گزارش آذرماه شاپرک بررسی شد
عملکرد بانک‌ها در حوزه تراکنشها
اهمیت شاپرک و گزارش‌‌‌‌های آن
تراکنش‌‌‌‌های بانکی به کمک ابزارهای پرداخت یکی از مهم‌ترین امور روزمره انسان‌‌‌‌ها محسوب می‌‌‌‌شوند. به کمک ابزارهای پرداخت، اعتبار از شخصی به شخص دیگر منتقل شده و عملیات انتقال اعتبار بدون دخالت فیزیکی اسکناس‌‌‌‌ها صورت می‌‌‌‌پذیرد. به همین منظور سامانه شبکه الکترونیک پرداخت کارتی (به اختصار شاپرک) پدید آمده تا با یکپارچه‌سازی ارائه‌‌‌‌دهندگان خدمات پرداخت کارتی، سرعت و امنیت انتقال اعتبار را افزایش دهد. از آنجا که تقریبا تمامی بانک‌ها و موسسات مالی موجود در ایران به این شبکه متصل بوده و خدمات خود را بر بستر آن ارائه می‌دهند، بررسی گزارش‌‌‌‌های این شبکه می‌‌‌‌تواند اطلاعات خوبی از عملکرد بخش‌‌‌‌های مختلف شبکه پرداختی کشور ارائه دهد. در ادامه عملکرد بانک‌ها در آذرماه سال‌جاری براساس گزارش منتشرشده از شاپرک بررسی خواهد شد.
عملکرد بانک‌ها در بازاریابی خدمات شاپرکی
از روی سهم بانک‌ها در تعداد و مبلغ کل تراکنش‌‌‌‌های شبکه بانکی می‌‌‌‌توان عملکرد آنان را در کیفیت ارائه خدمات کارتی و بازاریابی سنجید. بر این اساس، هر بانکی که سهم بیشتری از این شاخص به دست آورده باشد نشان می‌دهد که عملکرد بهتری در این حوزه داشته است. در بررسی این شاخص سه حوزه کارتخوان‌‌‌‌های فروشگاهی، ابزار پذیرش اینترنتی و ابزار پذیرش موبایلی مورد بررسی قرار می‌‌‌‌گیرند. به‌طور کلی، بانک‌ملت با سهم ۶۸/ ۱۷درصدی از تعداد تراکنشها و سهم ۹۵/ ۱۷درصدی از مبلغ تراکنشها بیش از دیگر بانک‌ها در حوزه تراکنشها موثر بوده است. پس از این بانک هم، در حوزه کل تعداد تراکنش‌‌‌‌های بانکی، بانک سپه با سهم ۶۴/ ۱۶درصدی و در حوزه کل مبلغ تراکنشها بانک ملی ایران با سهم ۵۲/ ۱۳درصدی قرار دارند.
براساس بررسی آمارهای گزارش شاپرک، سه بانک سپه، ملت و ملی ایران به ترتیب بیشترین سهم را از تعداد تراکنش‌‌‌‌های کارتخوان‌‌‌‌های سطح کشور داشته‌‌‌‌اند. در حوزه ابزار پذیرش اینترنتی مانند اینترنت‌بانک‌ها، سه‌بانک ملی ایران، ملت و کشاورزی پیشتاز بوده و سهم بیشتری از تعداد تراکنشها را به خود اختصاص داده‌‌‌‌اند. در تراکنش‌‌‌‌های مربوط به ابزار موبایلی که از مهم‌ترین آنان می‌‌‌‌توان به کدهای USSD و موبایل‌بانک‌ها اشاره کرد، سه بانک ملت، اقتصاد نوین و آینده بیشترین سهم تراکنشها را داشته‌‌‌‌اند. در بخش سهم بانک‌ها از ارزش تراکنش‌‌‌‌های کارتی نیز در حوزه کارتخوان‌‌‌‌ها سه‌بانک ملت، ملی ایران و صادرات موفق‌‌‌‌تر از دیگران عمل کرده‌‌‌‌اند. در موضوع مبلغ ابزار پذیرش اینترنتی سه‌بانک ملت، صادرات و تجارت پیشتاز بوده و در حوزه ابزار پذیرش موبایلی نیز سه بانک ملت، آینده و اقتصاد نوین بهتر از دیگران عمل کرده‌‌‌‌اند.
بررسی میزان تمرکز خدمات
با اندازهگیری شاخص هرفیندال-هیرشمن می‌‌‌‌توان میزان تمرکز در بازار هر حوزه را بررسی کرد. به‌عبارت دیگر با کمک این شاخص هم می‌‌‌‌توان متوجه شد که در بازار کدام حوزه رقابت بیشتری وجود دارد و کدام بانک‌ها توان انحصار بالاتر و کدام بانک‌ها توان انحصار پایین‌‌‌‌تری دارند. هرچه میزان عدد شاخص کمتر باشد، توان انحصار کمتر و در نتیجه بازار رقابتی‌تر و هرچه عدد شاخص بیشتر باشد، میزان انحصار در آن بازار بیشتر و توان انحصاری بانک نیز بالاتر است. در حوزه کارتخوان‌‌‌‌های فروشگاهی، بانک‌سپه با عدد شاخص ۳۱۸ توان انحصاری بالاتری نسبت به دیگر بانک‌ها دارد. پس از این بانک نیز به‌ترتیب بانکهای ملت و ملی ایران با عدد شاخص ۲۸۰ و ۱۶۷ در جایگاه‌‌‌‌های دوم و سوم قرار دارند.
در حوزه ابزار پذیرش اینترنتی، در جایگاه اول بانک ملی ایران با عدد ۷۰۷ قرار گرفته و پس از آن بانک ملت با عدد شاخص ۴۵۴ قرار دارد. جایگاه سوم هم مربوط به بانک‌کشاورزی است که البته با اختلاف خیلی زیاد از دو بانک دیگر در این جدول قرار گرفته است. این بانک عدد شاخص ۶۱واحد را به ثبت رسانده است. این موضوع نشان می‌دهد که دوبانک ملی و ملت نسبت به دیگران توان ایجاد انحصار بیشتری دارند. در حوزه ابزار پذیرش موبایلی هم بانک‌ملت با عدد ۱۹۴۸ با اختلاف زیاد از دیگر بانک‌ها، بیشترین توان انحصاری را نسبت به دیگران در اختیار دارد. پس از آن، بانک آینده و قرض‌‌‌‌الحسنه رسالت هرکدام با عدد شاخص ۲۱۳ و ۱۶۱ به ترتیب در جایگاه‌‌‌‌های بعدی قرار دارند.
بررسی اعداد شاخص هرفیندال-هیرشمن نشان می‌دهد که بازار کارتخوان‌‌‌‌ها با عدد ۹۸۴ کمترین میزان انحصار را داشته و حوزه ابزار پذیرش موبایلی بیشترین میزان انحصار را با عدد ۲۶۰۱ نسبت به دیگر ابزارها به ثبت رسانده است. عدد این شاخص برای حوزه ابزارهای پذیرش اینترنتی هم ۱۳۹۲ واحد است. بررسی گزارش آبان‌ماه و آذرماه نیز نشان می‌دهد که شاخص هرفیندال-هیرشمن در حوزه کارتخوان‌‌‌‌های فروشگاهی با کاهش ۵واحدی روبه‌رو بوده است. این شاخص در حوزه ابزار پذیرش اینترنتی افت ۱۸واحدی داشته است. ابزار پذیرش موبایلی هم ۵۳واحد رشد را تجربه کرده است.
تعداد کارتهای فعال در سامانه شاپرک
در سامانه شاپرک، به‌طور کلی سه‌دسته کارت بانکی وجود دارد. دسته اول کارت برداشت، دسته دوم کارت اعتباری و دسته سوم کارت پیشپرداخته مانند بنکارت و کارتهای هدیه قرار دارند. در آذرماه سال‌جاری به‌طور کلی حدود ۱۳۸میلیون کارت بانکی فعال وجود داشت. از این ۱۳۸میلیون کارت فعال، ۱۳۱ میلیون آن کارت برداشت، ۷۰۳هزار عدد آن کارت اعتباری و تقریبا ۵میلیون آن نیز کارتهای پیشپرداخته بوده‌‌‌‌اند. با توجه به آمار آذر سال‌جاری، تعداد کارتهای فعال برداشت حدود ۰۸/ ۳درصد و تعداد کارتهای پیشپرداخته حدود ۴۴/ ۷درصد و تعداد کارتهای اعتباری حدود ۵درصد افزایش داشته است.
سهم بانک‌ها از تعداد هر یک از انواع کارتهای بانکی
با توجه به آمار گزارش اقتصادی شاپرک، بیشترین میزان کارتهای تراکنش‌دار مربوط به بانک‌ملی ایران با سهم ۴۰/ ۲۱درصدی بوده است. پس از این بانک، بانک‌سپه با سهم ۶۲/ ۱۱درصدی و بانک‌ملت با سهم ۰۷/ ۱۱درصدی قرار دارند. با توجه به این آمار، بیشترین میزان کارتهای برداشت تراکنش‌دار مربوط به بانک ملی ایران با سهم حدود ۲۲درصد بوده است. پس از آن نیز بانک‌سپه با ۱۲درصد و بانک‌ملت با ۱۱درصد قرار دارند. در بخش کارتهای فعال اعتباری، بانک‌ملی ایران با ۸۲درصد رتبه نخست را به خود اختصاص داده است. پس از آن نیز بانک‌تجارت با ۳۰/ ۴درصد و پست‌بانک با ۲۵/ ۴درصد جایگاه‌‌‌‌های بعدی را به خود اختصاص داده‌‌‌‌اند.
در بحث عرضه کارتهای پیشپرداخته نیز بانک ملی با صدور ۶۲/ ۱۵درصد از این کارت‌‌‌‌ها، در جایگاه اول قرار دارد. پس از بانک ملی نیز بانکهای ملت و پارسیان با سهم ۱۳ و ۱۱درصدی در جایگاه‌‌‌‌های بعدی قرار دارند. با توجه به آمارهای بالا بیشترین سهم از تعداد کارتهای بانکی تراکنش‌دار در هر سه نوع کارت برداشت، کارت اعتباری و کارت هدیه و بنکارت به ترتیب با ۳۳/ ۲۱درصد، ۰۹/ ۸۲درصد و ۶۲/ ۱۵درصد متعلق به بانک‌ملی ایران بوده است.
انحصار در بازار صدور کارت
در این بخش از گزارش، باز هم به کمک شاخص هرفیندال-هیرشمن تلاش شده است تا میزان انحصار در بازار صدور کارت سنجیده شود. براساس داده‌‌‌‌های این گزارش، بانک‌ملی ایران با عدد ۶۷۳۸، قدرت بسیار زیادی در ایجاد انحصار در بازار صدور کارتهای اعتباری دارد، به‌طوری که در جایگاه دوم قدرت انحصار، بانک‌تجارت با عدد شاخص ۱۹ قرار دارد. کل عدد شاخص برای اندازهگیری میزان انحصار در صدور این نوع کارت، ۶۷۸۶ است که از انحصار بالا در بازار صدور این کارت حکایت دارد. در بازار صدور کارتهای برداشت، باز هم بانک‌ملی ایران با عدد ۴۵۵ در صدر قدرت انحصار قرار دارد. پس از آن بانکهای سپه و ملت با عدد شاخص ۱۳۹ و ۱۲۲ قرار دارند. عدد کل شاخص برای این بازار نیز ۱۰۳۴ است که نشان می‌دهد این بازار میان سه بازار اصلی صدور کارتهای بانکی، در جایگاه دوم انحصار قرار دارد.
در بازار صدور کارتهای هدیه و بنکارت، دوباره بانک‌ملی ایران با عدد ۲۴۴ در جایگاه اول قرار دارد. پس از آن هم بانک‌ملت با عدد ۱۶۱ و بانک‌پارسیان با عدد ۱۲۰، در جایگاه‌‌‌‌های دوم و سوم قرار گرفتهاند. به این ترتیب این بازار با عدد شاخص ۸۳۰، رقابتی‌ترین بازار میان بازارهای صدور کارت است. با مقایسه آمارهای آبان و آذرماه سال‌جاری، مشخص می‌شود که عدد شاخص هرفیندال-هیرشمن در بازار کارتهای اعتباری حدود ۲۳۲واحد رشد داشته است. این درحالی است که عدد این شاخص برای کارتهای برداشت و کارتهای پیشپرداخته به ترتیب ۴ و ۶واحد افت داشته است.
عملکرد بانک‌ها در صدور و پذیرش تراکنشها
براساس آمار این گزارش، بانک‌ملی ایران بیشترین تعداد صدور و پذیرش تراکنش‌‌‌‌های بانکی با مجموع ۲/ ۱میلیارد تراکنش را داشته و برتر از دیگر بانک‌ها عمل کرده است. پس از این بانک، بانک‌ملت با ۱/ ۱میلیارد و بانک‌سپه با حدود یک‌میلیارد تراکنش در جایگاه‌‌‌‌های بعدی قرار گرفتهاند. موسسه اعتباری توسعه، بانک ایران-ونزوئلا و توسعه صادرات ایران هم کمترین سهم را در کل تراکنش‌‌‌‌های بانکی داشته‌‌‌‌اند. در بخش بررسی مبلغ تراکنش‌‌‌‌های بانکی اما جای بانک‌ملی ایران و بانک‌ملت جابه‌جا می‌شود. بانک‌ملت با مجموع ارزش ۶۸/ ۲میلیارد میلیارد ریال در جایگاه نخست قرار گرفته است. پس از آن بانک ملی ایران با ۶۷/ ۲میلیارد میلیارد ریال در جایگاه دوم و بانک‌صادرات با ۹/ ۱میلیارد میلیارد ریال در جایگاه سوم قرار گرفتهاند.
یکی دیگر از شاخص‌‌‌‌های مورد اهمیت در بانک‌ها، محاسبه تفاضل ارزش ریالی صادرکنندگی آنها از مبلغ پذیرندگی آنهاست. این شاخص نشان می‌دهد که جریان مبلغی تراکنش‌‌‌‌های هر بانک در کدام جهت بوده و به دنبال آن می‌‌‌‌توان تعیین کرد که آیا نقش بانک به‌عنوان بانک پذیرنده برای آن مقرون‌به‌صرفه بوده یا نبوده است. عدد مثبت در این شاخص نشان‌‌‌‌دهنده عملکرد خوب بانک است، چرا که بیش از آنکه سپرده از آن خارج شده باشد، منابع مالی جذب کرده است. در بررسی این شاخص، بانک ملت با ۲۴۴هزار میلیارد ریال جذب منابع، در صدر قرار دارد. پس از آن نیز بانک‌سپه با۱۹۴هزار میلیارد ریال در جایگاه دوم قرار گرفته است. ضعیف‌‌‌‌ترین عملکرد در این بخش نیز مربوط به بانک‌ملی ایران بوده که خروج منابع ۲۸۳هزار میلیارد ریالی را تجربه کرده است.
