بررسی تبعات واردات غیرمجاز کالا به کشور
قاچاق آدامس به بهانه اشتغال‌زایی
وضعیت تولید و صادرات آدامس
به گفته تولیدکنندگان داخلی، آدامس ایرانی به قدری باکیفیت است که در آن سوی مرزها نیز مشتریان خاص خود را دارد و به کشورهایی مانند عراق، افغانستان، تاجیکستان، گرجستان، ارمنستان، روسیه و امارات صادر می‌شود.
در این بین بر اساس اعلام محسن صفدری، مدیرکل وقت صنایع فلزی وزارت صمت، طبق اعلام گمرک، در سال ۹۹ بیش از ۵۵۰۰ تن محصول آدامس به کشورهای دیگر صادر شده که از این بین ۵۵ درصد به کشور همسایه عراق و بقیه به کشورهای افغانستان، پاکستان و سایر کشورها صادر شده است.
با وجود صادرات آدامس ایران به کشورهای همسایه، شواهد نشان می‌دهد بخش قابل توجهی از نیاز بازار آدامس در داخل کشور، از کشورهای دیگر تامین می‌شود. محمدتقی قلندرلکی، تولیدکننده آدامس در این باره می‌گوید: ظرفیت تولید آدامس در کشور حدود ۲۰هزار تن در سال است. در سال ۹۹ میزان تولید آدامس برای بازار ایران ۱۰ هزار تن بوده و طبق آمار گمرک، حدود ۴ هزار تن صادرات انجام شده و حدود ۶ هزار تن ظرفیت خالی در کشور وجود داشته است. با این اوصاف ۶ هزار تن آدامس قاچاق هم وارد کشور شده است.
ظرفیت خالی کارخانه‌ها درپی قاچاق گسترده آدامس
براساس این گزارش، اگر حجم قاچاق آدامس به کشور را ۶ هزار تن در سال و بهای متوسط هر گرم آدامس خارجی را به طور میانگین ۸۰۰ تومان در نظر بگیریم، ارزش بازار آدامس قاچاق در ایران به رقم سرسام‌آور ۴۸۰۰ میلیارد تومان می‌رسد. جالب اینکه براساس برآوردها هزینه احداث کارخانه تولید آدامس در کشور نزدیک به ۲۰۰ میلیارد تومان است. حال با یک محاسبه ساده متوجه می‌شویم در سال بودجه‌ای معادل راه‌اندازی ۲۴ کارخانه آدامس در کشور که حداقل ۱۰ هزار نفر را به طور مستقیم و غیرمستقیم مشغول به کار می‌کنند و می‌توانند صدها شغل سالم ایجاد کنند، به جیب خارجی‌ها و قاچاقچیان می‌رود.
براساس اظهارات تولیدکنندگان، اگر صنعت آدامس به خوبی در کشور رشد کند، می‌تواند اشتغال نیروهای زیادی را تامین کند و جلوی بیکاری و همچنین خروج ارز از کشور را بگیرد. با این حال به گفته رضا نادری تولیدکننده آدامس، در حال حاضر بیشتر شرکت‌های تولیدی آدامس با ظرفیت حدود ۵۰ تا ۶۰ درصدی کار می‌کنند که علت آن قاچاق گسترده آدامس به ایران است که خود مسوولان هم شاهد این امر هستند.
ممنوعیت مصرف آدامس‌های قاچاق در کشور سازنده
از طرفی درخصوص کیفیت و استاندارد بودن آدامس‌های وارداتی نیز شبهه‌هایی وجود دارد. به طوری که این محصولات حتی استاندارد تولیدکننده و استاندارد ملی کشورمان را پاس نمی‌کنند، اما چون از مبادی قاچاق وارد کشور می‌شوند، بدون هیچ نظارتی به مردم عرضه می‌شوند و مردم هم اطلاع ندارند که در این محصول رنگ غیرمجاز یا سایر مواد غیرقابل مصرف از نظر استاندارد ملی ما به کار رفته است.
به عقیده محمدرضا رضوی، تولیدکننده آدامس، طبق برآوردها ۶۰درصد از نیاز داخلی را تولیدکنندگان داخلی تامین می‌کنند و ۴۰ درصد به صورت قاچاق وارد کشور می‌شود. با این حال بسیاری از آدامس‌هایی که به صورت قاچاق وارد کشور می‌شوند و به فروش می‌رسند، کشور سازنده تاکید کرده که مصرف این کالا در آن کشور ممنوع است. مصرف‌کنندگان ایرانی به این تاکید کشور تولیدکننده که روی بسته‌بندی درج شده، توجه نمی‌کنند و به وفور از آن استفاده می‌کنند که ممکن است تبعاتی نیز برای آنها به همراه داشته باشد.
نحوه ورود آدامس‌های قاچاق به کشور
حال سوال مهم این است که این آدامس‌های قاچاق با این حجم و تنوع بالا چگونه به راحتی وارد و در شهرهای مختلف توزیع می‌شوند؟
در همین رابطه امیرمحمد پرهام‌فر، مدیرکل دفتر پیشگیری ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز درخصوص نحوه قاچاق آدامس به ایران می‌گوید: مبادی ورودی آدامس عمدتا از مرزهای جنوبی کشور است. ممکن است بخشی هم از طریق مناطق آزاد وارد شود؛ اما عمده واردات آن در حجم کلان و گسترده ممکن است از طریق گمرکات کالاهای ته‌لنجی باشد.
از سوی دیگر عبدالمجید اجتهادی، مدیرکل وقت پیشگیری قاچاق کالا تعزیرات حکومتی و رئیس سازمان اموال تملیکی با بیان اینکه قاچاق آدامس بسیار سهل‌الوصول است، توضیح می‌دهد: ریسک ورود آدامس به صورت قاچاق بسیار پایین است، به جهت اینکه در بسته‌های کوچک و به راحتی توسط اتوبوس‌ها و خودروهای سواری از شهرهای مرزی و جنوبی به خصوص استان بوشهر و دیلم و گناوه وارد کشور می‌شود.
وی درخصوص ویژگی‌های آدامس قاچاق می‌گوید: روی آدامس‌های قاچاق مجوز سازمان غذا و دارو نصب نشده است. به این معنا که تخلف همزاد این آدامس‌های قاچاق است و امکان دارد فاسد و تاریخ مصرف گذشته باشند، اما تاریخ مصرف آنها را تغییر داده باشند.
ضد و نقیض‌های گمرک و شواهد بازار
اما نکته قابل تامل‌تر یافتن سرنخ‌هایی از ورود آدامس قاچاق به کشور به صورت کانتینری است. محمدحسن استاد‌عظیم، تولیدکننده آدامس در این رابطه می‌گوید: برای ما روشن نیست که قاچاق آدامس از مبادی رسمی صورت می‌گیرد یا خیر، اما حجم آدامس‌های وارداتی بسیار بالا بوده و حتی به صورت کانتینری وارد کشور می‌شود. برآوردها نشان می‌دهد فقط واردات آدامس موزی به کشور ماهانه معادل سه کانتینر است.
با این حال فریده زبیدی، سرپرست معاونت حقوقی و نظارت گمرک درخصوص نحوه واردات کالا به کشور می‌گوید: صاحب کالا اگر بخواهد کالا را از مبادی رسمی‌که ما در آنجا مستقر هستیم، وارد کند؛ الزام دارد که تشریفات قانونی را انجام دهد؛ کالا را اظهار کند و مجوزهای قانونی را دریافت کند؛ سازمان‌های دیگر مجوزهای لازم را بدهند و درنهایت با پرداخت حقوق ورودی، کالا از درب خروج گمرک خارج شود. بنابراین امکان ندارد کالایی در گمرک وارد شود و بدون اینکه اظهار شود، از گمرک خارج شود.
زبیدی در پاسخ به اینکه آیا امکان تخلف از سوی کارشناسان بخش ارزیابی گمرک در این زمینه وجود دارد، معتقد است: افرادی این موضوع را مطرح می‌کنند که به تشریفات گمرکی کاملا وارد نیستند.
مسوولیت مبارزه با قاچاق آدامس؟
سوال این است که مسوولیت برخورد با قاچاق آدامس به کشور برعهده کدام دستگاه است؟
محمدحسین عزیزی، مدیرکل وقت فرآورده‌های غذایی و آشامیدنی سازمان غذا و دارو درباره نقش این سازمان در برخورد با قاچاق آدامس می‌گوید: سازمان غذا و دارو عملا نسبت به کالاهای قاچاق موجود در بازار نظارتی ندارد و به هر حال این نقصی است که وظیفه آن به عهده سازمان غذا و دارو نیست و مسوولیت مصرف کالای قاچاق برعهده خود مصرف‌کننده است.
با این حال سرهنگ جلال امینی، رئیس پلیس مبارزه با قاچاق کالا و ارز پلیس امنیت اقتصادی فرماندهی انتظامی جمهوری اسلامی ایران با تاکید بر اینکه براساس ماده ۳۶ قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز، بیش از ۱۰ دستگاه، سازمان و نهاد به عنوان کاشف محسوب می‌شوند، می‌گوید: اتفاقا در حوزه قاچاق کالاهای سلامت‌محور از وزارت بهداشت به عنوان اولین نهادی یاد شده که می‌تواند در زمینه پیشگیری و مقابله با قاچاق نقش بسیار موثری ایفا کند.
براساس اعلام وی، در ۹ ماهه سال ۱۴۰۰ در حوزه مواد خوراکی با افزایش ۴۶۶درصدی کشفیات نسبت به سال گذشته مواجهیم که یکی از این کالاها آدامس است که از مرزها و مبادی رسمی وارد کشور می‌شود و بالاترین حجم قاچاق را به خود اختصاص می‌دهد.
نادیده گرفتن قاچاق
در این میان اظهارات برخی مسوولان حاکی از آن است که برخی مسوولان استانی با دیدگاه اشتغال‌زایی تا حدی قاچاق آدامس را نادیده می‌گیرند. به این معنا برخی استانداران و مسوولان ارشد استانی به دلیل جلوگیری از رشد بیکاری در استان‌های مرزی اجازه ورود آدامس را صادر کرده‌اند. سرهنگ امینی ضمن تایید این موضوع معتقد است: یکسری تصمیمات استانی اتخاذ می‌شود که هماهنگ با سیاست‌ها و استراتژی‌های کلان کشور نیستند. با این اوصاف لازم است مسوولان استانی درخصوص این تصمیمات تجدیدنظر کنند و توجه کنند آنچه می‌تواند تولیدکنندگان داخلی را دلگرم و مردم را نسبت به مصرف نکردن کالاهایی که سلامتی آنها را به مخاطره می‌اندازد؛ مطمئن کند، مبارزه مستمر و هوشمندانه با قاچاق است.
