نسل جدید شرکت‌های پیشرو با تکیه بر «اقتصاد چرخشی»
سیستم اقتصادی کنونی ما را می‌توان یک «اقتصاد خطی» در نظر گرفت که بر اساس مدل استخراج مواد خام از طبیعت، تبدیل آنها به محصول و سپس دور ریختن آنها به عنوان زباله ساخته شده است.در حال حاضر، تنها ۲/ ۷درصد از مواد استفاده شده‌پس ازمصرف به اقتصاد بازگردانده می‌شود. این امر بار قابل توجهی بر محیط زیست دارد و به بحران‌های آب و هوایی و افزایش آلودگی کمک می‌کند.
از سوی دیگر، اقتصاد چرخشی با هدف به حداقل رساندن ضایعات و ترویج استفاده پایدار از منابع طبیعی، از طریق طراحی هوشمند محصول، استفاده طولانی‌تر، بازیافت و موارد دیگر و همچنین بازسازی طبیعت انجام می‌شود.
اقتصاد چرخشی علاوه بر کمک به مقابله با مشکل آلودگی، می‌تواند نقش مهمی در حل چالش‌های پیچیده دیگر مانند تغییرات آب و هوا و از دست دادن تنوع زیستی ایفا کند.
چند نمونه از اقتصاد چرخشی
اولین مثالی که بیشتر مردم هنگام بررسی اقتصاد چرخشی به آن می‌اندیشند، مدیریت زباله است؛ اما اقتصاد چرخشی در واقع بسیار گسترده‌تر است.
رویکردهای اقتصاد چرخشی در اطراف ما وجود دارند. آنها را می‌توان در بخش‌های مختلف از منسوجات گرفته تا ساختمان و ساختوساز و در مراحل مختلف چرخه طول عمر محصول، از جمله طراحی، ساخت، توزیع و دفع مشاهده کرد.
در منسوجات و مد، ابتکاراتی وجود دارد که از کشاورزی احیاکننده برای تولید پنبه ارگانیک و سایر الیاف طبیعی، با استفاده از رنگ‌های طبیعی استفاده می‌کنند. بنابراین لباس‌هایی با کیفیت بالاتر و ایمن‌تر برای سلامت مصرف‌کنندگان و محیط زیست تولید می‌شود. با تولید لباس‌های باکیفیت‌تر، دوام لباس افزایش می‌یابد در نتیجه کمتر نیازمند ترمیم هستند و برای مصرف‌کننده صرفه‌جویی به دنبال دارد و در نهایت بازیافت می‌شود.
در صنعت ساختمان و ساختوساز، راه‌حل‌های چرخشی می‌تواند شامل کاهش استفاده از مواد اولیه، استفاده مجدد از مواد موجود یا جایگزینی مواد حاوی کربن فشرده به جای جایگزین‌هایی مانند چوب باشد.
در اقتصاد چرخشی، کالاهای الکترونیکی بازسازی می‌شوند، بسته‌بندی‌های محلول در آب، قابل بازیافت و واقعا زیست تخریب‌پذیر به یک امر عادی تبدیل می‌شوند و زباله‌های حیوانی به‌عنوان کودهای طبیعی استفاده و برای پخت و پز، گرمایش و روشنایی به بیوگاز تبدیل می‌شوند.
چرا اقتصاد چرخشی برای سیاره ما مهم است؟
برآوردها نشان می‌دهد که ما در حال حاضر بیش از مقدار موجود از منابع طبیعی زمین استفاده می‌کنیم. اگر روند فعلی ادامه یابد، تا سال۲۰۵۰ به سه سیاره نیاز خواهیم داشت.
در دو دهه گذشته، مصرف مواد در سطح جهان بیش از ۶۵درصد افزایش یافت و به ۱/ ۹۵میلیارد تن در سال۲۰۱۹ رسید. در همان سال، تخمین زده شد که ۱۳درصد از مواد غذایی برای مصرف انسان پس از برداشت از بین رفته و ۱۷درصد دیگر در سطوح خانگی، خدمات غذایی و خرده‌فروشی به هدر رفته است. میزان زباله‌های الکترونیکی در سال ۲۰۱۹ به ۳/ ۷کیلوگرم سرانه رسید و با توجه به اینکه اکثریت آن به درستی مدیریت نمی‌شود، به محیط زیست و سلامت ما آسیب می‌رساند.
برای بقا و رفاه مردم و حفظ محیط زیست، این آمار به ما اهمیت تغییر روش استفاده و احترام به منابع محدود کره زمین را نشان می‌دهد. مطالعات نشان می‌دهد که برای بازگشت به محدودیت‌های ایمن مصرف، باید استخراج و مصرف جهانی مواد را به یک‌سوم کاهش دهیم. گذار به یک اقتصاد چرخشی برای دستیابی به این مهم، ضروری خواهد بود.
اقتصاد چرخشی چگونه می‌تواند به تغییرات آب و هوایی رسیدگی کند؟
اقتصاد چرخشی برای پیشگیری از تغییرات آب و هوایی ضروری است. در حال حاضر، استخراج و استفاده از مواد، ۷۰درصد از انتشار گازهای گلخانه‌ای جهانی را تشکیل می‌دهد. این به آن معناست که اگر می‌خواهیم انتشار گازهای گلخانه‌ای را به میزان قابل توجهی کاهش دهیم، باید به «نقاط داغ» مصرف و تولید ناپایدار در بخش‌های پرتاثیر مانند صنعت، ساختمان، ساختوساز و کشاورزی توجه کنیم.
مطالعات به ما نشان می‌دهد که با استفاده کارآمدتر از مواد تنها در چهار ماده صنعتی کلیدی (سیمان، فولاد، پلاستیک و آلومینیوم)، استراتژی‌های اقتصاد چرخشی می‌توانند به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای جهانی تا ۴۰درصد تا سال۲۰۵۰ کمک کنند. با رویکردهای چرخه‌ای در سیستم غذایی، می‌توانیم به‌طور کلی تا ۴۹درصد کاهش در انتشار گازهای گلخانه‌ای جهانی داشته باشیم.
به‌عنوان بخشی از توافق‌نامه پاریس، کشورها تعهدات اقلیمی معروف به مشارکت‌های تعیین‌شده ملی را برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و افزایش انعطاف‌پذیری در برابر تغییرات شدید آب و هوایی و بلایای طبیعی اتخاذ می‌کنند. با حصول اطمینان از گنجاندن رویکردهای اقتصاد چرخشی در این تعهدات، کشورها می‌توانند گذار به اقتصاد کم‌کربن را تسریع بخشند، از محیط زیست طبیعی محافظت کنند و همچنین مشاغل سبز و مناسب ایجاد کنند.
بر اساس گزارش سازمان بین‌المللی کار، اگر جهان فعالیت‌های چرخه‌ای بیشتری مانند بازیافت، تعمیر و بازسازی را اجرا کند تا سال۲۰۳۰، ۶میلیون شغل در سراسر جهان ایجاد می‌شود.
چالش‌های گذار به اقتصاد چرخشی چیست؟ چرا هنوز به آنجا نرسیده‌ایم؟
انتقال به دنیایی با قوانین چرخشی و پایدار گرچه ساده نیست، ولی ممکن است اما چندین چالش وجود دارد.
اولین چالش، دانش محدود در این مورد است. برخی کشورها از پتانسیل اقتصاد چرخشی اطلاعی ندارند و برخی دیگر به تازگی راهبردی برای ایجاد آن در نظر گرفته‌اند. درک بهتری از مزایا و اثرات اقدامات اقتصاد چرخشی، به‌ویژه برای آب و هوا و تنوع زیستی، مورد نیاز است.
کسب‌وکارها، به‌ویژه شرکت‌های کوچک و متوسط، و برخی سازمان‌ها، اغلب با دسترسی به منابع مالی کافی برای انتقال از مدل‌ها یا سیستم‌های کسب‌وکار خطی به چرخشی مقابله می‌کنند. برای مثال، تخمین زده می‌شود که تقریبا سه سال طول می‌کشد تا یک کشاورز خرده‌مالک از تولید پنبه معمولی به تولید پنبه ارگانیک برسد و تغییر به شیوه‌های چرخشی و احیاکننده می‌تواند به همان میزان زمانبر باشد. بنابراین این گذار نه تنها به سرمایه‌گذاری کافی، بلکه به انتقال دانش، آماده‌سازی و آموزش در طول دوره گذار نیاز دارد.
حتی اگر پیاده‌سازی یا تطبیق شیوه‌های اقتصاد چرخشی آسان‌تر بود، ارزیابی تاثیر آنها را باید یک چالش در نظر گرفت. به‌عنوان مثال ردیابی و گزارش پیشرفت، اغلب می‌تواند پیچیده باشد که به‌دلیل مسائلی مانند عدم شفافیت زنجیره تامین، عدم ارتباط مستقیم با تامین‌کنندگان و حسابداری پیچیده و... اتفاق می‌افتد.
کدام شرکت‌ها در اقتصاد چرخشی پیشرو هستند؟
بسیاری از کشورها و مناطق در حال حاضر رویکردهای اقتصاد چرخشی را برای تغییر توسعه و رشد به سمت موارد پاک‌تر، سبزتر و احیاکننده‌تر اتخاذ کرده‌اند.
به عنوان مثال، کوزوو از راه‌حل‌های نوآورانه برای استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های کوچک و متوسط، از جمله توسعه یک اپلیکیشن موبایل برای شناسایی آلودگی‌های زیست محیطی و رفتار نادرست در مناطق شهری حمایت می‌کند.
غنا با حمایت از کارآفرینانی که خانه‌هایی از زباله‌های پلاستیکی بازیافتی می‌سازند، برای بهبود مدیریت زباله‌های شهری تلاش می‌کند.
در همین حال، کشورهایی مانند اردن با گذار به اقتصاد چرخشی، فرصت‌هایی را برای زنان ایجاد می‌کنند که به آنها اجازه می‌دهد شغل پیدا کنند، مهارت‌های جدید بیاموزند، کسب‌وکار خود را افتتاح کنند و در جامعه خود موقعیت‌های ریاست را به‌دست آورند.
فیلیپین لایحه‌ای وضع کرده است که تولیدکنندگان بزرگ را ملزم می‌کند استفاده از بسته‌بندی‌های پلاستیکی را محدود کنند و هزینه مدیریت زباله‌های پلاستیکی را بپردازند.
تعداد زیادی از کشورها، مانند مکزیک، در حال تلاش برای ارتباط بهتر راه‌حل‌های اقتصاد چرخشی با برنامه‌های اقدام آب و هوایی خود هستند. مکزیک در حال توسعه و اجرای برنامه‌های آموزشی برای مقامات محلی است تا اقدامات اقتصاد چرخشی را شناسایی کنند که به نقشه راه برای اجرای سند تعهدات ملی به‌روزشده این کشور کمک می‌کند.
کشور جزیره‌ای وانواتو چرخشی‌تر از هر کشور دیگری عمل می‌کند. در سال۲۰۲۱ مصرف داخلی آن ۵۹درصد چرخشی برآورد شده است. پس از آن هلند با ۵/ ۲۴درصد و اتریش با ۷/ ۹درصد قرار گرفتند. در همین حال، گردش جهانی از ۶/ ۸درصد در سال۲۰۲۰ به ۲/ ۷درصد در سال۲۰۲۳ کاهش یافته است.
چه ارتباطی بین اقتصاد چرخشی و مردم بومی وجود دارد؟
برای یک اقتصاد به معنای واقعی چرخشی، ما نه تنها باید به رویکردها یا فناوری‌های نوآورانه نگاه کنیم، بلکه باید به بررسی گذشته بپردازیم تا ببینیم چه چیزی قبلا موثر بوده و همچنان به کار خود ادامه می‌دهد. مردم بومی هزاران سال است که راه‌حل‌های چرخشی را به‌عنوان یک روش زندگی به کار می‌برند، چه از طریق شیوه‌های کشاورزی که سیستم‌های طبیعی را احیا می‌کنند، چه از طریق ساخت مسکن و سازه‌هایی با استفاده از مواد احیاکننده مانند خیزران یا آجرهای خشتی. این تجربیات، راهنمای ایجاد یک دنیای واقعا چرخه‌وار را ارائه می‌دهند. با پیروی از اصول تعیین‌شده توسط این شیوه‌ها، می‌توانیم بهتر اقتصادهای محلی را با محوریت رویکردهای کل‌نگر تقویت کنیم و در این فرآیند، انعطاف‌پذیری، تعامل متقابل و احترام بین مردم و سیاره زمین را پرورش دهیم.
برنامه توسعه ملل متحد چگونه از کشورها در اقتصاد چرخشی حمایت می‌کند؟
برنامه توسعه ملل متحد با تمرکز بر تغییرات آب و هوا، انرژی پایدار، غذا و کشاورزی، مدیریت مواد شیمیایی و زباله، با کشورها همکاری می‌کند تا با ادغام رویکردهای اقتصاد چرخشی و سبز، تغییرات دگرگون‌کننده را افزایش دهند و تسریع بخشند. به‌عنوان مثال، طبق برنامه توسعه ملل متحد، گامبیا، لائوس، سودان جنوبی، اوگاندا و وانواتو ارزیابی‌های دقیق اقتصاد چرخشی را به‌عنوان بخشی از فرآیند بازنگری مشارکت‌های تعیین‌شده ملی برای شناسایی و اولویت‌بندی مداخلات اقتصاد چرخشی برای افزایش جاه‌طلبی‌های اقلیمی خود انجام دادند.
آنها همچنین از طیف گسترده‌ای از اقدامات از جمله برنامه‌ریزی و بودجه‌ریزی ملی، شهری و بخشی حمایت و با گردهمایی و مشارکت ذی‌نفعان و شرکای کلیدی در سطوح جهانی، منطقه‌ای و ملی برای کمک به ایجاد ظرفیت‌ها و افزایش آگاهی درباره اقتصاد چرخشی همکاری می‌کنند.
چگونه می‌توانیم گذار به اقتصاد چرخشی را تسریع کنیم؟
به‌رغم نیاز مبرم به تغییر اقتصاد چرخشی، استخراج مواد هرسال در حال افزایش است که البته با کاهش اقتصاد چرخشی از ۱/ ۹درصد در سال ۲۰۱۸ به ۲/ ۷درصد در سال۲۰۲۳ همراه بود. در کل، این به آن معناست که ما از مواد بکر بیشتری استفاده و ضایعات بیشتری تولید می‌کنیم.
برای شروع بسته‌شدن این حلقه، برنامه پیشرفت و توسعه ملل‌متحد معتقد است که کشورها باید از تعهدات آب و هوایی ملی خود برای گنجاندن اقدامات اقتصاد چرخشی استفاده کنند. از ماه مه۲۰۲۳، تنها ۲۷درصد از سند تعهدات ملی شامل اقتصاد چرخشی بوده‌اند، بنابراین فضای کافی برای اقدام وجود دارد.
در این بین، برای دولت‌ها ضروری است که طیف گسترده‌ای از ذی‌نفعان را در زنجیره‌های ارزشی مختلف و در تمام مراحل درگیر و اطمینان حاصل کنند که در این مراحل به همه افراد به‌ویژه حاشیه‌نشین‌ترین و آسیب‌پذیرترین اقشار جامعه، رسیدگی می‌شود. به این ترتیب، می‌توان اطمینان حاصل کرد که بهترین راه‌حل‌ها که در سند تعهدات ملی اولویت‌بندی می‌شوند، شامل همه کسانی است که تحت تاثیر قرار می‌گیرند و مالکیت محلی دارند تا مراحل به‌طور موثر اجرا شوند. با توجه به دور بعدی بازنگری‌های سند تعهدات ملی که در سال ۲۰۲۵ مورد نیاز است، اکنون زمان تعریف اقدامات اقتصاد چرخشی برای گنجاندن در این سند است و به تسریع انتقال به دنیای چرخشی‌تر و احیاکننده‌تر کمک می‌کند.
