برترین مدل‌های تعالی سازمانی در جهان
در همین راستا واژه‌‌ای با عنوان تعالی سازمانی در دانش مدیریت ساخته شده است. با وجود اینکه این واژه سال‌هاست ساخته شده است اما به دلیل اهمیت آن و همچنین رقابت بیشتر شرکت‌‌ها با هم و در نتیجه، مدرن‌‌تر شدن راه‌های درآمدزایی و بازاریابی، همواره در حال رشد و توسعه است. در این میان مدل‌های مختلف برای دستیابی به تعالی سازمانی تعریف شده است.
این مدل‌ها برای تمامی شرکت‌‌ها قابل اجراست. شرکت‌‌های معدنی و صنعتی ایران نیز با اجرای مدل‌های مختلف به دنبال تعالی شرکت خود هستند. فولاد مبارکه اصفهان، فولاد خوزستان و شرکت معدنی و صنعتی گل‌‌گهر از دریافت‌‌کنندگان جوایز تعالی سازمانی در کشور هستند. این شرکت‌‌ها با پیاده‌سازی مدل‌های سازمانی گام‌‌های بلندی در این مسیر برداشته‌‌اند و برای دیگر شرکت‌‌های معدنی و صنایع معدنی به الگو تبدیل شده‌‌اند. متولی جایزه ملی تعالی سازمانی سازمان مدیریت صنعتی است که با ارزیابی سازمان‌ها گواهینامه یا جایزه تعالی سازمانی را به شرکت‌‌ها اعطا می‌کند.
یک اصل نانوشته در اقتصاد وجود دارد و آن این است که وقتی یک شرکت به یک ابرشرکت با تعداد کارکنان بالا و سودآوری بسیاربالا تبدیل می‌شود که فعالیت یا عدم فعالیت آن بر اقتصاد کشور تاثیرگذار باشد، باید همواره به دنبال بهترین روش‌ها برای رشد شرکت باشد. از طرف دیگر شرکت باید به دنبال افزایش توان خود در مقایسه با رقبای خود باشد. این ابرشرکت باید به تمامی ابعاد و شاخه‌های مدیریت توجه ویژه ای داشته باشد. آموزش، منابع انسانی، بازاریابی و کنترل کیفیت از بخش‌هایی است که کمتر از دیگر مباحث به آنها توجه می‌شود اما تفاوت یک شرکت معمولی و یک شرکت تاثیرگذار در توجه و تمرکز به این بخش‌ها در صنعت و سازمان است.
سه مدل رایج برای تعالی سازمان به شرح زیر است:
- مدل تعالی سازمانی EFQM، مدل تعالی سازمانی اتحادیه اروپا
- مدل مالکوم بالدریج، مدل آمریکایی تعالی سازمانی
- مدل دمینگ، مدل ژاپنی تعالی سازمانی
* مدل تعالی سازمانی EFQM: این مدل که مدل تعالی بنیاد کیفیت اروپا و محبوب‌‌ترین و پرکاربردترین ابزار مدیریت کیفیت در اروپا است، امکان خودارزیابی و پیشرفت را به مدیران اختصاص داده و هدف آن رسیدن به کارآیی و پایداری شرکت یا سازمان است. این مدل تعالی سازمان، شامل ۹ معیار است که ۵ توانمند‌ساز و ۴ نتیجه را در بر می‌گیرد. این معیارها عبارتند از:
۱. رهبری
یک رهبر اهداف و ارزش‌ها را ایجاد می‌کند و با تعریف ماموریت‌‌های مختلف برای افراد و کارکنان، آنها را برای رسیدن به این اهداف تشویق می‌کند.
۲. خط مشی و استراتژی
پس از تعیین اهداف متناسب با خط مشی و سیاست‌های سازمان، باید بهترین استراتژی برای دستیابی به اهداف تعیین شده ترسیم یا انتخاب شود. این استراتژی باید بر اساس شاخص‌‌های مختلف مانند وضعیت بازار، جایگاه سازمان در بازار و سودآوری صاحبان سهام انتخاب شود.
۳. منابع انسانی
منابع انسانی ارزشمندترین دارایی هر سازمان هستند و برای استخدام، مهارت‌افزایی و جلب رضایت آنها برای ادامه همکاری باید کوشید. منابع انسانی اگر اشتیاق کافی برای فعالیت در یک سازمان را داشته باشند و به اندازه لازم از آنها حمایت شود، به بهترین شکل ممکن ماموریت‌‌ها و وظایف خود را انجام خواهند داد. پس مهارت‌افزایی، جلب رضایت و ایجاد ارتباط خوب بین نیروی انسانی یک سازمان الزامی است.
۴. مشارکت و منابع
اگر یک سازمان بخواهد در مسیر تعالی و رشد گام بردارد باید به منابع موجود در شرکت اعتماد کرده و آنها را مدیریت کند. همچنین اگر برای رفع نیاز آن سازمان به مشارکت با سازمان‌های دیگر نیازمند بود با توجه به استراتژی اتخاذ شده و خط مشی سازمان اقدام به مشارکت کند.
۵. فرآیندها
فرآیند‌‌هایی که در یک سازمان صورت می‌گیرد تا یک محصول یا خدمت نهایی به مشتری ارائه شود باید بهینه‌‌ترین و پربازده‌‌ترین فرآیند باشد. این فرآیندها باید در مسیر کسب رضایت ذی‌نفعان و مشتریان طرح‌ریزی و اجرا شده و در صورت لزوم اصلاح شوند.
نتایج: نتایج در واقع دستاوردهای سازمان هستند. اگر پنج گزینه بالا به درستی اجرا شود نتایج زیر حاصل می‌شوند. این نتایج عبارتند از:
۱. نتایج مربوط به مشتریان
سازمان‌ها همواره باید به نظرات مشتریان و صاحبان سهام احترام گذاشته و برای جلب رضایت آنها تلاش کنند. به همین منظور همواره باید اطلاعات مربوط به مشتریان را دریافت کرده و با تجزیه و تحلیل داده‌ها نتایج را بررسی کنند. در مواقع لزوم باید رویه‌ها، فرآیندها یا سایر توانمندسازها تغییر کرده یا اصلاح شوند.
۲. نتایج مربوط به کارکنان
سازمان‌هایی که به دنبال رشد و تعالی هستند باید همواره نتایج عملکرد کارکنان را بررسی کنند. کمبود‌‌های اساسی برطرف شده و در صورت نیاز راهکارهای لازم برای بهبود کیفیت کار ارائه شود.
۳. نتایج مربوط به جامعه
سازمان‌های متعالی سعی می‌کنند به‌طور مداوم نتایج مهم مرتبط با جامعه را به دست آورده و آنها را بررسی و اندازهگیری کنند. در اینجا مشخص می‌شود سازمان در ارتباط با جامعه محلی، ملی و بین‌المللی چه نتایجی به دست آورده است.
۴. نتایج شاخص‌‌های عملکردی
در آخر سازمان‌های متعالی همواره باید نتایج را نسبت به شاخص‌‌های کلیدی سازمان مانند خط مشی و استراتژی تعیین شده سنجیده و آنها را بررسی کنند. در این صورت می‌توان گفت که سازمان تا چه اندازه به معیارهای کلیدی خود پایبند بوده و بر اساس آنها اقدام به فعالیت کرده است
مراحل رسیدن به جایزه مدل EFQM چیست؟
مدل تعالی کسب و کار، در یک چارچوب با مراحل مختلف قرار می‌گیرد که اگر این چارچوب و مراحل به درستی انجام شود منجر به دریافت جایزه خواهد شد. این مراحل عبارتند از:
خودارزیابی:
این مرحله به شما کمک می‌کند تا موقعیت فعلی خود را نسبت به معیارهای تعریف شده این مدل مشخص کنید.
پرسشنامه: پرسشنامه‌ها جهت کمک به شما برای ارزیابی سازمان و مسیری که پیش رو دارید تا به اهداف برسید، تهیه می‌شود.
بررسی سریع: این ابزار مبتنی بر اکسل، مشخص می‌کند که اجزای اصلی سازنده مفاهیم بنیادی تعالی در سازمان شما در جای درستی قرار گرفته‌‌اند یا نه.
ماتریس تعالی کسب و کار: این ابزار نیز مبتنی بر اکسل است و داده‌های سازمان شما را دریافت کرده و در نهایت نمره‌‌ای به سازمان می‌دهد که می‌توان به آن استناد کرد. این ماتریس عوامل کمتری از سازمان را به نسبت ماتریس تعالی اندازهگیری می‌کند.
ماتریس تعالی: این سیستم اندازهگیری قدرتمندتر از ماتریس تعالی کسب و کار است. این سیستم تا ۹۰ رویکرد را بررسی کرده و نتایج را بر اساس معیارها بخش‌بندی می‌کند. در این‌‌صورت امکان تفکیک داده‌ها و نتایج و ارزیابی دقیق‌‌تر را به مشاهده‌‌کنندگان می‌دهد. علاوه بر مدل تعالی سازمانی دو مدل مرسوم دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرند که یکی ژاپنی و دیگری آمریکایی است.
مدل تعالی مالکولم بالدریج
مدل تعالی مالکولم بالدریج در سال ۱۹۷۸ به دنبال مطالعات صورت گرفته در وزارت بازرگانی آمریکا تهیه شد و با توجه به نقش مالکولم بالدریج در توسعه آن به مدل تعالی مالکولم بالدریج نام‌گذاری می‌شود. معیارهای مدل بالدریج بر مبنای مفاهیم مدیریت کیفیت جامع و در راستای تحقق آنها تنظیم شده است. در این روش ۷ معیار جهت تعالی سازمانی مورد سنجش قرار می‌گیرد که عبارتند از: رهبری آرمان‌‌گرا، مشتری‌‌مداری، برنامه‌‌ریزی استراتژیک، ارزش‌‌گذاری به کارکنان، بهبود کیفیت فرآیندها، مدیریت دانش و تمرکز بر نتایج.
مدل تعالی دمینگ یا مدل مدیریت کیفیت
مدل تعالی دمینگ یا مدل مدیریت کیفیت، برترین مدل تعالی سازمانی در ژاپن است. این مدل در سال ۱۹۵۱ در ژاپن و بر اساس نظرات دکتر ادوارد دمینگ طراحی شده و توسعه یافت. به همین دلیل نیز برای قدردانی از خدمات وی به نام او نام‌گذاری شده است. مدلی که جایزه دمینگ بر اساس آن تهیه شد و از دهه ۵۰میلادی در ژاپن به اجرا در‌آمد عمدتا بر کیفیت محصولات و روش‌های کنترل کیفی استوار است؛ به بیان دیگر مدل جایزه دمینگ بر این اصل استوار است که برای تولید محصولات و خدمات با کیفیت بالا نیاز به هماهنگی همه‌جانبه و فراگیر در سطح سازمان است. این مدل و معیارهای آن نقش مهمی در مدیریت کیفیت جامع و مدیریت جامع سیستم‌‌ها دارند.
