معماران از قفل بازار ساختوساز به روی طرح‌های معماری می‌گویند
«فراموش‌شده» صنعت ساختمان
مديران شركتهاي طراحي و معماري: ساختمانهاي با نماي شلخته، نتيجه عبور سازندگان بيهويت از معماري اصيل است
اگر ما به عنوان مصرفکننده با این مفهوم که «معماری فقط علم مهندسی نیست، بلکه آمده تا برای زندگی مردم یک جایگاه تعریف کند» موافق باشیم، بیشتر و بهتر به دنبال سر گمشده این کلاف خواهیم گشت. نیل به این هدف در قدم اول با طرح سوال و شناخت چالشهای اصلی معماران مطرح شده و پاسخ به آنها در گام‌‌هایی بلندتر، راهگشای این موضوع خواهد بود. حال این پرسش مطرح می‌شود که مهم‌ترین دغدغه امروز معماران و شرکت‌های معماری در پروژه‌های اجرایی چیست.متن زیر ماحصل گفتوگو با چند تن از مدیران شرکت‌های معماری درباره چالشهای معماری کنونی است.
ورود معماران درجه چندم به ساختوساز کشور
مدیرعامل شرکت هنر‌‌های برتر معماری و هلدینگ آزما با انتقاد از ورود افراد غیرمتخصص به عرصه ساختوساز گفت: کاهش کیفیت ساختمان از چالشهای اخیر شهر‌‌ها است. محسن جعفری اظهار کرد: فعالیت اصلی شرکت‌های معماری برطرف کردن دغدغه انبوه‌سازان در بخش‌های مختلف اعم از نظام مهندسی، شهرداری و راه و شهرسازی و... است و اگر ما به انبوه‌سازان فرصت دهیم به‌طور قطع پلن‌‌های معماری خوبی خواهیم داشت و همچینن ساختمان‌های باکیفیت‌‌تری خواهیم ساخت.
مدیرعامل شرکت هنر‌‌های برتر معماری و هلدینگ آزما درباره وضعیت ساختوسازهای کنونی گفت: این قسمت به دلایل مختلف اعم از تورم، ساختوسازهای غیرمجاز و پایین بودن کیفیت دچار مشکلات و چالش‌‌هایی شده است و باید این دغدغه‌ها را برطرف کنیم و ساختمان‌هایی با کیفیت بالا طراحی کنیم.
وی بیان کرد: اگر به عنوان یک طراح با تیم منسجم وارد میدان شویم و پلن‌‌های خوبی داشته باشیم، دچار این دغدغه‌ها نخواهیم شد، چرا که در حال حاضر تاکید مردم بر پلن‌‌های باکیفیت است.
جعفری با بیان اینکه متاسفانه امروزه از گروه‌های مختلف وارد حوزه ساختمان‌‌سازی شدهاند و این امر درست نیست، ادامه داد: ما انبوه‌سازان باتجربه‌‌ای داریم که باید از ظرفیت آنها استفاده کنیم. وی عنوان کرد: متاسفانه به دلیل نوسانات قیمت، انبوه‌سازان دچار ضرر و زیان‌‌های فراوانی شده و ورشکست شدهاند و شرکت ما آمده که این افراد را به عرصه ساختمان‌‌سازی برگرداند.
انقطاع معماری گذشته و معاصر، گزنده است
حامد بدری‌احمدی، مدیرعامل استودیو موژگان درباره وضعیت معماری شهر تبریز که این استودیو معماری در آن قرار دارد، گفت: در حال حاضر بخش اعظمی از سازه‌های ما با هویت ایرانی به دلیل حضور سازندگانی غیرمتخصص همخوانی ندارد و با یک حساب سر‌انگشتی می‌توان سرآمدی معماری کهن را نسبت به معماری کنونی به وضوح مشاهده کرد و متاسفانه این انقطاع بسیار گزنده و معنا‌دار است.
برنده جایزه پریکس ورسای از پاریس در پاسخ به این سوال که با چه روش‌هایی باید این گسست را جبران کرد، گفت: منظور این نیست که معماری سابق را تکرار کنیم، اما می‌توانیم به آن زبان صحبت کنیم در حالی که معماری امروز با زبان دیگری صحبت می‌کند. فراموش نشود که شهر را معماران نمی‌سازند. شهر موجودی است که توسط مردم ساخته می‌شود و معماران تنها می‌توانند ریل‌‌گذاری کنند و آثاری قابل اشاعه تولید کنند، شاید با تکثیر این کار‌‌ها، معماری شهر تا حدی تحت تاثیر قرار گیرد.
بدری‌احمدی ادامه داد: وقتی حال جامعه خوب نیست و اقتصاد بیمار است و مردم دغدغه چیز‌‌های دیگری را دارند با سازه‌های سردرگمی طرف هستیم که سبب می‌شود سیما و منظر شهری برای مردم مهم نباشد. باید به این نکته اشاره کنم که معماری چیزی جدا از دغدغه‌های مردم و اقتصاد یک کشور نیست. در کنارش نیز بخشی ضوابط و مدیران شهری هستند.به گفته وی در کشور قانون کم نداریم؛ اما خروجی شهر منطبق بر قوانین نیست. در قوانین باید‌‌ها مهم‌تر از «نبایدها» است.وی در نهایت گفت: تجربه امروز می‌گوید اگر یکسری نباید‌‌های جدی وجود داشت، این تعداد ساختمان کلاسیک در شهر‌‌ها به‌ویژه تبریز نمی‌دیدیم.
معماری از دل محدودیتها بیرون می‌‌آید
در همین راستا مدیرعامل یک شرکت طراحی و اجرای پروژه‌های ساختمانی و معماری درپاسخ به این سوال که از نگاه شما معماری چیست و به چه کسی معمار می‌گویند، گفت: معماری از دل محدودیتها بیرون می‌‌آید، محدودیت‌‌هایی که معماران با آن دست و پنجه نرم می‌کنند تا بر اساس داده‌های هر پروژه، طرحی را ارائه کنند. هر پروژه معماری یک سوال بوده که این سوال مجموعه‌‌ای از مجهولات و معلومات است.
نیما ولی‌‌زاده در پاسخ به این سوال که در حال حاضر معماران چه محدودیت‌‌هایی برای طراحی بنا دارند، گفت: قوانین و ضوابط، بودجه کارفرما، سلیقه کارفرما، محدودیت‌‌های سایت، تکنولوژی روز، اقلیم، مصالح و... از جمله محدودیت‌‌هایی هستند که طراح در پروژه با آن مواجه می‌شود و براساس همین محدودیتها است که معمار شاکله اصلی طرح را شکل می‌دهد. می‌توان گفت که معماری بدون محدودیت‌‌های طراحی بی‌‌معنی است. پس از پاسخ معمار به این محدودیت‌هاست که اثر انگشت معمار بر اثر باقی می‌‌ماند.
به گفته وی همیشه مشکلی وجود دارد و کارفرما به دنبال پاسخ آن است و بخشی از معلومات نزد کارفرماست و توانایی‌‌های معمار نیز در این مسیر کارگشاست. معماری در روند حل مساله با آنالیز و نهایتا حل آن مساله به پرسش کارفرما پاسخ داده و طرحی متناسب با پروژه ارائه می‌دهد. یکی از نکات بسیار مهمی که از نظر بنده، معماران باید در کار خود رعایت کنند این است که پروژه معماری باید هندسه پنهان داشته باشد. معماری قابل رؤیت و در معرفی قضاوت همگانی است که حتی برخی مشخص نیز نیستند، پس معماری باید چیزی برای گفتن داشته باشد.
وی ادامه داد: معماری باید سخت‌افزار داشته باشد و معماری که همه‌چیز آن محدود به نرم‌‌افزار می‌شود، نمی‌تواند طرح درخوری باشد. یعنی اگر همه‌چیز معماری محدود به ارائه، رنگ، نور و گرم باشد قطعا معماری درخور نخواهد بود، معمار باید بداند که چه هندسه‌‌ای، رابط بین عناصر است، در غیر این صورت می‌توانیم اصطلاحا بگوییم که عناصر به حال خود ر‌‌ها شدهاند. برخی مواقع شاهد این هستیم که معمار تمام تلاش خود را انجام داده تا طرح خوبی ارائه دهد. اما چون عناصر در کلیت به یکدیگر بی‌‌ربط هستند معماری در خور و خوبی ارائه نشده است.
سلیقه مردم را می‌توان با آموزش ارتقا داد
در این بین مدیرعامل و رئیس هیات‌مدیره شرکت تک طرح دنا در پاسخ به این سوال که معماران چگونه می‌توانند بر سلیقه عامه مردم تاثیر بگذارند، گفت: مفهومی به عنوان سلیقه، وابستگی زیادی به زمان و مکان تولد، فرهنگ، زیست‌بوم، دانش و... دارد، چرا که در فواصل زمانی مختلف با افزایش دانش و با تغییر محل زندگی و... سلیقه می‌تواند تغییر کند، پس این نشان می‌دهد که بحث سلیقه امری اکتسابی است و با آموزش درست، ارتقا می‌‌یابد. معماران و سازندگان براساس سلیقه مردم طرح‌های خود را اجرا می‌کنند، در حالی که سلیقه یک مفهوم کاملا اکتسابی است، نباید تن به خواسته‌های نادرستی که عرف شده داد، زیرا با آموزش می‌توان سلیقه مردم را نیز ارتقا داد و از یک کلیشه اشتباه دور کرد.
حبیب شاه‌حسینی در پاسخ به این سوال که به نظر شما بین سازنده، معمـار و مصرفکننده نهایی کدام‌یک بیشترین تاثیر را در طراحی ساختمان‌ها دارند، گفت: معماران باید بر اساس دانش و هنر خود اقدام به طراحی کنند نه بر اساس سلیقه مردم! این قیف باید برعکس شود و معمار، طرح و دانش خود را به سلیقه و زندگی مردم بیاورد. شاید برخی معتقد باشند که نمی‌شود الگویی برای سلیقه مردم طراحی کرد، اما به عنوان مثال مشاهیری در دنیای فوتبال، هنر، اقتصـاد و... وجود دارند که قبل از شهرت زندگی فقیرانه‌‌ای داشتند و سلایق، طرز رفتار و نوع صحبت آنها منطبق بر فضا، محله، آداب، فرهنگ و رسومی بوده که در آن زیست داشتند، اما به محض ورود به دنیای جدید و کسب شهرت، علاوه بر صحبت کردن رفتار و سلایقشان نیز متفاوت می‌شود. به محض ورود به این دنیا، آنها آموزش‌هایی می‌‌بینند که بتوانند الگویی مناسب برای اقشار دیگر جامعه باشند.
به گفته این معمار متاسفانه در ایران مبحث زیبایی‌‌شناسی مهجور مانده است و مردم هرگز آموزش درستی در این خصوص دریافت نکرده‌‌اند، پس سلیقه آنها نیز نمی‌تواند الگویی مناسب برای هنر‌‌های مختلف باشـد چه برسد به معماری که علاوه بر زیبایی، دانش خاصی را نیز طلب می‌کند.
ساختمان‌ها باید شناسنامه‌دار شوند
همچنین در ادامه این گزارش صمد سلیمان‌‌زاده، سازنده منطقه یک تهران با بیان اینکه برای به دست آوردن هویت ملکی و دسترسی به اطلاعات کامل یک ساختمان، ملک‌‌ها باید شناسنامه‌دار شوند، گفت: شناسنامه ساختمان علاوه بر شفاف کردن مالکیت، مستندات و پشتیبانی همچون معماری، سازه، خاک، آنالیز جوش و... را نیز مشخص می‌کند، حتی در آینده اطلاعاتی همچون نقشه‌ها، تغییرات و... نیز از شناسنامه ملک قابل استخراج است. مدیرعامل شرکت ساختمانی ویو گفت: با شناسنامه‌دار شدن ساختمان‌ها میزان مشکلات ملکی تا حد قابل توجهی کاهش می‌‌یابد.
سلیمان‌‌زاده با بیان اینکه متاسفانه ارگانهای مربوطه از طرح شناسنامه‌دار شدن چندان استقبالی نمی‌کنند، تصریح کرد: ما به عنوان سازنده و به صورت خصوصی این اقدام را انجام خواهیم داد و به دنبال این هستیم که بررسی شناسنامه ساختمان به عنوان یک فرهنگ جا بیفتد. وی افزود: با شناسنامه‌دار شدن ساختمان‌ها سازندگان نیز به راحتی قابل تمییز خواهند بود و شناسایی سازنده درستکار نیز راحت‌‌تر می‌شود.این سازنده در نقد معماری کنونی گفت: از قدیم معماران مطرحی داشتیم که با توجه به مشخصات معماری ایرانی، طرح‌های به روزی را ارائه می‌‌دادند اما متاسفانه امروز تعداد این‌گونه معماران کم شده است.
این سازنده در پایان با انتقاد از مفهوم ساختمان لوکس گفت: مفهوم ساختمان لوکس در ایران بد جا افتاده است، ساختمان لاکچری را تنها در ظاهر و با مصالح گران‌قیمتی که استفاده می‌شود، تعریف می‌کنند؛ در حالی که یک ساختمان باید از نظر سازه و زیر‌ساخت نیز استاندارد باشد تا بتوان گفت ساختمان لوکس است.
شهر‌‌ها در دست سازندگان بی‌‌هویت است
همچنین حمیدرضا فاضلی، معمار برجسته با بیان اینکه هماهنگی ساختمان‌ها از نظر نما بسیار مهم است گفت: باید این همخوانی و هماهنگی در نما دیده بشود.
به گفته این معمار متاسفانه در تهران پراکندگی در نمای ساختمان‌ها زیاد است، به‌طوری که ساختمان‌های تهران از نظر بصری شلخته و نامنظم دیده می‌شوند.
وی با انتقاد از اجرای طرح‌های تکراری و خسته‌‌کننده در کنار هم گفت: اینکه گفته می‌شود نما حتما باید ایرانی و بومی باشد، حرف چندان درستی نیست. چراکه اگر قرار باشد همه ساختمان‌ها نما آجر کار شود خسته‌‌کننده می‌شود. درست این است که بگوییم ترکیب و تناسب را در نما رعایت کنید. کپی‌کاری و شبیه هم شدن هم به اندازه طرح‌های غیر‌بومی خطرناک است. در حقیقت نما باید از نظر مواد و مصالح متفاوت بوده اما در اصل هم‌خون و همخوان باشد. الان بعضی ساختمان‌ها هیچ ارتباط معنایی و ظاهری باهم ندارند. در معماری اصطلاحی وجود دارد که گفته می‌شود نما‌‌ها را کلاژ کار کرده‌‌اند یعنی همخوان نیستند. معماری یک مبحث جهانی است و نمی‌توان فقط بر اجرای طرح‌های بومی تاکید کرد. مهم این است هر نما و ساختمانی که کار می‌شود هویت داشته باشد.
وی ادامه داد: به هر روی می‌توان با هر روشی حتی نمای رومی، هویت معماری ایرانی را زنده کرد. یک نمونه مشهور همین مصلای تهران است. آرک‌‌های مصلی همه نیم‌دایره است که در معماری ایرانی نیم‌دایره وجود ندارد، اما در معماری رومی داریم. اما آیا به نظر شما مصلی فضای معماری غیر‌ایرانی را منعکس می‌کند؟ قطعا نخیر؛ شما کاملا فضای معماری اسلامی و ایرانی را حس و درک می‌کنید. چون هویت دارد و مخاطب این را می‌‌فهمد.
فاضلی با انتقاد از حضور کمرنگ معماران و کارشناسان متخصص و فنی در طراحی نمای ساختمان گفت: در حال حاضر شهر‌‌ها در دست سازندگان بی‌‌هویت و ثروتمندان است و آنها اجازه نمی‌دهند که معماران هنر و خلاقیت را عرضه کنند. چون نفع مالی و پول حرف اول را می‌‌زند و اگر قرار باشد معمار برجسته این طراحی را انجام دهد مستلزم صرف زمان و البته هزینه است. پس صرفه این است که از طرح‌های مشابه و تکراری و بی‌‌خلاقیت استفاده شود.
حوزه مداخله مهندسان در بخش‌های مختلف ساختوساز تعریف نشده
همچنین در این خصوص یک عضو هیات علمی دانشکده مهندسی معماری و شهرسازی علم و صنعت گفت: ساختمان‌ها در ایران به‌شدت به سمت لوکس‌‌سازی رفته و مصالحی که در نماسازی و فضا‌‌های داخلی ساختمان برای زیباسازی مورد استفاده قرار می‌گیرد، موجب شده ساختوساز در ایران نسبت به کشور‌‌های دیگر پرهزینه‌ترتمام شود.به گفته رضا خیرالدین، این شکل ساختوساز لزوما به یک منظر و نمای شهری جذاب و باهویت منجر نمی‌شود و با وجود ساختوساز لوکس و پر‌هزینه، هیچ تناسبی بین ساختمان‌های منطقه‌های مختلف وجود ندارد.
وی پایین بودن کیفیت ساختوساز با وجود بالا بودن هزینه ساخت را از دیگر مشکلات صنعت ساختمان برشمرد و اظهار کرد: در نماسازی بیرونی و داخلی ساختمان از مصالح گران‌قیمت و برای ساخت بدنه ساختمان که مهم و اساسی بوده، از مصالح ارزان‌قیمت و بی‌‌کیفیت استفاده می‌شود.
عضو هیات علمی دانشکده مهندسی معماری و شهرسازی علم و صنعت خاطرنشان کرد: ضوابط طرح‌های تفصیلی شهری درباره نما‌‌ها یا طراحی ویژه هر ساختمان وجود دارد اما ضوابطی که تعیین کند که ساختمان‌ها در مقیاس شهر و نسبت به هم چه شرایطی داشته باشند، تدوین نشده در حالی که این ضوابط اعم از طول و عرض پنجره، هم‌جواری ساختمان و کیفیت ساختوساز، همه در چارچوب طرح کلی ساختوساز کشور‌‌های خارجی وجود دارد.
خیرالدین با بیان اینکه برخی مهندسان به صورت نظارت اجمالی در ساختوساز فعالیت می‌کنند، گفت: حوزه مداخله مهندسان در بخش‌های مختلف ساختوساز تعریف نشده تا بر اساس وظایف روشنی که برای انواع مهندسان معماری، عمران و شهرسازی تعریف شده عمل کنند و بخش متولی ضوابطی را در این خصوص مشخص نکرده است.
