بانک‌ها چگونه در بحران گرفتار میشوند؟
۱. افزایش شدید بدهی‌‌‌ها و وام‌‌‌های بی‌‌‌کیفیت
یکی از علل مهم بحران‌های بانکی، افزایش وام‌‌‌دهی به افرادی است که توان بازپرداخت را ندارند. در چنین شرایطی، بانک‌ها به دلیل تمایل به سودآوری و رقابت با سایر موسسات مالی، معیارهای اعتبارسنجی خود را کاهش می‌دهند. در بحران مالی سال ۲۰۰۸ در آمریکا، بسیاری از بانک‌ها اقدام به اعطای وام‌‌‌های مسکن به افراد با اعتبار پایین کردند، معروف به «وام‌‌‌های ساب‌‌‌پرایمم». با کاهش قیمت مسکن، این وام‌‌‌ها بی‌‌‌ارزش شده و باعث شد بانک‌ها حجم بالایی از بدهی‌‌‌های غیرقابل وصول را در ترازنامه خود ثبت کنند. این مشکل به سرعت به کل سیستم بانکی سرایت کرد و بحرانی گسترده را به وجود آورد.
۲. کاهش ارزش دارایی‌‌‌ها و حباب‌‌‌های قیمتی
ایجاد حباب قیمتی در دارایی‌‌‌ها، مانند مسکن و سهام، می‌تواند ریسک بزرگی برای بانک‌ها به همراه داشته باشد. حباب‌‌‌ها زمانی رخ می‌دهند که ارزش دارایی‌‌‌ها به شکل غیرواقعی و بر اساس انتظارات تورمی افزایش می‌‌‌یابد. به عنوان مثال، در بحران مالی ژاپن در دهه ۱۹۹۰، افزایش شدید قیمت‌های املاک و سهام منجر به حباب دارایی شد. زمانی که حباب ترکید، ارزش دارایی‌‌‌های بانک‌ها به شدت کاهش یافت و بسیاری از آنها با ضررهای سنگین مواجه شدند. این امر باعث شد که بانک‌ها نتوانند تعهدات خود را انجام دهند و ژاپن وارد دوره طولانی رکود اقتصادی شد.
۳. عدم‌نظارت و تنظیم‌‌‌گری مناسب
عدم‌نظارت کافی بر بانک‌ها و ضعف در قوانین و مقررات نیز می‌تواند زمینه‌‌‌ساز بحران شود. برای مثال، در بحران بانکی سال ۱۹۹۷ در آسیای شرقی، کشورهای مانند تایلند و کره‌‌‌جنوبی بدون داشتن قوانین نظارتی کافی، اجازه دادند بانک‌ها و موسسات مالی بدون محدودیت‌های لازم در سرمایه‌گذاری‌‌‌های پرخطر عمل کنند. پس از خروج سرمایه‌گذاران خارجی از این بازارها، بانک‌ها به دلیل کمبود نقدینگی و ناتوانی در بازپرداخت بدهی‌‌‌های خود ورشکسته شدند.
۴. کاهش اعتماد عمومی به بانک‌ها و هجوم بانکی
اعتماد عمومی به بانک‌ها، یکی از ارکان حیاتی ثبات سیستم بانکی است. وقتی اعتماد مردم به بانک‌ها از دست می‌رود، هجوم بانکی (Bank Run) رخ می‌دهد که در آن مشتریان به صورت دسته‌‌‌جمعی اقدام به برداشت سپرده‌‌‌های خود می‌کنند. مثالی تاریخی در این زمینه، بحران بانکی آمریکا در دهه ۱۹۳۰ بود که در پی آن تعداد زیادی از بانک‌ها ورشکسته شدند. این بحران باعث شد که دولت آمریکا اقدام به ایجاد سیستم بیمه سپرده‌‌‌ها (FDIC) کند تا اعتماد عمومی به بانک‌ها بازگردد.
۵. رکود اقتصادی و کاهش رشد اقتصادی
رکود اقتصادی می‌تواند به طور مستقیم بر سیستم بانکی تاثیر بگذارد. برای مثال، در بحران مالی سال ۲۰۰۸، رکود اقتصادی جهانی باعث کاهش درآمد خانوارها و شرکت‌ها شد و به دلیل ناتوانی بسیاری از وام‌‌‌گیرندگان در بازپرداخت وام‌‌‌های خود، بانک‌ها با حجم زیادی از بدهی‌‌‌های غیرقابل وصول مواجه شدند. این امر به بانک‌ها فشار شدیدی وارد کرد و باعث شد برخی از بانک‌ها ورشکسته شوند یا به کمک‌‌‌های دولتی نیاز پیدا کنند.
۶. نوسانات ارزی و تورم بالا
نوسانات شدید ارزی و تورم بالا می‌تواند بحران بانکی را تشدید کند. در بحران بانکی ترکیه در سال ۲۰۰۱، کاهش شدید ارزش لیر باعث شد بانک‌ها که بدهی‌‌‌های زیادی به ارز خارجی داشتند، با افزایش هزینه‌‌‌ها مواجه شوند. همچنین، تورم بالا قدرت خرید مردم را کاهش داد و توان بازپرداخت وام‌‌‌ها کم شد، که این وضعیت بانک‌ها را دچار مشکل نقدینگی کرد و برخی از بانک‌ها ناچار به اعلام ورشکستگی شدند.
۷. عدم‌تطابق زمانی (ناهماهنگی سررسیدها)
ناهماهنگی سررسیدها، به حالتی گفته می‌شود که بانک‌ها از سپرده‌‌‌های کوتاه‌‌‌مدت برای اعطای وام‌‌‌های بلندمدت استفاده می‌کنند. این موضوع به دلیل عدم‌تطابق زمانی بین دارایی‌‌‌ها و بدهی‌‌‌ها، بانک‌ها را در مواقع نیاز به نقدینگی دچار مشکل می‌کند. بحران بانکی آمریکا در سال ۲۰۰۸ یکی دیگر از نمونه‌‌‌هایی است که طی آن، بسیاری از بانک‌ها به دلیل این ناهماهنگی نتوانستند به تعهدات نقدی خود پاسخ دهند و به کمک‌‌‌های مالی دولت نیاز پیدا کردند.
۸. بروز شوک‌‌‌های ناگهانی و بحران‌های مالی جهانی
شوک‌‌‌های ناگهانی اقتصادی یا بحران‌های جهانی نیز می‌تواند باعث بروز بحران بانکی شود. به عنوان مثال، پاندمی کووید-۱۹ در سال ۲۰۲۰، شوک بزرگی به اقتصاد جهانی وارد کرد و بسیاری از شرکت‌ها و مشاغل به دلیل تعطیلی‌‌‌های اجباری با کاهش درآمد مواجه شدند. این امر منجر به کاهش توان بازپرداخت وام‌‌‌ها شد و بانک‌ها را تحت فشار قرار داد. به همین دلیل، بسیاری از دولت‌‌‌ها ناچار شدند کمک‌‌‌های مالی و تسهیلات ویژه‌‌‌ای به بانک‌ها و کسب و کارها اعطا کنند تا از وقوع بحران بانکی جلوگیری کنند.
بحران‌های بانکی نتیجه ترکیبی از عوامل داخلی و خارجی هستند که می‌توانند به طور مستقیم یا غیرمستقیم بر سلامت مالی بانک‌ها تاثیر بگذارند. مثال‌‌‌های تاریخی از بحران‌های بانکی مختلف در سراسر جهان نشان می‌دهد که مدیریت ریسک مناسب، مقررات نظارتی دقیق و اعتمادسازی عمومی از جمله مهم‌ترین اقداماتی هستند که می‌توانند از بروز بحران جلوگیری کنند.
