در گفت‌وگو با فعالان اقتصادی بررسی شد
صادرات غذا در سال کم بارش
نمای صادرات غذا در سال کم‌آب
جلال‌پور، رئیس پیشین اتاق بازرگانی ایران و فعال پرسابقه صنعت پسته معتقد است در چند دهه گذشته، بخش کشاورزی و صنایع غذا همواره یکی از بخش‌های مهم و اثرگذار در رشد صادرات کشور بوده است؛ به‌طوری که در برخی از سال‌ها که محصولات صنعتی و معدنی به دلیل تحریم‌ها از صادرات محروم بودند، این بخش‌ها توانستند جور این کمبود را بکشند و در بسیاری از مواقع صادرات محصولات کشاورزی و غذایی از اهمیت خاصی برخوردار بودند. جلال‌پور در ادامه گفت: به یاد دارم در سال‌های ۱۳۹۱ و ۱۳۹۲ که سال‌های سخت تحریم در دوره دولت دهم بود، تنها ارزی که می‌توانستیم با آن دارو وارد کنیم یا برخی از نیازهای بخش دامپزشکی را برطرف کنیم، ارز حاصل از صادرات محصولات کشاورزی و غذایی بود.
اما رئیس پیشین اتاق بازرگانی ایران اعتقاد دارد برخلاف سال‌های گذشته، صادرات محصولات کشاورزی و غذایی در سال ۱۴۰۰ با چالش‌هایی روبه‌روست. از دیدگاه او بحران آب و کاهش منابع آبی، مساله مهم و قابل‌توجهی است که صادرات محصولات غذایی را تحت تاثیر قرار خواهد داد. جلال‌پور در این رابطه گفت: برخی از محصولات غذایی که وارد کشور می‌شود، حتی اگر امکان کشت در داخل ایران را داشت، به دلیل شرایط آبی به هیچ عنوان به صرفه نیست. زمانی در دنیا میزان کشت در هکتار مطرح بود و بعد این رویه به کشت در یک متر مکعب آب تغییر یافت و بعدها از برداشت در یک مترمکعب آب به برداشت ارزی در یک مترمکعب آب تبدیل شد و امروز این فرمول به میزان سود ارزی از یک مترمکعب آب رسیده است. این روند نشان می‌دهد مساله آب در دنیا و به‌خصوص در بخش کشاورزی و غذا، چقدر جدی و پراهمیت شده است.
او ادامه داد: اینکه در سال‌های اخیر با خشکسالی‌ها مواجه شدیم، یک تهدید جدی به شمار می‌رود؛ هم به جهت صادرات محصولات غذایی، هم به جهت نیاز بیشتر برای واردات و هم به جهت اینکه مجبور هستیم از آب نداشته‌مان استفاده بیشتری داشته باشیم. به اعتقاد جلال‌پور در سال پیش‌رو تمام این گرفتاری‌ها در صنعت غذا و بخش کشاورزی وجود خواهد داشت و متاسفانه مهم‌ترین نیاز کشور که مدیریت آب است در کشور مغفول مانده است. او با اشاره به اینکه صادرات صنعت غذا در سال جاری بی‌شک با افت مواجه خواهد شد گفت: سال گذشته از حدود ۳ میلیارد دلار صادرات محصولات کشاورزی، بیش از یک و نیم میلیارد، صادرات محصولات باغی و غذایی بوده است. امسال به دلیل هوا و به دلیل کمبود آب، میزان تولید محصولات غذایی به طور نمونه پسته، تقریبا به نصف سال گذشته کاهش پیدا خواهد کرد. بنابراین می‌توان گفت اولین رقم صادراتی کالاهای کشاورزی (پسته) که همیشه در راس صادرات محصولات ایران است، امسال به نصف کاهش پیدا می‌کند که این موضوع به تبع، افت عمده‌ای در صادرات محصولات کشاورزی و غذایی را نشان خواهد داد. جلال‌پور افزود: علاوه‌براین برخی از محصولات کشاورزی دیگر مانند محصولات صیفی و گلخانه‌ای که در دو سال گذشته با مسائلی مانند کرونا، سرمازدگی و مشکلات ناشی از تحریم و کاهش مصرف در دنیا مواجه هستند، در لیست کالاهایی قرار می‌گیرند که افت صادرات را تجربه خواهند کرد.
آثار بی‌آبی در کشاورزی
حسن فروزان‌فرد، رئیس کمیسیون حمایت قضایی و مبارزه با فساد اتاق تهران و فعال صنعت غذا نیز معتقد است، علاوه بر بحران آب، کاهش مصنوعی نرخ دلار، به صادرات محصولات کشاورزی و غذایی آسیب جدی وارد خواهد کرد. او در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» گفت: آمارها نشان می‌دهد بارندگی‌ها با افت ۴۰ درصدی مواجه شده که این بحران در میان روستاییان و بخش کشاورزی بیشتر نمایان است. واقعیت این است که کم‌آبی موضوع جدی و مهمی است و حتما آثار نامطلوبی روی سطح زیرکشت و میزان برداشت‌ها خواهد داشت. در حوزه کشاورزی دیم بیشترین تاثیر را کم‌بارشی‌ها خواهد داشت و تایید می‌کنم امسال نیازمند واردات گندم بیش از دوره‌های قبل هستیم. سال آبی گذشته سال پربارانی بود و همین موضوع زمینه‌ها را برای موفقیت کشاورزی دیم فراهم کرد.
اما امسال کم‌آبی و بارش کم، ظرفیت‌های کشاورزی دیم را خصوصا برای کشت گندم از بین برده یا کم‌توان شده است. بنابراین در حوزه‌ای مثل گندم که خیلی به کشاورزی دیم وابسته است و کشاورزی دیم هم به‌صورت روشن به بارندگی‌ها وابسته است، حتما آثار بی‌آبی‌ها را چه در تولید و چه صادرات خواهیم دید. اما در کالاهایی که لزوما این میزان وابستگی را ندارند و مستقیما تحت تاثیر قرار نمی‌گیرند، ممکن است این آثار کمتر باشد. او افزود: نکته دیگری که درمورد گندم وجود دارد، موضوع قیمتی است که به عنوان قیمت مصوب برای خرید تضمینی اعلام شده است. قیمت اعلام‌شده، با توجه به قیمت تمام‌شده این محصول برای کشاورزان، جذابیت‌های لازم را برای جدی گرفتن میزان تولید فراهم نمی‌کند و این موضوع هم جزو زمینه‌هایی است که می‌تواند باعث کاهش گندم تحویلی در سال زراعی فعلی باشد.
بلای کاهش تصنعی قیمت دلار
فروزان‌فرد همچنین با اشاره به اینکه در حوزه کشاورزی و صنایع غذایی در سالی که پشت سر گذاشته شد مشکلات متعددی تجربه شد، گفت: از همه مهم‌تر محدودیت‌های کرونایی، تورم و افزایش هزینه‌های تولید در کنار بالا رفتن قیمت ارز و تلاطمات، محدودیت‌های بسیاری برای صادرکنندگان ایجاد کرد. صادرکنندگان به دلیل این محدودیت‌ها، روند فعالیت صادراتی‌شان دچار آسیب‌های جدی شد و توقف‌هایی به وجود آمده است. او ادامه داد: برخی از افرادی که سال‌ها در این زمینه به صورت خرد و کلان فعالیت داشتند، از دامنه فعالیت‌شان کاسته‌اند. در کنار این مسائل که روی کاهش صادرات صنایع غذایی تاثیرگذار بود، صادرات تازه‌خوری ما به کشورهای همسایه افت را تجربه کرد که به دلیل محدودیت‌های کرونا و گران شدن قیمت حمل‌ونقل و محدود شدن تعداد ناوگان بود. اما نکته‌ای که در سال پیش‌رو با آن مواجه هستیم، در کنار مفهوم عمومی کم‌آبی که قطعا تاثیر خود را خواهد گذاشت، کاهش تصنعی نرخ ارز است که به عنوان یک چالش اساسی در مقابل تولیدکنندگان به وجود آمده است.
قیمت نهاده‌ها، نیروی انسانی و حمل‌ونقل و بسیاری از آیتم‌هایی که بخش هزینه‌ها را در کشاورزی و صنایع غذایی تشکیل می‌دهند همواره دچار چسبندگی هستند. به این معنا که زمانی که قیمت ارز بالا می‌رود و به دلایل مختلف قیمت کالاهای موردنیاز این عرصه که برای تهیه مواد و آماده‌سازی محصولات استفاده می‌شوند، افزایش پیدا کند، با ارزش کاهش نرخ ارز لزوما کاهش پیدا نمی‌کند. فروزان‌فرد افزود: در واقع حاشیه سودی که به استناد نرخ ارز برای فعال اقتصادی فراهم شده بود، مرتبا در حال نوسان است و مشخص نیست تا چه زمانی نزولی خواهد بود. بنابراین وقتی قیمت دلار به صورت تصنعی کاهش پیدا کند، نه زمان مشخصی دارد و نه قطعیتی درمورد آنها وجود دارد که این موضوع باعث سستی و کندی فعالیت‌های صادرات‌محور در عرصه‌های مختلف به ویژه در صنایع غذایی می‌شود. دلیل آن هم به این موضوع بازمی‌گردد که حاشیه سودها در صنایع غذایی و بخش کشاورزی بسیار پایین است. به اعتقاد فروزان‌فرد کالاهای صنعت غذا با حاشیه سود بسیار پایینی آماده می‌شوند و در اختیار بازارهای صادراتی قرار می‌گیرند. همین که قرار باشد نرخ ارز چند هزار تومان جابه‌جا شود بسیاری از این بیزینس‌ها و رفتارهای بازرگانی را زیان‌بار می‌کند.
