مثلث توسعه خدمات فنی - مهندسی
خوشبختانه ایران نسبت به کشورهای همجوار در حوزه صادرات این خدمات فنی - مهندسی دست بالا را دارد، اما با این حال همچنان چالش‌‌‌هایی برای استفاده از ظرفیت بالای نیروی انسانی کشور در این حوزه وجود دارد. مخصوصا در صنایع تکمیلی پتروشیمی که به عنوان یکی از مزیت‌های رقابتی اقتصاد ایران محسوب می‌شود. علیرضا میربلوک، دبیر وعضو هیات‌مدیره خانه صنعت، معدن و تجارت استان تهران در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» سه ضلع ضروری توسعه فناوری و خدمات فنی و مهندسی با محوریت صنایع پلیمری را مورد بحث قرار داد. به گفته وی درخواست برای کیفیت بالا و به تبع آن آزمایشگاه‌ها و استانداردهای به‌‌‌روز، تولید گریدهای متنوع مواد اولیه و تامین مالی تولیدکنندگان برای خرید ماشین‌‌‌آلات تکنولوژیک سه پیش‌نیاز مهم برای توسعه این صنعت است. در ادامه مشروح این گفت‌وگو را می‌‌‌خوانید.
خدمات فنی و مهندسی صنایع پلیمر شامل چه خدماتی می‌شود؟
این خدمات به طور کلی شامل خدمات آموزشی، پژوهشی، مشاوره‌‌‌ای، مهندسی، تست، رفع عیب، راه‌‌‌اندازی واحدهای تحقیق و توسعه، انجام پروژه‌‌‌های بین پتروشیمیایی و صنایع تکمیلی، ساخت قالبها، اصلاح تجهیزات، راه‌‌‌اندازی خطوط تولید، انتخاب ماشین‌‌‌آلات و موارد مشابه می‌شود.
ایران از نظر ارائه این خدمات در چه سطحی در بین کشورهای جهان قرار دارد؟
بحث‌هایی در این ارتباط وجود دارد که لازم است به صورت مصداقی مطرح شود. به عنوان نمونه در شرایطی که موضوع انتخاب بین چند ماشین باشد، با یک فعالیت ساده‌‌‌تر روبه‌‌‌رو هستیم، اما در مواقعی که قصد خلق تکنولوژی و فناوری جدید داشته باشیم، موضوع متفاوت می‌شود، چراکه در این صورت لازم است به طور بنیادین، اقتصاد و صنعت و نیروی انسانی پیشرو داشته باشیم. ما در این حوزه خیلی جلو نیستیم و اینگونه نیست که در زمینه پلیمرها و فرآیندهای شکل‌‌‌دهی آن در دنیا مطرح و بنام باشیم و بتوانیم در این حوزه تولیدات نو و جدیدی ارائه کنیم. با این حال باید متذکر شوم که راهبری و راه‌‌‌اندازی و بهره‌برداری پروژه‌‌‌ها در شرایط فعلی تحریمی و تورمی و نبود تکنولوژی‌‌‌های به‌‌‌روز خود عامل مهمی است که نشان می‌دهد صنف فنی و مهندسی نقش خود را به خوبی ایفا می‌کند. به عنوان مثال فرض کنید یک هواپیما در داخل کشور وجود دارد که امکان خرید لوازم مرتبط با آنها به دلیل تحریم وجود ندارد. حال چه کسانی می‌توانند به گونه‌‌‌ای عمل کنند که پروازها به درستی و بدون نقص تداوم یابد؟ یکسری مجموعه نیروی انسانی فنی و مهندسی پشت صحنه هستند که این نقش مهم را ایفا می‌کنند. خطوط تولید پلیمری هم از این قاعده مستثنا نیست و بالاخره باید تعادلی بین وضع مطلوب و موجود صورت دهند تا امکان تداوم فعالیت در این شرایط وجود داشته باشد.
در حال حاضر با توجه به تحریم‌‌‌های اقتصادی، آیا شرکت‌های خارجی در حوزه خدمات فنی و مهندسی در کشور حضور دارند؟
تا جایی که در حوزه پلیمری اطلاع دارم رقیب خارجی در کشور فعالیت ندارد. از سوی دیگر لازم است بگویم که شرکت‌های داخلی هم چندان (در مقیاس جهانی) سرآمد نیستند.
یعنی به این شرکت‌های خارجی نیاز داریم؟
خیر. ما به حرف نو نیاز داریم و این می‌تواند از طرف شرکت‌های داخلی هم زده شود. همان‌طور که می‌دانید ایرانی‌‌‌های زیادی در سراسر دنیا وجود دارند که در حوزه‌‌‌های فنی پیشتاز و نمونه هستند و از آنجا که یک کشور پیشرو نیستیم طبیعی است که به دانش کشورهای پیشرفته نیاز داشته باشیم، ولی اینگونه نیست که به یک شرکت خارجی وابستگی داشته باشیم.
این موضوعات جدیدی که می‌گویید به آنها نیاز داریم شامل چه تکنیک‌هایی است؟ به بیان دیگر در حال حاضر چه مسائل و بن‌‌‌بست‌‌‌هایی در حوزه فنی پلیمری وجود دارد که نیاز به دانش روز دارد؟
ماشین‌‌‌آلات به‌‌‌روز و اتوماتیک، مواد اولیه، میزان مصرف انرژی و ضرورت حفظ محیط‌زیست ۴ مساله اصلی ما در حال حاضر محسوب می‌شود. لازم است که در این حوزه‌‌‌ها مغزافزار تولید شود.
یعنی ماشین‌‌‌آلات استفاده شده کنونی کهنه و از رده‌‌‌خارج هستند؟
در حوزه ماشین چند دسته مشکل داریم؛ یک دسته ماشین‌‌‌آلاتی هستند که قدیمی و با مصرف انرژی بالا و سرعت پایین محسوب میشوند. دسته دوم ماشین‌‌‌های جدید ولی با تکنولوژی نه چندان بالا که هر دوی اینها دو معضل اصلی در حوزه ماشین‌‌‌ها محسوب میشوند.
آیا صادرات خدمات فنی و مهندسی در حوزه پلیمری وجود دارد؟
بعید می‌‌‌دانم در حد زیادی داشته باشیم. با این حال برخی شرکت‌ها هستند که در کشورهای همسایه فعالیت دارند که بیشتر به راه‌‌‌اندازی خطوط مرتبط می‌شود. از همین رو می‌توان گفت که در حوزه نصب و راه‌‌‌اندازی خطوط تولید و تست قالبها و از این دست موارد صادرات داریم، اما با این حال فعالیت منسجم و همیشگی نداریم.
وضعیت فعلی بازار این حوزه چگونه است؟
مطابق استانداردها فعالیت‌های خدماتی اعم از کنترل کیفیت و دیگر موارد باید بین ۱ تا ۳درصد فروش کل صنعت باشد. در حالی که فروش شرکت‌های فنی و مهندسی با این رقم اصلا تطابقی ندارد. به عبارت دیگر اگر کل فروش صنایع پلاستیک حدود ۱۲ میلیارد دلار باشد، باید یک تا ۳درصد آن که عدد قابل‌توجهی می‌شود، روانه بخش خدمات مهندسی شود که این امر هرگز محقق نشده است.
دلیل آن چیست؟
چون ما کنترل کیفیت آنچنانی در صنعت نداریم. همچنین ما به تولید محصولات خاص و ماشین‌‌‌آلات به‌‌‌روز که نیاز به استفاده از مهندسان باشد، توجهی نداریم.
چه راهکارها و پیشنهادهایی برای حل این مسائل وجود دارد؟
پیشنهادهای من بیشتر به مسائل و اقتصاد کلان کشور برمی‌گردد. به عنوان مثال گفته می‌شود چرا از ماشین‌‌‌آلات جدید استفاده نمی‌شود؟ مشخص است که این موضوع به قیمت بالای این تکنولوژی‌‌‌ها مرتبط است. کسی قرار باشد سرمایه بیشتری را صرف این کار کند ممکن است که نتواند به همان اندازه برگشت سرمایه داشته باشد بنابراین سعی می‌کند با همان ماشین‌‌‌های قدیمی فعالیت خود را پیش ببرد. بنابراین بهترین راه این است که برای سرمایه‌گذاری در بخش صنعت امکاناتی قرار دهند که تولیدکننده‌‌‌ها امکانات خرید ماشین‌‌‌آلات «های‌تک» را داشته باشند.
در زمینه مواد اولیه هم واقعیت این است که ما تولید انبوه انجام می‌‌‌دهیم اما هنوز به این باور نرسیده‌ایم که ما باید تعداد زیادی گریدهای پلیمری تولید کنیم. به جرات می‌توان گفت که برخی پتروشیمی‌‌‌ها در سال تنها ۳ تا ۴ گرید را تولید می‌کنند. اگر این ۴ به ۴۰ گرید تبدیل شود معلوم است که بخش خدمات فنی و مهندسی اشتغال بیشتری به دست خواهد آورد. یا فرض کنید در حوزه کنترل کیفیت (ارزش خدمات) عدد ناچیز زیر یک‌هزار میلیارد تومان را حدود ۵۰۰ تا ۶۰۰ آزمایشگاه انجام می‌دهند. معلوم است که به این ارقام هیچ وقت در صنعت به کیفیت لازم نمی‌‌‌رسیم. فکر کنید این همه شاخه‌های صنعتی وجود داشته باشد ولی در مقابل زیر‌هزار میلیارد تومان گردش مالی آزمایشگاه‌های آنها باشد. بنابراین مشخص است کسی کنترل کیفیت را آنچنان جدی نمی‌گیرد یا اگر هم جدی بگیرند در حد رفع تکلیف است. اینها در شرایطی است که تحقق این مسائل همه حرکت به سمت خدمات فنی و مهندسی را می‌‌‌طلبد. بنابراین به طور خلاصه مواردی مانند توجه به کیفیت، مواد اولیه و ماشین‌‌‌آلات باید تحقق یابد. به عنوان نمونه درخواست برای کیفیت بالا صورت گیرد که به تبع آن آزمایشگاه‌ها و استانداردها به‌‌‌روز شود. در حوزه مواد اولیه هم گریدها متنوع شود و در بخش ماشین‌‌‌آلات هم امکانات تامین مالی مکفی در اختیار تولیدکنندگان قرار گیرد به اندازه‌‌‌ای که بتوانند بین دستگاه ارزان‌تر و تکنولوژیک سراغ دومی را بگیرند. این سه ضلع اگر به درستی انجام گیرد می‌توان گفت به سمت توسعه فناوری و خدمات فنی و مهندسی گام نهاده‌‌‌ایم.
