آب خاکستری؛ پل طلایی عبور از بحران آب
بررسی‌‌های آماری نشان می‌دهد که میانگین بارش سالانه استان تهران حدود 281 میلی‌متر بوده، اما میزان بارندگی‌‌هایی که در ۱۰۰ روز نخست سال آبی جاری در این استان رخ داده، کمتر از 34 میلی‌متر است. این روند نشان از تداوم خشکسالی برای چهارمین سال پیاپی در استان تهران دارد. متاسفانه بر اساس آمار شرکت آب منطقه‌‌ای تهران هم‌‌اکنون حجم آب موجود در مخازن پنج سد تامین‌‌کننده آب استان تهران کمتر از ۳۰۰ میلیون مترمکعب است که ذخیره مطمئنی به‌‌ویژه با توجه به شرایط اقلیمی موجود نیست.
باتوجه به این موارد، به نظر می‌رسد در وضعیت کنونی تنها یک راه برای سازگاری و زیست‌‌پذیری با شرایط کم‌‌بارشی و خشکسالی موجود در استان ۱۸ میلیون‌‌نفری تهران وجود دارد: جلوگیری از هدر رفت آب، الگوی صحیح مصرف آب، مراقبت از آب در دسترس و بهره‌‌وری و مدیریت بهینه مصرف آب. راهکار عملی آن در یک جمله خلاصه می‌شود: بازچرخانی آب خاکستری.
اکثر اقلیم‌‌های ایران، دارای آب و هوای گرم و خشک بوده و همواره با مشکل کم‌‌آبی مواجه هستند. استفاده موثر از آب و محافظت از آن، بسیار مهم و حیاتی است. سالانه بیش از 30 میلیارد مترمکعب از آب مصرفی به صورت پساب فاضلاب هدر می‌رود که تقریبا 4 برابر نیاز مردم ایران به آب بهداشتی است. در بسیاری از کشورها تقریبا 18 بار بازچرخانی آب صورت می‌‌پذیرد و این در حالی است که در کشور ما متاسفانه بسیاری از منابع باارزش آبی به راحتی از بین می‌‌روند. طبق آمار موجود، کمتر از 10درصد آب بهداشتی در بخش شرب استفاده می‌شود که الگوی نادرست مصرف در خانواده‌‌های ایرانی را نشان می‌دهد. مصرف زیاد آب بهداشتی که پساب آن وارد شبکه فاضلاب می‌شود با توجه به بحران آب به هیچ وجه توجیه‌‌پذیر نیست. در راستای مدیریت بهینه منابع آب و دستیابی به وضع مطلوب و بررسی نیازهای آبی در آینده، اقدامات متعددی باید صورت پذیرد. یکی از این راهکارها، بازچرخانی و استفاده مجدد از آب خاکستری است که امروزه در زمینه استفاده بهینه از منابع آبی موجود و تولید ساختمان‌‌های سبز بسیار مورد استفاده قرار گرفته است.
روزانه حدود ٨٠درصد از آب مصرفی منازل و درصد بالاتری در صنایع به فاضلاب تبدیل می‌شود. فاضلاب را می‌توان به دو دسته آب سیاه و خاکستری طبقه‌بندی کرد. اگرچه هر دو فاضلاب هستند، اما سطح آلودگی آنها متفاوت است. آب خاکستری بیش از 80درصد فاضلاب تولیدی در ساختمان‌‌های مسکونی و اداری را تشکیل می‌دهد که ناشی از شست‌‌وشوی لباس، استحمام، روشویی و آشپزخانه است. می‌توان این آب را به جای انتقال به شبکه فاضلاب به آبیاری فضاهای سبز، پر کردن فلاش‌‌تانک‌‌ها و شست‌‌وشوی محوطه‌‌ها اختصاص داد. همچنین در صنایعی نظیر لباسشویی‌‌ها، شست‌‌وشوی خودرو، آشپرخانه‌‌های صنعتی، سیستم‌های آتش‌‌نشانی خاص‌‌تری، امکان استفاده فراهم است. این موضوع باعث کاهش بار ورودی به تصفیه‌خانه فاضلاب و هزینه‌‌های انتقال آن می‌شود. طرح‌‌های بازچرخانی آب خاکستری نیاز به سدسازی، انتقال آب و استخراج آن را به حداقل می‌‌رساند.
در کشورهای منطقه، بحران‌های آبی موجود و تغییرات آب‌‌‌و‌‌هوایی، دولتمردان را مجاب کرده تا با جست‌‌و‌‌جوی روش‌های جدید مصرف منابع آبی و استفاده از آب خاکستری بتوانند بحران آب را پشت سر گذارند. مقدار آبی که از آب خاکستری تصفیه‌‌شده توسط کشورهای عربی به دست می‌‌آید و مورد استفاده مجدد قرار می‌گیرد، حدود 2.17 کیلومترمکعب در سال برآورد شده است. کشورهای مصر، سوریه، امارات متحده عربی و عربستان جزو بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان در منطقه محسوب شده و در حدود 75درصد از حجم آب مورد استفاده مجدد را به خود اختصاص می‌دهند. تجربیات این کشورها نشان می‌دهد که استفاده مجدد از آب خاکستری، بخش مهمی از مشکل جوامع را حل می‌کند و برخلاف روش‌های زودبازده و کوتاه‌مدت، در آینده به عنوان روشی ضروری و اجتناب‌ناپذیر باقی خواهد ماند.
تاکید می‌شود ایران کشوری خشک و کم‌‌آب است و با توجه به رشد جمعیت و منابع محدود آب، استفاده مجدد از آب خاکستری با رعایت ملاحظات اقتصادی و بررسی اثربخشی آن، برای رفع مشکلات کم‌‌آبی، الزام و اجبار تلقی شود. یکی از مهم‌ترین مسائل در بازچرخانی آب خاکستری، تصفیه، ذخیره‌‌سازی و پمپاژ به شبکه آبیاری است که هزینه زیادی را به مالک تحمیل می‌کند. از سوی دیگر، در تهیه و انتقال آب خاکستری تصفیه‌‌شده به شبکه آبیاری، ارگان‌‌هایی مانند وزارت نیرو ،سازمان آب و فاضلاب، شهرداری، سازمان محیط زیست و... ذی‌نفع بوده و می‌توانند بسته‌‌های تخفیفی و تشویقی در اختیار استفاده‌‌کنندگان از فرآیند بازچرخانی آب خاکستری قرار دهند. به‌‌‌‌رغم تاکید بر استفاده مجدد از آب خاکستری متاسفانه هنوز هیچ‌گونه دستورالعمل یا برنامه اجرایی برای آن ابلاغ نشده است و همه منتظر الزامات قانونی هستند تا ضمانت اجرایی این طرح فراهم شود. پیشنهاد می‌شود در دفترچه تعرفه سال آینده مشوق‌‌هایی برای ساختمان‌‌هایی که تجهیزات صرفه‌‌جویی مصرف آب و زیرساخت استفاده از آب خاکستری در آن به کار گرفته می‌شود لحاظ شود.
امروز اگر نگاهی به نمای خالی از پوشش برفی دماوند به‌‌عنوان نماد طبیعت تهران بیندازیم، شاید همه ما احساس مسوولیت و درک بهتری از شرایط کم‌‌آبی پیدا کنیم و رفتار مناسب‌‌تری را برای جلوگیری از تابستان گرم و بی‌‌آب سال آینده یا سال‌های آتی در نظر بگیریم. بازچرخانی آب خاکستری کلیدواژه طلایی عبور از این بحران خواهد بود.
