چرا بانک‌ها تعداد شعبه‌‌‌های خود را افزایش می‌دهند؟
تعدد شعب؛ مفید یا مضر؟
معضل تعدد شعب بانکی
بر اساس آمارها و داده‌‌‌های موجود، در سال ۱۴۰۰ حدود ۲۰هزار شعبه بانکی فعال در سطح کشور وجود داشته است. مطابق استانداردهای تعریف شده بین‌المللی برای ارائه خدمات مطلوب بانکی برای هر یکصدهزار نفر باید بین ۱۰ تا ۱۵ شعبه وجود داشته باشد، در حالی که در ایران برای هر یکصدهزار نفر حدود ۲۳ شعبه بانکی وجود دارد. علاوه بر این، تعداد کارکنان نیز بسیار بالاست. بر اساس داده‌‌‌ها تعداد کارکنان بانکی حدود ۲۰۰هزار نفر اعلام شده است. به این ترتیب در بین ۶۰میلیون جمعیت بالای ۱۸ سال در ایران برای هر ۳۰۰ نفر یک کارمند بانک وجود دارد که چند برابر استانداردهای جهانی است. این موضوع هزینه بانک‌ها از جمله هزینههای اداری و همچنین استهلاک ساختمان‌‌‌ها و شعب را به شدت افزایش داده و همچنین با بزرگ‌تر شدن ابعاد بانک، از چابکی آنها می‌‌‌کاهد.
نکته حائز اهمیت اینجاست که به نظر نمی‌رسد این تعداد شعب بانکی در افزایش کیفیت ارائه خدمات تاثیر خاصی داشته باشد. مطابق آمارهای منتشر شده، درحال حاضر حدود ۹۵درصد از تراکنش‌‌‌های بانکی خارج از شعب بانکی صورت می‌گیرد. در نتیجه تعدد شعب بانکی تاثیر چندانی در افزایش سرعت یا دسترسی به ارائه خدمات نخواهند داشت.
گسترش ابزارهای بانکداری الکترونیک و هدایت بخش عمده‌‌‌ای از خدمات بانکی به خارج از شعب، موجب شده تا فلسفه وجودی شعب فیزیکی مورد بازنگری قرار گیرد. این موضوع منحصر به کشور ما نیست و گریبانگیر بانکداری در سطح جهان است. اما در بانکداری کشورهای پیشرفته راه چاره را نه تعطیلی شعب بلکه در تغییر نقش این نقاط اتصال مشتری و بانک یافته‌‌‌‌‌‌اند. در کشورهای پیشرفته، شعبه‌‌‌های بانکی دیگر محل واریز و برداشت وجه نیست، بلکه شعب به جای محل فیزیکی برای انجام تراکنش، نقطه فروش و نمایندگی فروش محصولات سپرده‌‌‌ای، تسهیلاتی و ارزی و محلی برای ارائه مشاوره‌‌‌های سرمایه‌گذاری شده‌‌‌اند. در نتیجه بخش زیادی از امور بانکی به‌صورت خودکار و به کمک ابزارهای پرداخت متفاوت صورت می‌گیرد.
در واقع نیروی انسانی عادی در شعب بانک‌ها با دریافت آموزش‌‌‌های موردنیاز به نیروهای متخصص بازاریاب و مشاور سرمایه‌گذاری تبدیل شده‌‌‌اند. اما آنچه در ایران قابل مشاهده است بی‌‌‌توجهی به لزوم این تغییر عمده در نقش شعب بانکی و نیروی انسانی شاغل در آن است. اگرچه در این زمینه به‌ویژه در بانک‌های خصوصی اقداماتی صورت گرفته، اما هنوز شاهد تغییر رویکرد در این مورد نیستیم. در حال حاضر بیش از ۹۵درصد تراکنش‌‌‌های مشتریان خارج از شعبه صورت می‌گیرد که این امر نشان‌‌‌دهنده آمادگی مردم برای پذیرش ابزارهای بانکداری الکترونیکی است و مشکلی از سوی جامعه برای کوچ به سمت بانکداری مدرن وجود ندارد. یکی از مولفه‌‌‌های بانکداری مدرن هم بازتعریف کارکرد شعب بانکی است.
در کشور ما به دلیل قدمت چند ده ساله نظام بانکی و دولتی بودن آن در بیشتر سال‌ها با تورم نیروی انسانی در این حوزه مواجه هستیم و بخش قابل‌توجهی از این نیروی انسانی در برابر تغییر مقاومت می‌کنند. بانک‌ها در ایران از بدو تاسیس صرفا تعدادی کارمند را برای انجام خدمات بانکی معمول استخدام کرده‌‌‌اند که این افراد تخصصی در فروش و بازاریابی و ارائه مشاوره‌‌‌های سرمایه‌گذاری ندارند. بنابراین مدیریت‌‌‌های منابع انسانی در بانک‌ها باید در یک برنامه‌‌‌ریزی دقیق و علمی در جهت آموزش کاربردی نیروی موجود و استخدام نیروهای جدید، رویکردی تحول‌‌‌گرایانه داشته باشند.
چرا بانک‌ها مایل به افزایش شعب هستند؟
مدافعان تعدد شعب اعتقاد دارند که با افزایش تعداد شعبه‌‌‌های بانکی، کیفیت خدمات نیز افزایش خواهد یافت. اما همان‌طور که پیش‌تر نیز اشاره شد، این موضوع نه تنها کمکی به بهبود کیفیت نمی‌‌‌کند، بلکه از چابکی بانک‌ها نیز می‌‌‌کاهد. پس دلیل افزایش شعب بانکی چیست؟ به عقیده کارشناسان، علت تمایل بانک‌ها به افزایش شعب، افزایش سرمایه‌گذاری در حوزه املاک است بدون آنکه نمود خاصی در صورت‌های مالی پیدا کند. شعب ملکی جزو دارایی‌‌‌های ثابت بانک‌هاست. با توجه به تورم حوزه مسکن در ایران، از این دارایی می‌توان با تجدید ارزیابی برای هماهنگی ترازنامه استفاده کرد. علاوه بر این موضوع فروش آنان نیز می‌تواند نقدینگی مناسبی را برای بانک‌ها فراهم آورد. اما نکته اساسی اینجاست که سهامداران انتظار دارند این املاک بانکی از بازدهی مناسبی برخوردار باشند. تعداد زیاد شعبه در صورتی که منجر به افزایش درآمد بانک نشود و هزینههای آن را افزایش دهد موجب نارضایتی این گروه خواهد شد. در نتیجه افزایش تعداد شعب بانکی باید به‌صورت اصولی پیگیری شود.
عدم‌توزیع مناسب شعب
با وجود اینکه در بسیاری از شهرهای بزرگ، تعدد شعب بانکی به‌صورت کامل احساس می‌شود، برخی نقاط کشور در دسترسی به ابتداییترین خدمات بانکی نیز مشکل دارند. توزیع نابرابر شعب بانکی در کشور یکی از بارزترین جلوه‌‌‌های بی‌‌‌عدالتی اقتصادی است. در حالی که افزایش شعب بانکی در کلان‌شهر تهران و شهرهای بزرگ مشهود است در برخی از مناطق کشور، پراکندگی شعب بانکی موجب شده که تعداد زیادی از افراد در نقاط دورافتاده از کمترین خدمات بانکی بی‌‌‌بهره باشند. به گفته یک مدیر با‌‌‌سابقه نظام بانکی در مناطقی از استان محروم خراسان جنوبی برای دستیابی به یک درگاه پرداخت باید کیلومترها رانندگی کرد. در چنین شرایطی که ابتداییترین خدمات بانکی در اختیار شهروندان قرار نگرفته است، سخن گفتن از عدالت بانکی و بهره‌‌‌بردن از تسهیلات خرد و کلان، محلی از اعراب ندارد. این در حالی است که شیک‌‌‌ترین و مجهزترین ساختمان‌‌‌های شهری به تعداد زیاد به شعبه‌‌‌های بانکی تعلق دارد و وام‌‌‌های کلان در آنها دست به دست می‌شود.
به نظر می‌رسد بانک‌ها بهتر است تمرکز خود روی افزایش خدمات غیرحضوری را افزایش دهند. خوشبختانه در دوران کرونا، زیرساخت‌‌‌های زیادی برای افزایش خدمات غیرحضوری ایجاد شد. این موضوع می‌تواند به بانک‌ها کمک کند تا خدمات خود را در این زمینه گسترش دهند. این موضوع در کنار آموزش مناسب و در نظر گرفتن مشوق‌‌‌های اساسی برای مناطق محروم، می‌تواند دسترسی آنان به خدمات بانکی را افزایش دهد و علاوه بر این موضوع، هزینههای بانک برای جذب مشتری در مناطق محروم را کاهش دهد.
