سه تجربه موفق جهانی در همایش اقتصاد صنایع پلاستیک به میزبانی «دنیایاقتصاد» تشریح شد
الفبای توسعه زنجیره ارزش
صبا طاهریان/دنیای اقتصاد
مدیر گروه معدن و صنایع معدنی موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی وزارت صمت، آخرین وضعیت سرمایهگذاری در صنایع تکمیلی پتروشیمیایی در جهان با استناد به تجربه سه کشور کره‌جنوبی؛ عربستان و ترکیه را مورد بررسی قرار داد. وی همچنین با استناد به تجارب این کشورها چالش‌های سرمایهگذاری در صنایع پایین‌دستی پتروشیمی در ایران و همچنین روش‌های نوین تامین مالی در شرایط دشوار کنونی را شرح داد.
حامد عادلی نیک، در تشریح تجربه این سه کشور به منظور ارائه درس آموخته‌هایی از این تجربیات برای تامین مالی و بهبود سرمایهگذاری در صنایع تکمیلی پتروشیمیایی اعلام کرد: در ترکیه صنایع پایین‌دستی پتروشیمی سهم قابل‌توجهی از اقتصاد ملی این کشور را با دارا بودن تولید و صادرات قوی به خود اختصاص داده‌اند. این موضوع منجر به رشد قابل‌توجه سرمایهگذاری در صنایع پاییندست این کشور در سال‌های اخیر شده است.
وی افزود: تحولات اخیر در توسعه صنایع پایین‌دستی پتروشیمی در ترکیه عمدتا بر پایه چهار محور مهم قرار گرفته است که یکی از آنها توسعه ظرفیت و افزایش تولید است. محور دوم تلاش برای کاهش اتکا به مواد خام وارداتی از طریق سرمایهگذاری در بالادست زنجیره و سومین محور مربوط به فراهم کردن شرایط مناسب برای سرمایهگذاری داخلی وجذب سرمایه‌گذاران خارجی است. این در حالی است که در قالب محور چهارم حمایت‌های دولتی از قبیل مشوق‌های مالیاتی و ایجاد فضای رقابتی برای سرمایهگذاری، در این زمینه موثر واقع شده است. تقریبا 332 شرکت در صنایع شیمیایی ترکیه دارای سرمایه‌گذار خارجی هستند که سهم 13درصدی از کل سرمایه‌گذاری‌های خارجی ترکیه را تشکیل می‌دهند. عادلی‌نیک با اشاره به برنامه‌ریزی برای کاهش واردات کالاهای واسطه‌ای در بخش شیمیایی و افزایش تولید و صادرات محصولات با ارزش افزوده بالا ،حساس به سلامت انسان و محیطزیست را یکی از مهم‌ترین سیاست‌های موفق جهانی در حوزه سرمایهگذاری پتروشیمیایی اعلام کرد و افزود: در این زمینه همچنین حمایت‌های تحقیق و توسعه و سرمایهگذاری برای تشویق به استفاده از پلاستیک‌های زیستی و همچنین تاسیس یک کارخانه پتروشیمی در مقیاس بزرگ در منطقه چوکوروا و منطقه صنعتی تخصصی انرژی جیهان قابل اشاره است. حمایت از شرکت‌های تولیدکننده مواد کامپوزیتی مقاوم در برابر دمای بسیار بالا مورد نیاز در نصب نیروگاه‌های هسته‌ای از دیگر مواردی است که در این زمینه سرآمد است.
تجربه کره‌جنوبی
به گفته وی در سال‌های اخیر کره‌جنوبی به طور فعال در صنایع پاییندست پتروشیمی خود سرمایهگذاری کرده است و تمرکز قوی بر گسترش ظرفیت‌های تولید و افزایش رقابت در بازار جهانی و صادرات این محصولات نشان داده است. به این ترتیب انتظار می‌رود صنایع پتروشیمی کره‌جنوبی به رشد خود ادامه دهد. برنامه تولید پایدار و محصولات سازگار با محیطزیست مهم‌ترین استراتژی پیش روی این شرکت‌ها خواهد بود. دولت کره‌جنوبی نیز با توسعه سیاست‌های حمایت از سرمایهگذاری در بخش پتروشیمی در تسهیل این رشد نقش ایفا می‌کند. با پرداختن به فشارهای رقابتی و چالش‌های نظارتی، دولت می‌تواند اطمینان حاصل کند که سرمایه‌گذاری‌ها منجر به رشد پایدار در صنایع پایین‌دستی پتروشیمی می‌شود. عادلی نیک تاکید کرد: به طور کلی سرمایهگذاری کره‌جنوبی در صنایع پایین‌دستی پتروشیمی، هم استراتژی‌های شرکتی فردی و هم روندهای اقتصادی گسترده‌تر را منعکس می‌کند و این کشور را برای رشد انعطاف‌پذیر در یک بازار پیچیده جهانی قرار می‌دهد.
وی افزود: سرمایه‌گذاری‌های صورت گرفته در صنایع پایین‌دستی پتروشیمی کره‌جنوبی با هدف افزایش ظرفیت‌های تولید، بهبود قابلیت‌های فناوری و هم‌سویی با تقاضاهای رو به رشد بازار صورت می‌گیرد. شرکت‌های بزرگ در حال گسترش فعالیت‌های خود، ایجاد سرمایه‌گذاری‌های مشترک و تمرکز بر پایداری هستند که در مجموع نشان‌دهنده چشم‌انداز قوی برای این بخش است.
شیوه عربستان برای سرمایهگذاری
عادلی نیک همچنین با اشاره به تجربه عربستان در جذب سرمایه برای توسعه پتروشیمی، گفت: سرمایه‌گذاری‌های اخیر در صنعت پایین‌دستی پتروشیمی عربستان سعودی، تعهد راهبردی به گسترش ظرفیت تولید، افزایش قابلیت‌های فناوری و قرار دادن این کشور به عنوان یک بازیگر کلیدی در بازار جهانی را برجسته می‌کند. آرامکوی عربستان سعودی اعلام کرده است که قصد دارد در یک دهه آینده بیش از 100 میلیارد دلار در بخش پتروشیمی سرمایهگذاری کند. هدف این سرمایهگذاری این است که کسب و کار پایین‌دستی خود را به همان اندازه عملیات بالادستی برجسته کند. به طور خلاصه صنعت پایین‌دستی پتروشیمی عربستان‌سعودی شاهد سرمایه‌گذاری‌های قابل‌توجهی است که توسط آرامکوی عربستان و شرکت‌های وابسته به آن با تمرکز بر پروژه‌های ساختمانی بزرگ، سرمایه‌گذاری‌های مشترک و طرحهای پایداری، انجام می‌شود.
چالش اساسی تولیدکننده‌ها
عادلی نیک چالش اساسی پیش‌روی شرکت‌های مختلف صنعتی از قبیل شرکت‌های صنایع پلیمر و پلاستیک برای انجام سرمایهگذاری را تامین مالی سرمایه در گردش و جریان نقد، اعلام کرد. به گفته وی در شرایط فعلی سیاست‌های انقباضی پولی و مالی و همچنین امکان محدود جذب سرمایهگذاری خارجی، شرکت‌های مختلف صنعتی و معدنی با مشکل تامین سرمایه در گردش و تامین مالی جریان نقد روبه‌رو هستند. از سوی دیگر به دلیل عدم توازن زنجیره محصولات پتروشیمی داخل کشور برخی از مواد اولیه مورد نیاز شرکت‌ها وارداتی بوده و در شرایط نوسانات ارزی و تحریم، فشار و تنگنای تامین مالی بر تولید افزایش یافته است. وی راهکار جذب سرمایه در شرایط دشوار کنونی را استفاده از روش‌های نوین تامین مالی اعلام کرد. به گفته وی، ابزارهای نوین تامین مالی در کشورهای مختلف دنیا توسعه یافته و در ایران نیز قانون‌گذاری شده و در حال رواج است. دو روش مهم در این زمینه وجود دارد؛ روش اول مبتنی بر روش‌های تامین مالی زنجیره‌ای است که از سوی شرکت زیمنس آلمان ابداع شده است. دومین روش نیز روش‌های مبتنی بر تامین مالی ارزی است . به گفته وی در شرایطی که بانک‌های کشور با مشکلات و موانعی برای پرداخت تسهیلات بانکی روبه‌رو هستند، استفاده از این دو روش تامین مالی می‌تواند نقدینگی و سرمایه قابل ملاحظه‌ای را برای تولیدکننده‌ها به همراه داشته باشد.
وی به مزیت‌های استفاده از روش‌های نوین تامین مالی اشاره کرده و برخی از آنها را برشمرد. معافیت از آیین‌نامه تسهیلات و تعهدات کلان و اشخاص مرتبط، تامین اعتباری معادل 200درصد فروش سال قبل و... تنها برخی از این مزیت‌ها محسوب می‌شود. عادلی نیک تاکید کرد : جزئیات و نحوه استفاده از این روش‌های نوین برای تولیدکننده‌ها و فعالان صنعت قابل دسترسی و وصول است و این آمادگی وجود دارد تا فرآیند تامین مالی از این طریق برای شرکت‌ها انجام شود.
چشم‌انداز سرمایهگذاری در صنایع پاییندست
مشاور مدیر طرحهای شرکت ملی صنایع پتروشیمی، در خصوص ظرفیت‌سازی طرحهای صنعت پتروشیمی برای توسعه صنایع پایین‌دستی فهرست مهم‌ترین طرحهای فعال و در دست اجرا در حوزه صنایع پاییندست پتروشیمی را به عنوان محلی جذاب برای سرمایه‌گذاران این حوزه معرفی کرد.
به گفته محمد متقی، مهم‌ترین پلیمرهای تولیدی در کشور که در بورس کالا عرضه می‌شوند پلی‌اتیلن‌های سنگین و سبک هستند. بر اساس تخمین‌ها ظرفیت‌های مربوط به تولید پلی‌اتیلن سنگین در کشور هم اکنون حدود 2.8میلیون تن و ظرفیت‌های مربوط به عرضه پلی‌اتیلن سبک حول و حوش 1.8میلیون تن، است اما آنچه در بورس کالا از این پلیمرها به عنوان مواد اولیه بخش پایین‌دستی عرضه می‌شود، عملا نصف این ظرفیت تولیدی است. پلیمرهایی مثل پلی‌پروپیلن به عنوان پر چالش‌ترین مواد اولیه در حوزه بالادستی برای بخش صنایع پایین‌دستی شناخته می‌شوند. بیشترین رقابت را در بورس کالا دارند همچنین پلی استایرن و لاستیک‌ها جزو این مواد پرچالش با درصدهای بالای رقابت شناخته می‌شوند. متقی افزود: در حقیقت، هر چقدر به سمت پلیمرهای مهندسی می‌رویم، این محصولات با ظرفیت‌های پایین‌تر در بورس کالا عرضه می‌شود.
او تاکید کرد: یک موضوع مهم در رابطه با بحث ظرفیت‌سازی طرحهای صنعت پتروشیمی جهت توسعه صنایع پایین‌دستی میزان سرمایهگذاری است که در حال حاضر در قالب طرحهای توسعه هفتم و هشتم مطرح است. در حال حاضر 68 طرح فعال در صنعت پتروشیمی داریم که مجموعا 36 میلیارد دلار ارزش سرمایهگذاری این طرح‌هاست و قرار است 51 میلیون تن به ظرفیت اسمی این صنعت اضافه کند و تقریبا 48 طرح هم در مراحل اولیه دریافت موافقت اصولی یا مراحل اولیه دریافت لایسنس و... قرار دارند که در نهایت قرار است با سرمایهگذاری 55 میلیارد دلاری 71 میلیون تن به ظرفیت صنعت اضافه کنند یعنی در حال حاضر چیزی حول و حوش 91 میلیارد دلار سرمایهگذاری در این بخش در برنامه قرار دارد. از ابتدای صنعت پتروشیمی تا ابتدای برنامه هفتم چیزی حول و حوش 82 میلیارد دلار سرمایهگذاری در صنعت پتروشیمی داشتیم. اگر میزان و سهم این سرمایه‌گذاری‌ها را در هلدینگ‌های مختلف ملاحظه کنیم می‌بینیم که هلدینگ خلیج فارس با 15 طرح فعال بیشترین طرح را از نظر تعدادی به خود اختصاص داده است. این هلدینگ باید 16 میلیارد دلار برای این طرح‌ها سرمایهگذاری کند که قرار است تا پایان برنامه هشتم به بهره‌برداری برسد. هلدینگ اهداف زیر مجموعه صندوق بازنشستگی کشور تقریبا 10 طرح دارد که دو طرح آن در مراحل اولیه قرار دارند. هلدینگ نفت و گاز پارسیان با 12میلیارد دلار سرمایهگذاری برای سه طرح فعال، در حال فعالیت هستند. در ادامه هم سایر هلدینگها با سرمایه‌گذاری‌های مختلف در حال فعالیت هستند. 23 طرح دیگر نیز در قالب طرحهای زنجیره ارزش از سوی دیگر شرکت‌ها فعال شده‌اند؛ 25 طرح دیگر هم در حال فعال شدن هستند با 26 و نیم میلیارد دلار سرمایهگذاری که در واقع این بخش از سرمایه‌گذاری‌ها عمدتا به سمت تکمیل زنجیره ارزش می‌رود و بیشتر برای صنایع پایین‌دستی در این بخش جذاب است.
متقی خاطرنشان کرد به لحاظ موقعیت جغرافیایی در عسلویه 21 طرح، در ماهشهر 10 طرح و در کنگان 7 طرح فعال شده است. در پارسیان یک طرح فعال و 14 طرح در مراحل اولیه در سمت شرق عسلویه است. تقریبا 12.5 میلیون دلار در این منطقه در حال سرمایهگذاری است. در دیر یک طرح فعال و سه طرح ابتدایی با 7.5 میلیارد دلار ارزش سرمایهگذاری وجود دارد و در مکران هم به عنوان قطب جدید سرمایهگذاری پتروشیمی 5 طرح فعال و دو طرح در مراحل اولیه با 8 میلیارد دلار سرمایهگذاری طراحی شده است. در قشم، کرمانشاه، جاسک و سایر مناطق هم طرحهای دیگری تعریف شده است. با نگاه به توزیع جغرافیایی طرح‌ها در صنایع پتروشیمی، تقریبا 53درصد این طرح‌ها در سایر مناطق یعنی مناطقی که در کناره‌های دریا قرار ندارد در شمال غرب و مرکز کشور و ... پراکنده هستند. از منظر درصد پیشرفت این طرح‌ها چیزی حدود 17درصد از این طرح‌ها بالای 70درصد پیشرفت دارند که در یکی دو سال آینده انتظار می‌رود به بهره‌برداری برسند. 29 طرح بین 20 تا 70درصد پیشرفت دارند و 77 طرح هم در مراحل ابتدایی تا 20درصد پیشرفت قرار دارند. وی افزود: از منظر سرمایهگذاری و تناژ بر اساس برنامه‌ریزی انجام شده و بر اساس درصدهای پیشرفت مورد انتظار برای این طرح‌ها در سال 2024 چیزی حدود 7.7 میلیارد دلار سرمایهگذاری قرار است به بهره برداری برسد و 11.9 میلیون تن باید به ظرفیت‌های تولید ما اضافه کند؛ این موضوع همین طور ادامه پیدا می‌کند تا آخر برنامه در سال 2028 باید 14.7 میلیون تن در یکسال به ظرفیت اسمی صنایع پتروشیمی اضافه شود. از لحاظ شکلی هم عمده توسعه ما در بخش‌هایی است که در حوزه کرانه‌ها اتفاق می‌افتد و بیشتر هم به لحاظ مباحث مربوط به آمایش سرزمین، مسائل آب، مواد اولیه، دسترسی به آب‌های آزاد و انرژی و... تمایل است که این صنایع در این مناطق قرار بگیرند. در یکی دو سال آینده آنچه به عنوان طرحهای حوزه پلیمر می‌تواند وارد بازار شود و به بهره‌برداری برسد چند طرح است که لیست‌های آن موجود است. مهم‌ترین آن صدف است که تا بهار سال آینده به بهره برداری خواهد رسید. بحث پتروشیمی بوشهر را داریم؛ تولید متانول از سوی آپادانا و سایر طرح‌هایی است که فهرست‌های آنها موجود و در دسترس قرار دارد. این‌ها طرحهای مهمی است که در انتهای 1403 ونیم‌سال اول 1404 انتظار بهره‌برداری آنها می‌رود. مهم‌ترین آنها صدف، ارغوان گستر، پلیمر پادجم و پتروشیمی لاله است که می‌تواند ظرفیت بسیار خوبی را به حوزه تولید پتروشیمی کشور اضافه کند که انتظار می‌رود تا پایان امسال و اوایل سال بعد به بهره‌برداری برسد و برای استفاده در خط تولید صنایع پایین‌دستی به آنها کمک کند. بحث دیگر اینکه در حوزه زنجیره ارزش طرح‌هایی داریم که برای آنها بخش پایین‌دستی بهترین مکان برای سرمایهگذاری و مشارکت است. طرحهای جذابی در این زمینه وجود دارد که می‌تواند در سبد سرمایهگذاری افراد قرار بگیرد.
نسخه توسعه صنعت پتروشیمی
در دومین روز از پنجمین همایش اقتصاد صنایع پلاستیک در ایران، رشید قانعی مدیرعامل گروه سرمایهگذاری و توسعه صنایع تکمیلی پتروشیمی خلیج‌‌‌فارس (پترول) در سخنرانی خود با عنوان «آخرین وضعیت سرمایهگذاری صنایع بالادستی و هلدینگها در زنجیره ارزش» به تکمیل زنجیره ارزش در این صنعت تاکید کرد.
به گزارش دنیای اقتصاد، رشید قانعی با تاکید بر توسعه صنعت پتروشیمی عنوان کرد: توسعه صنعت پتروشیمی در گرو تکمیل زنجیره ارزش و پاییندست است. رشد صنایع پاییندست در صنعت پتروشیمی بدون شک سبب رشد فناوری، ایجاد اشتغال‌زایی، منتفع شدن مردم، رشد شرکت‌های دانش‌‌‌بنیان می‌شود، همچنین سبب می‌شود که مصرف‌کننده نهایی محصولات بهتری استفاده کند و در نهایت محیطزیست بهتری داشته باشیم. قائمی در ادامه تاکید کرد: این روند در صنعت پتروشیمی در کشور آغاز شده است، هرچند زنجیره ارزش تولید به‌‌‌صورت متوازن رشد نکرده است. بنابراین مشاهده می‌‌‌کنیم رشد صنایع بالادست و صنایع پاییندست نامتوازن است. پیشنهاد من این است که یک صنایعی بین صنایع بالادست و پاییندست شکل بگیرد.
وی در ادامه با اشاره به اقداماتی که گروه سرمایهگذاری و توسعه صنایع تکمیلی پتروشیمی خلیج‌‌‌فارس انجام داده است، عنوان کرد: ما طی یکی دو سال گذشته، اقدام به تکمیل زنجیره ارزش کرده و در این راستا متانول، اتیلن و... و تولیدات پاییندست نیز تولید کرده‌‌‌ایم تا از این طریق از واردات پیشگیری به عمل آوریم. در این راستا روی ۲۰ مورد مطالعات اقتصادی داشته‌‌‌ایم و به تازگی نیز روی کود ترکیبی در ارومیه کار کرده‌‌‌ایم که واحد آن به تازگی افتتاح خواهد شد. در کل تمام تلاش ما بر این اساس است که تا انتهای زنجیره پیش برویم. تمام این مواد مورد نیاز صنعت کشور است.
مدیرعامل گروه سرمایهگذاری و توسعه صنایع تکمیلی پتروشیمی خلیج‌‌‌فارس در ادامه با تاکید بر این موضوع که برای طرحهای توسعه‌‌‌ای خود نیازمند همکاری بخش‌خصوصی هستیم، ادامه داد: با توجه به شعار سال از سوی رهبر معظم انقلاب، تاکید ما نیز بر حضور مردم در عرصه اقتصادی است که همکاری بخش‌خصوصی را می‌‌‌طلبد.
قانعی ادامه داد: تاکید ما بر تکمیل سبد محصولات است و گام دوم حرکت کردن ما به سمت صادرات است که سبب ارزآوری بیشتر برای کشور خواهد شد.
