پس‌لرزه «کووید صفر» بعداز «موج ناآرامی‌ها»؛ شرکت‌های بین‌المللی قطب تولید جهان را ترک می‌کنند
پایان‌کار «ساخت چین»؟
فرار شرکت‌های بین‌المللی از چین
فقط «اپل» نیست که تصمیم گرفته کارخانه مونتاژ محصولات آی‌فون را در چین تعطیل و این کشور را ترک کند؛ کمپانی‌های بزرگ حوزه تکنولوژی و خودروسازی بعداز موج‌اعتراضات جوانان چینی به سیاست‌های «شی»، تصمیم گرفتهاند کسب‌وکارشان‌را در چین جمع کنند. هدف برندها از خروج، «مهار ریسک ماندن در چین» است. دوکشور احتمالا برنده این کارزار خواهند بود.
روز ۲۹ نوامبر، روزنامه دولتی «پیپلز دیلی» در گزارشی از عملکرد ده سال اول ریاست جمهوری «شی جین پینگ» تقدیر کرد. به خاطر کنترل پاندمی کرونا با اجرای طرح کووید صفر، ایجاد ثبات اقتصادی و مدیریت بحران. اما هیچ اشاره‌‌‌ای به افزایش شمار ابتلاها، وضعیت نامساعد اقتصادی به دلیل محدودیت‌های شدید کرونایی و اعتراض مردم به این محدودیت‌ها نشده بود. طبق گزارش اکونومیست، تعداد موارد جدید ابتلا در حال رکورد زدن است. بیماری به بیش از ۸۵ شهر چین گسترش یافته. اگر محدودیت‌ها بیشتر شود، خشم عمومی و هزینه‌‌‌های اقتصادی بیشتر خواهد شد. اگر کمتر شود، صدها‌هزار نفر خواهند مرد. به همین علت، رهبران چین به دنبال یک راه‌حل اعتدالی هستند؛ چیزی بین دو سر طیف.
طرح کووید صفر با این هدف اجرا شده تا هر کسی که مبتلاست را شناسایی و در کمتر از چند ساعت، ارتباطات نزدیکش را قطع کنند. احداث مراکز قرنطینه فوری، انجام تست از صدها‌میلیون نفر در یک روز و قرنطینه کل شهرها از جمله اقدامات این طرح بوده‌‌‌اند. رهبران چین میگویند با توجه به جمعیت بالا، سیستم سلامت ضعیف و جمعیت افراد سالخورده، این تنها راه محافظت از مردم است. این طرح در سال‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱ بسیار موثر واقع شد. در حالی که تعداد مرگ و میرها در بسیاری از نقاط جهان از جمله آمریکا بسیار بالا بود، در چین، از گسترش بیماری به خوبی جلوگیری شده بود. اما اُمیکرون و سویه‌‌‌های مشابه آن، قابلیت سرایت بیشتری داشتند و این باعث شد اثرگذاری طرح کووید صفر، کمتر شود و دولت، قرنطینه شهرها را افزایش دهد؛ اقدامی که کسب و کارها را ورشکسته و شهروندان را کلافه کرده. و حالا جامعه اعتمادش را به این طرح از دست داده است.
زمستان سخت در راه است
الان زمان مناسبی برای کاهش محدودیت‌ها در چین نیست چرا که در آستانه زمستان هستیم. هوا سرد و خشک است و مردم تمایل دارند در فضاهای بسته بمانند. به این ترتیب، ویروس به راحتی منتشر می‌شود. بازگشایی ناگهانی شهرها ممکن است باعث شود کرونا به شکلی افسارگسیخته به اقصی نقاط چین گسترش یابد. مقامات در تلاشند کاری کنند که طرح کووید صفر برای مردم عادی، خوشایندتر و آسیب‌‌‌های اقتصادی‌‌‌اش،کمتر شود. در بعضی شهرها، محدودیت‌ها کاهش یافته اما اقدامی که برای یک شهر جواب داده، برای یک شهر دیگر، اثر معکوس داشته. طرح کووید صفر به مدت سه سال به خوبی قابل تحمل بود و برای اکثریت مردم چین، هزینه سنگین یا چالش خاصی نداشت.
بسیاری از مردم، حس می‌کردند زندگی عادی است و در امانند. اما حالا خسته شده‌‌‌اند. به‌خصوص جوان‌‌‌ها که حس می‌کنند آزادی‌شان محدود شده. در حالی که اجرای این طرح، در حال ایجاد تنش سیاسی است، اما آنچه آن را بیشتر زیر سوال می‌‌‌برد، اثرات اقتصادی‌‌‌اش است. هزینه اجرای طرح، از جمله تست‌‌‌های گسترده، تعطیلی کسب و کارها، آنلاین شدن مدارس و لزوم ارائه کد سلامت برای ورود به هر مکان عمومی، سر به فلک کشیده. به علاوه، محدودیت رفت و آمدها، اعتماد و نرخ رشد مشتری‌‌‌ها را کاهش داده. شرکت‌های هواپیمایی و سینماها به شدت ضرر مالی دیده‌اند و یکی از صنایعی که شدیدا آسیب دیده، صنعت تولید است.
تجدید نظر شرکت‌های بین‌المللی از فعالیت در چین
بسیاری از شرکت‌های مطرح بین‌المللی در چین فعالیت می‌کنند. یکی از این شرکت‌ها اپل است که کارخانه‌‌‌های بزرگی در چین دارد. قرنطینه اخیر کارخانه مونتاژ آی‌فون در شهر ژنگژو باعث کاهش عرضه محصولات محبوب اپل در آستانه سال نو شده است. این کارخانه که متعلق به شرکت تایوانی «فاکسکان»، بزرگ‌ترین تولیدکننده قطعات کامپیوتری است، حدود ۲۰۰هزار کارمند دارد و در پی گسترش کرونا در اکتبر، خسارت مالی هنگفتی متحمل شده. اما قضیه فقط محدود به محدودیت‌های کرونایی و اختلال در تولید نیست. مثلا یاهو در نوامبر پارسال گفت که به دلیل چالش‌های تجاری و قانونی، ارائه خدماتش به چین را متوقف خواهد کرد. به نظر می‌رسد که علت این تصمیم، اجرای قانون «حفاظت از اطلاعات شخصی» در چین بود که مانع از جمع‌‌‌آوری داده‌‌‌ها توسط شرکت‌های تکنولوژی می‌‌‌شد، هرچند که یاهو اشاره مستقیمی به آن نکرده. کمتر از یک ماه قبل از اعلام این خبر نیز، مایکروسافت از تعطیلی لینکدین در چین به دلایل مشابه، خبر داده بود. و این تنها یک نمونه از ده‌‌‌ها موردی است که باعث شده شرکت‌های خارجی درباره حضور در چین، تجدید نظر کنند.
سقوط بی‌‌‌رحمانه تقاضای تولید
از سوی دیگر، CNBC در روز یکشنبه در گزارشی اعلام کرده که همزمان با افزایش قرنطینه‌‌‌ها در چین، سفارش تولید آمریکا در چین حدود ۴۰درصد کاهش یافته. کارشناسان این را «سقوط بی‌‌‌رحمانه تقاضا» نامیده‌اند. کاهش تقاضای تولید آمریکا در چین، باعث شده کارخانه‌‌‌ها سه هفته زودتر از موعد مقرر، یعنی تعطیلات سال نوی چین، تعطیل کنند. شرکت حمل‌ونقل جهانی HLS، ضمن هشدار به مشتریان درباره شرایط نامساعد کسب و کار گفته: «این روزها، دوران خوبی برای صنعت حمل‌ونقل نیست. ما با کاهش شدید تقاضا و مازاد عرضه مواجهیم. بازار حمل‌ونقل دریایی به دلیل شرایط مبهم اقتصادی و نگرانی‌های ژئوپلیتیک، پیچیده‌‌‌تر نیز خواهد شد.»
افزایش قرنطینه‌‌‌ها در چین، صنعت تولید و حمل‌ونقل را نه تنها برای آمریکا بلکه برای خود چینی‌‌‌ها نیز با مشکل مواجه کرده است. حالا در دسترسی محلی و حمل‌ونقل بین‌‌‌شهری نیز اختلال ایجاد شده چرا که کامیون‌‌‌داران، باید از یک پروسه تست کرونا عبور کنند. موازنه تجارت جهانی به سرعت در حال تغییر است چرا که با سردی رابطه اقتصادی میان چین و آمریکا، تجارت میان اتحادیه اروپا و آمریکا و سرمایه‌گذاری‌‌‌ها در ایالات متحده رو به افزایش گذاشته. به عنوان مثال، صادرات سالانه آلمان به آمریکا ۵۰درصد افزایش یافته است.
انتقال تولید به خارج از چین
طی هفته‌‌‌های اخیر، اپل اعلام کرده که تصمیم دارد تولید محصولاتش را به خارج از چین و به کشورهایی مثل هند و ویتنام انتقال داده و وابستگی‌‌‌اش به کارخانه مونتاژ فاکسکان در چین را کاهش دهد. محدودیت‌های کرونایی در این کارخانه، کارگران و کارکنان را ملزم می‌داشت که برای چند هفته، شب‌‌‌ها در محل کار بمانند. کسی حق نداشت از این کارخانه که به «شهر اپل» معروف است، خارج شود. این رویه ادامه داشت تا اینکه در اوایل نوامبر، بسیاری از کارکنان تصمیم به فرار گرفتند. از دیوارها بالا می‌‌‌رفتند تا هر طور شده خود را به خانه برسانند. اعتراضات کارکنان، باعث کمبود نیرو، اختلال در تولید و کاهش ارزش سهام اپل شد.
اگر الان یک آی‌فون ۱۴ پرومکس سفارش دهید، احتمالا مجبور خواهید شد مدت نسبتا زیادی صبر کنید تا محصول به دست‌تان برسد. تحلیلگران و برخی از فعالان زنجیره تامین اپل میگویند اپل دیگر دوست ندارد کسب و کارش، متمرکز در یک شرکت و تا این حد به یک کشور وابسته باشد. برخی از آنها میگویند اپل تصمیم گرفته کسب و کارش را تمرکززدایی کرده و تنها به یک شرکت تولیدکننده اتکا نکند. این ماجرا فقط محدود به اپل نیست. بسیاری از شرکت‌های آمریکایی معتقدند که چین در پی اتفاقات یک سال اخیر، دیگر قطب با ثبات تولید نیست. آنها تصمیم گرفتهاند تولید و مونتاژ محصولات خود را از چین به کشورهای دیگر منتقل کنند.
شرکت تولیدکننده قطعات کامپیوتری «لاکس‌‌‌‌‌‌‌‌‌شِیر» که چینی است، اعلام کرده که برخی شرکت‌های تکنولوژی (که از آنها نام نبرده)، نگران آشفتگی زنجیره تامین چین در اثر محدودیت‌های کرونایی، کمبود انرژی و سایر مشکلات هستند. آنها از لاکس‌‌‌شیر خواسته‌‌‌اند کمک کند که فعالیت بیشتری در خارج از چین داشته باشند. فعالیت‌های مرتبط با معرفی محصول جدید (NPI)، یعنی تشکیل تیم برای همکاری با پیمانکاران برای تبدیل ایده به برنامه تولید، کار هر کسی نیست. اگر کشورهای هند و ویتنام نتوانند این بخش از کسب و کار اپل را در دست بگیرند، کماکان نقشی فرعی در تولیدات خواهند داشت.
روند کند اقتصاد جهانی و کاهش جذب نیرو در بسیاری از شرکت‌های تکنولوژی، باعث شده نتوانند بستر را برای همکاری کارکنان حوزه NPI با کشورها و تامین‌کنندگان جدید، آماده کنند. برخی شرکت‌های تکنولوژی، سال‌هاست که رابطه خود با چین را محک می‌‌‌زنند؛ رابطه‌‌‌ای که به نفع هر دو طرف بوده. آنها باید به پرواز ادامه دهند و همزمان، موتور هواپیما را عوض کنند. و این، به هیچ وجه آسان نیست.
آگاهی نیروهای کار جوان
تمرکز شرکت‌های تکنولوژی از جمله اپل بر چین و ریسک‌های آن، موضوعی است که مدیران این شرکت‌ها نسبت به آن آگاه بوده‌‌‌اند اما اقدامی برای کاهش این ریسک نکرده‌‌‌اند. چین، نیروهای کار دانش‌‌‌آموخته و سختکوش خود را در اختیار این شرکت‌ها می‌‌‌گذاشت. ثبات اقتصادی داشت و بازار بسیار جذابی برای محصولات تکنولوژی، از جمله آی‌فون بود. از سوی دیگر، هم دولت چین و هم مقامات محلی و شرکت‌های سازنده، از غول‌‌‌های تکنولوژی از جمله اپل حمایت می‌کردند و آنها را موتور محرک رشد اقتصادی و اشتغال‌زایی میدانستند. حتی همین حالا و با وجود تنش‌‌‌های سیاسی میان دو کشور، روزنامه دولتی چین از اپل به عنوان عامل ایجاد بیش از یک‌میلیون شغل، تقدیر کرده.
ولی حالا یک عامل مهم، رشد اقتصادی چین و همکاری دو کشور را تهدید می‌کند: نیروهای کار جوان، دیگر تمایلی به کار در شرکت‌های مونتاژ با حقوق‌‌‌های ناچیز ندارند. یکی از کارکنان سابق فاکسکان پس از شرکت در تظاهرات، در حساب کاربری‌‌‌اش در یکی از شبکه‌‌‌های اجتماعی نوشته بود: «اگر در خانه، اسکیت بازی کنم بهتر از این است که تمام انرژی‌‌‌ام را صرف کار برای سرمایه‌‌‌دارها کنم.» و همه اینها در کنار تنش‌‌‌های سیاسی و اقتصادی میان چین و آمریکا در پنج سال اخیر، شرکت‌های تکنولوژی را بر آن داشته که کشور دیگری را برای تولید محصولات خود انتخاب کنند. روزنامه دولتی چین در ویدئویی اعلام کرده که دولت با کمک‌‌‌های بی‌دریغ‌اش به شرکت‌های بین‌المللی، یک جور حس اطمینان خاطر در آنها ایجاد کرده. اما این واژه‌‌‌ها برای شرکت‌های آمریکایی، آنقدرها هم تسکین‌‌‌دهنده نیست چرا که واقعیت، روشن‌‌‌تر از روز است.
فرار خودروسازان
اما این تصمیم، تنها محدود به شرکت‌های تکنولوژی آمریکایی نیست. شرکت‌های خودروسازی مزدا و هوندا نیز اخیرا اعلام کرده‌‌‌اند که قصد دارند زنجیره تامین خود را متنوع‌‌‌تر کرده و تمرکز بر چین را کاهش دهند. طبق گزارش فورچون به نقل از یک روزنامه ژاپنی، هوندا که در حال حاضر، ۴۰درصد تولیدش در چین صورت می‌گیرد، در حال بررسی سایر کشورها برای تولید محصولاتش است. البته سخنگوی این شرکت گفته که این به معنای قطع ارتباط تجاری با چین نیست و هدف، فقط کاهش تمرکز و ریسک‌هاست. مزدا نیز که در سه ماه دوم سال، به دنبال تعطیلی‌‌‌های کرونایی در چین و اختلال در تولید، حدود ۱۱۵میلیون دلار خسارت دیده بود در اوت امسال اعلام کرد که در معادلات زنجیره تامین خود تجدید نظر خواهد کرد. چند ماه پیش نیز رسانه‌‌‌ها از تعطیلی تنها کارخانه جیپ در چین خبر دادند. مدیرعامل استلانتیس نیز بارها نسبت به دخالت مقامات چین در امور شرکت‌های غربی هشدار داده. همه اینها دست به دست هم داده‌‌‌اند تا جذابیت چین برای شرکت‌های خارجی کمتر شود.
راهی ناهموار
خروج شرکت‌ها از چین بدون دردسر نخواهد بود. بعضی شرکت‌ها بیش از حد به چین وابسته‌‌‌اند. مثلا شرکت فولکس که به تعبیر نویسنده فایننشال تایمز «بیشتر چینی است تا آلمانی»، نیمی از درآمدش را از بازار چین کسب می‌کند. اما برای بسیاری از آنها، خروج از چین راهی است که گریزی از آن نیست. گرچه بازار ۵/ ۱میلیاردی چین، جذابیت بسیاری برای کسب و کارها دارد اما چالش‌های پشت سر هم، به‌ویژه تظاهرات‌‌‌های اخیر، بار دیگر شرکت‌های خارجی را به فکر فرو برده که آیا تجارت با چین به دردسرهایش می‌‌‌ارزد؟
