مسائل ژئوپلیتیک، تغییرات آب و هوایی و قوانین، تولید پرطرفدارترین نوشیدنیهای دنیا را با چالش مواجه کرده است
ابهام در وضعیت امپراتوری‌‌های چای، قهوه و کاکائو
توقف چای سیاه در دریای سرخ
«متاسفانه چای موجود نیست». این شاید برای خیلی از ما یک جمله معمولی باشد. اما اگر به اصطلاح خودمان، «چای‌‌خور» باشید ممکن است با دیدن این جمله سگرمه‌‌هایتان در هم برود. و این اتفاق در بریتانیا افتاده. اگر وارد یکی از شعبه‌‌های «سینزبریز» که از بزرگ‌ترین سوپرمارکت‌‌های زنجیره‌‌ای بریتانیاست شوید و سراغ قفسه‌‌های چای بروید، احتمالا با یک تابلوی کوچک مواجه می‌‌شوید که روی آن نوشته: «ما با مشکلات عرضه مواجه شده‌‌ایم که روی تامین چای سیاه در سراسر کشور تاثیر خواهد گذاشت. بابت این مشکل عذرخواهی می‌‌کنیم و امیدواریم که به زودی به روال سابق برگردیم.»
رد پای این مساله را که دنبال کنید، به دریای سرخ می‌‌رسید. ماه نوامبر گذشته، به دنبال یکسری حملات در دریای سرخ، مسیر اصلی انتقال چای از شرق به غرب بسته شد. از آن زمان، شرکت‌های کشتیرانی ناچار شده‌‌اند یا فعالیت‌‌های خود را متوقف کنند یا مسیرهای تجاری دیگر را جایگزین کنند. همین باعث تاخیر چند هفته‌‌ای در ارسال محموله‌‌ها شده. و یکی از محموله‌‌ها، چای است. خبر کمبود چای در شبکه‌‌های اجتماعی پخش شده و نگرانی چای‌‌خورهای انگلیسی را برانگیخته است.
«تتلی» و «یورکشایر»، دو غول تولید چای بریتانیا به همراه سینزبریز به کمبود چای اعتراف کردهاند اما میگویند این کمبود فعلا ناچیز است و شرایط را کاملا تحت کنترل دارند. شبکه خبری سی‌‌ان‌‌بی‌‌سی از سینزبریز خواسته که آنها را در جریان وضعیت فعلی موجودی چای خود قرار دهند اما هنوز پاسخی دریافت نکرده‌اند.
گرچه بسیاری از خبرگزاری‌‌ها درگیری‌‌های دریای سرخ را عامل اصلی کمبود چای می‌‌دانند، اما «تام هولدر»، سخنگوی کنسرسیوم خرده‌‌فروشی بریتانیا (BRC) معتقد است که آنها بیش از حد موضوع را بزرگ کردهاند. یکی از سخنگویان تتلی نیز با این گفته‌‌ها موافق است و می‌‌گوید که به‌رغم هشدارهای اولیه، قفسه‌‌های چای همچنان موجودی دارند، «به لطف اقدامات کنترل‌‌کننده». او اما گفته که این یک دوران بحرانی است که نیازمند توجه مستمر شرکت‌هاست.
«مارکو فورجیون»، کارشناس حوزه تجارت بین‌الملل می‌‌گوید که تامین‌‌کننده‌‌ها از کوچک و بزرگ باید برای پر نگه داشتن قفسه‌‌ها، موجودی خود را هوشمندانه مدیریت کنند.
چای، دومین نوشیدنی پرمصرف جهان
اما صحبت‌‌های اطمینان‌‌بخش برخی از بزرگ‌ترین شرکت‌های چای، نگرانی مشتری‌‌ها را از بین نبرده. اتفاقا این صحبت‌‌ها باعث شد توجه خبرها بیشتر به این موضوع معطوف شود تا جایی که یکی از کاربرهای وب‌سایت ایرتسکر به نام کریستینا حاضر شده بود در ازای دریافت ۱۵ باکس بزرگ تتلی، ۲۰۰ پوند (معادل ۳۵۴ دلار آمریکا) پرداخت کند. این در حالی است که قیمت یک باکس استاندارد ۱۶۰ تایی تتلی، کمتر از ۸ دلار است. فورجیون می‌‌گوید: «اگر چای را از بریتانیایی‌‌ها بگیرید، دنیا سقوط می‌کند. ما خیلی روی آن تعصب داریم». طبق آمارها، بریتانیایی‌‌ها روزانه حدود ۱۰۰ میلیون لیوان چای می‌‌نوشند. بخش اعظمی از این نوشیدنی دوست‌‌داشتنی را کنیا و هند تامین می‌کنند. جالب‌‌تر اینجاست که در لیست پرمصرف‌‌ترین نوشیدنیهای جهان، چای در جایگاه دوم است (آب در مقام اول است). بریتانیا پنجمین واردکننده بزرگ چای در جهان است و در عین حال، یکی از صادرکنندگان اصلی چای به کاناداست. هنوز مشخص نیست که تاثیر این تاخیرها بر موجودی چای کانادا تا چه حد است. این کشور در ژانویه هشدار داد که در صورت گسترش درگیری‌‌ها در خاورمیانه، قیمت کالاهای وارداتی به طرز چشمگیری افزایش خواهد یافت.
فورجیون می‌‌گوید: «تغییر مسیر کشتی‌‌ها، دو هفته به زمان ترانزیت آنها اضافه می‌کند و هزینه‌‌ها را نیز به میزان قابل‌توجهی افزایش می‌دهد. یعنی هزینه سوخت و کارکنان. اخیرا نیز شاهد افزایش نرخ بیمه حمل‌ونقل‌‌های بین‌المللی بوده‌‌ایم. همه این‌‌ها باعث اختلال در زنجیره تامین شده». به باور او، این هزینه‌‌ها نهایتا بر دوش یک نفر است: «مصرف‌کننده». او سه سناریو را پیش‌بینی می‌کند: افزایش قیمت‌ها، انقباض تورمی (ثابت ماندن قیمت‌ها و کاهش حجم یا کمیت) یا کاهش موجودی (که به خودی خود، اثر هزینه تورمی را به دنبال دارد).
خرید از سر ترس
«رولا خلف»، ژورنالیست لبنانی-بریتانیایی هفته پیش از محل کار خود بیرون آمد و به یکی از شعبه‌‌های سینزبریز رفت تا چای بخرد. او می‌‌گوید: «خبرها را شنیده بودم و چون خانواده‌‌ام اصلا دوست ندارند چای‌مان تمام شود، گفتم قبل از آنکه تمام شود، بهتر است بخرم. ظاهرا خبرها اشتباه بود. قفسه‌‌ها پر بودند از بسته‌‌های چای برندهای مختلف». البته به گفته او، تتلی اعلام کرده که موجودی شرکت، کمی محدودتر از حد ایده‌‌آل‌شان است. تولید در هند و کنیا طبق روال پیش می‌رود. منتها ارسال بیشتر طول می‌‌کشد چون حالا کشتی‌‌ها مجبورند به جای عبور از کانال سوئز، کل «دماغه امید نیک» در جنوب آفریقا را دور بزنند تا به اروپا برسند.
وقتی خبرهایی درباره احتمال کمیاب شدن یک محصول پخش می‌شود مردم هول می‌کنند. فرض کنید شایعه شده که مثلا «چای قرار است کمیاب شود». مشتری‌‌ها از ترس اینکه مبادا چای گیر نیاید به سوپرمارکت‌‌ها هجوم می‌‌برند و بیشتر از حد معمول چای می‌‌خرند و در خانه‌‌هایشان انبار می‌کنند. معمولا وقتی مشتری‌‌ها می‌‌ترسند، موجودی بیشتر از حد معمول کم می‌شود. پس هول شدن مشتری‌‌ها در نهایت به نفعشان نیست.
قهوه‌‌خواران در مقابل جنگل‌‌خواران
فقط چای نیست که به نظر می رسد در حال ترک محفل‌‌هاست. کاکائو و قهوه نیز به نوعی درگیر شده‌‌اند. اما به دلایل متفاوت.
بسیاری از مزرعه‌‌داران قهوه در آفریقا که عمده محصول خود را به اروپا می‌‌فروشند، حالا منبع درآمد خود را در خطر می‌‌بینند. دلیلش، مقررات مقابله با جنگل‌‌زدایی است. سال گذشته، اتحادیه اروپا مقرراتی وضع کرد که بر اساس آن، شرکت‌های تجارت دام، قهوه، چوب، سویا، روغن پالم و کاکائو باید اثبات کنند محصولی که در اتحادیه به فروش می‌‌رسانند از سال ۲۰۲۱ تاکنون در هیچ نقطه‌‌ای از دنیا منجر به جنگل‌‌زدایی نشده. به بیان ساده‌‌تر، ورود محصولاتی که در زمین‌‌های جنگل‌‌زدایی شده پرورش یافته‌‌اند ممنوع است. هنوز مشخص نیست این مقررات چه پیامدهایی دارد. سوالات و ابهامات بسیاری درباره آن وجود دارد. این مقررات در ماه ژوئن اجرایی شده و شرکت‌ها تا پایان ۲۰۲۴ وقت دارند تا طبق آن عمل کنند وگرنه جریمه خواهند شد. سازمان جهانی قهوه اعلام کرده که به دلیل عدم‌شفافیت زمینه اجرای مقررات، اتحادیه اروپا ممکن است سال ۲۰۲۵ با کمبود قهوه مواجه شود. اگر ابهامات رفع نشوند، قهوه در اروپا کمیاب خواهد شد. تولیدکنندگان قهوه در آفریقا و آمریکای مرکزی بیشترین ضربه را از این مقررات خواهند خورد چرا که ۸۰درصد محصولشان به اروپا صادر می‌شود. وزارت کشاورزی آمریکا گفته که اتحادیه اروپا بزرگ‌ترین واردکننده دانه قهوه است. هر شرکتی که بخواهد به کشورهای عضو اتحادیه محصولی بفروشد، باید ثابت کند که محصولش در زمینی که از دسامبر ۲۰۲۰ جنگل‌‌زدایی شده، کشت نشده است. «له دک هوی»، مدیر شرکت «سیمکس‌‌کو داک‌‌لاک» که یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان قهوه ویتنام است می‌‌گوید: «مقررات اصلا شفاف نیستند. درباره تکنولوژی‌‌های ردیابی چیزهایی شنیده‌‌ایم اما نمی‌‌دانیم چطور اظهارنامه تنظیم کنیم، چطور ردیابی کنیم و آنها چطور داده‌‌های ما را بررسی می‌کنند». برخی مزرعه‌‌داران میگویند امسال تعداد خریداران دانه قهوه کم شده و علتش، سردرگمی بازار است.
خشکسالی و بیماری، آفت مزارع کاکائو
کاکائو ممکن است گزینه بعدی باشد. طی سال اخیر، قیمت پودر کاکائو و شکلات داغ در فروشگاه‌‌های بریتانیا ۲۵درصد افزایش داشته. طبق گزارش رویترز، قیمت این محصول به بالاترین سطح خود رسیده. علتش این است که آفریقای غربی که قطب تولید کاکائوست با دو مشکل بزرگ مواجه شده: تغییر الگوهای آب و هوایی و شیوع بیماری در مزارع. سال گذشته، وقوع مکرر پدیده «النینو» باعث شد این منطقه وارد یک دوره خشکسالی بلندمدت شود. از سوی دیگر، بارش سنگین باران در سه‌‌ماهه آخر ۲۰۲۳ باعث انتشار بیماری‌‌های «غلاف سیاه» و «تورم شاخه» در مزارع کاکائو شده. شرایط پرورش این محصول به قدری بد است که در کشورهایی مثل غنا و نیجریه، کشاورزها به اندازه کافی کاکائو برای برداشت ندارند.
افزایش قیمت کاکائو یعنی افزایش قیمت شیرینی‌‌جات در ماه‌‌های آینده. یک عامل دیگر نیز در افزایش قیمت کاکائو نقش داشته: هجوم سرمایه‌‌های پوششی به بازار کاکائو. مقاله‌‌ای در نشریه تایم به مخاطبان هشدار داده که ممکن است دسترسی به کاکائو در آینده، سخت و گران شود چرا که قوانین زیست محیطی اروپا، گریبان مزارع کاکائو را نیز خواهند گرفت. این قوانین حتی اگر با نیت خیر تنظیم شده باشند، عوارض ناخواسته‌‌ای به دنبال خواهند داشت. مثلا همین قانون ضد جنگل‌‌زدایی که احتمالا به ضرر کشاورزان و باغداران آسیب‌‌پذیر آفریقا تمام خواهد شد.
نوشیدنیهای سیاه در گذر زمان
در دل این اختلالات، چند درس مهم نهفته. چای، قهوه و کاکائو جزو اولین محصولات امپراتوری بریتانیا بودند که به مسیرهای تجاری شرکت «ایست ایندیا» راه یافتند. در قرن ۱۷، این نوشیدنی‌‌ها لوکس محسوب می‌‌شدند و مشتری خاص داشتند اما به مرور زمان به بخشی از زندگی روزمره ما تبدیل شدند.
مشکلات اخیر، نماد شکنندگی «گلوبالیزه شدن» است؛ سهولت تولید و انتقال محصولات از کشورهای جنوب جهان به ایالات متحده و اروپا گاهی به راحتی به چالش کشیده می‌شود.
و حالا کشتی‌‌ها ناچارند به جای عبور از کانال سوئز، سواحل آفریقا را دور بزنند. پیش از احداث کانال در سال ۱۸۶۹، کشتی‌‌های چای که از چین می‌‌آمدند برای زودتر رسیدن به غرب با هم مسابقه می‌‌دادند. در دوران ویکتوریا، بریتانیایی‌‌ها ورود بار جدید چای به لندن را جشن می‌‌گرفتند. و همزمان با لنگر انداختن کشتی‌‌ها، قیمت چای کاهش می‌یافت. اما حالا کسی هیجان‌‌زده نمی‌شود. چای کیسه‌‌ای را در آب جوش می‌اندازیم و نمی‌‌دانیم که برگ‌‌های چای تا به این صورت به دست ما برسند، چه مسیر طولانی‌‌ای را طی کردهاند. محصولی که زمانی، یک ماجراجویی بود، حالا تبدیل به یک روتین لجستیک شده.
سوئز احتمالا به زودی به روال عادی برخواهد گشت اما به این معنا نیست که مشکلات دیگری پیش نخواهد آمد. به عنوان مثال، مسوولان کانال پاناما به دلیل پایین آمدن سطح آب مجبور شده‌‌اند تا اطلاع ثانوی، عبور کشتی‌‌ها را کاهش دهند. برای کشتی‌‌های حامل محصولات مصرفی، یافتن یک راه امن و آسان، سخت شده است. از طرف دیگر، پر کردن کشتی‌‌ها سخت‌‌تر از همیشه شده. تولید محصولات کشاورزی به شدت نوسان دارد. یک سال، اوضاع خوب است و یک سال، بد. تغییرات آب و هوایی هم به مشکلات دامن زده. و بیش از هر کسی، گریبان مزرعه‌‌داران را گرفته است. برخی از برندهای چای و قهوه و کاکائو این مسائل را نادیده می‌‌گیرند.گرچه روی هر باکس چای کیسه‌‌ای در سینزبریز، لوگویی از یک سازمان حامی حقوق تولیدکننده یا حفاظت از جنگل‌‌ها به چشم می‌‌خورد؛ تلاش‌‌ها برای ایجاد یک شرایط پایدار برای مزرعه‌‌داران بیشتر شده است، اما در گیرودار تغییرات آب و هوایی و اختلال در مسیرهای تجاری، امپراتوری‌‌های کهن چای، قهوه و کاکائو در حال شکننده‌‌تر شدن هستند. کسی از آینده خبر ندارد. شاید قفسه‌‌ها یک روز خالی شوند.
