نگرانی‌ها از کاهش فضای رقابتی و تسلط کامل شرکت‏‌های بزرگ بر بازار

هجوم غول‏‌های تکنولوژی برای خرید استارت‌آپ‏‌ها

دنياي اقتصاد : سه‌‌شنبه هفته پیش شرکت ادوبی اعلام کرد که قصد دارد استارت‌آپ فیگما(Figma) را که یکی از بزرگ‌ترین رقیبانش در حوزه طراحی دیجیتال است، به مبلغ ۲۰ میلیارد دلار خریداری کند. این خبر باعث افت ۱۴ درصدی ارزش سهام ادوبی شده و نگرانی سرمایه‌‌گذاران این شرکت را برانگیخته. برخی از کارشناسان این را تلاش ادوبی در راستای حذف رقبا می‌‌دانند؛ اقدامی که در میان غول‌‌های بزرگ، کاملا رایج است و طبق گزارش فایننشال تایمز در دو سال اخیر، روند تندی به خود گرفته. آنچه نگران‌‌کننده است، کاهش فضای رقابتی و تسلط کامل شرکت‌‌های بزرگ بر بازار است. این اقدام چه پیامدهایی برای ادوبی دارد؟ آیا اقداماتی از این دست، عرصه را بر استارت‌آپ‌‌ها تنگ خواهد کرد یا به نفعشان خواهد بود؟

جوانی از سان فرانسیسکو

 «دیلن فیلد»  در سان فرانسیسکو بزرگ شده بود. وقتی سه‌ساله بود، خانواده‌‌اش برایش یک کامپیوتر خریدند. او سعی کرد خودش کار با کامپیوتر را یاد بگیرد. سال‌ها بعد وقتی وارد دبیرستان شد، کسی او را نمی‌‌شناخت. ساکت و بی‌سر و صدا بود. جوانی در آستانه ترک تحصیل. در آن دوران، در دوره‌های آموزشی هم‌‌رده دانشگاه در زمینه روباتیک شرکت کرد. وقتی درخواستش برای ورود به چند دانشگاه رد شد، نهایتا در کالج براون ثبت نام کرد. مدتی بعد تصمیم گرفت از تحصیل انصراف دهد و رویایش را دنبال کند: کارآفرینی. و پس از همکاری ناموفق با یک شرکت پهپاد، تصمیم گرفت شرکت خودش، فیگما را راه‌‌اندازی کند. در آن دوران، او در یک آپارتمان یک‌‌خوابه در سان فرانسیسکو زندگی می‌کرد و هر روز در مسیر کار، قهوه می‌‌خورد. به قیمت یک دلار. او آنقدر خجالتی بود که در رویدادهای شبکه‌‌سازی برای یافتن سرمایه‌‌گذار، معمولا یک گوشه می‌‌ایستاد و با نوشیدنی‌‌اش بازی می‌کرد.

اما حالا او را به عنوان هم‌‌بنیان‌گذار یکی از شرکت‌‌های بزرگ نرم‌‌افزار طراحی می‌‌شناسند. شرکت «فیگما» که اخیرا به سرخط خبرها آمد. با این عنوان: «ادوبی فیگما را خرید». دیلن روز سه‌‌شنبه با ادوبی که بزرگ‌ترین رقیب شرکتش محسوب می‌شود، به توافق رسید. توافقی به مبلغ ۲۰ میلیارد دلار که دیلن ۳۰ ساله را به سوژه گفت‌وگوها در حوزه تکنولوژی تبدیل کرده. حالا در هر جایی، سخن از اوست. سرعت رشد فیگما حتی بر اساس استانداردهای سیلیکون ولی هم، بسیار زیاد بود. اوایل سال ۲۰۱۸، ارزش این شرکت حدود ۱۱۵ میلیون دلار بود. پارسال و به دنبال جذب سرمایه، ارزشش به ۱۰ میلیارد دلار افزایش یافت. و حالا مبلغ پیشنهادی ادوبی، دوبرابر ارزش آن شرکت است. طبق گفته سرمایه‌‌گذاران، او همچنان مالک بخشی از فیگما خواهد بود. اگر قرارداد قطعی شود، دیلن یک میلیاردر خواهد شد. او در مصاحبه‌‌ای پس از اعلام این خبر گفت هنوز در حال هضم این تحولات است.

سهامداران نگران

اما گرچه این قرارداد زندگی دیلن را زیر و رو می‌کند اما واکنش بازار به آن چندان جالب نبود. روز سه‌‌شنبه، ارزش سهام ادوبی ۱۷ درصد سقوط کرد که این نشان می‌دهد سرمایه‌‌گذاران به‌شدت با آن مخالفند. دیلن گفت که هراسی ندارد: «اگر قرارداد همین فردا فسخ شود، احساسم بد نخواهد شد.» آنچه اخیرا برای فیگما  رخ داد، اتفاق جدیدی در میان استارت‌آپ‌‌ها نیست. بسیاری از شرکت‌‌های نوپا در حوزه تکنولوژی، وقتی به سطحی از درآمدزایی می‌‌رسند یا با سرعت رشد می‌کنند، زیر ذره‌‌بین غول‌‌ها می‌‌روند. غول‌‌هایی مثل آمازون، گوگل، اپل و حالا ادوبی. البته این نخستین بار نیست که ادوبی اقدام به خرید یک استارت‌آپ می‌کند. در حقیقت، این شرکت طی سال‌های فعالیتش، حدود ۲۵ شرکت را خریده. اما این مورد اخیر، بزرگ‌ترین اکتساب ادوبی است که ظاهرا برای بازار، گران تمام شده تا جایی که ارزش سهام آن را در یک روز تا این حد کاهش داده.

اما چرا فیگما و چرا اینقدر گران؟ پیش از کرونا، مشتریان فیگما طراحان نرم‌‌افزار شرکت‌‌های بزرگی مثل گوگل و ایربی‌‌ان‌‌بی بودند اما پس از گسترش بیماری و افزایش دورکاری، سایر افراد نیز برای امور کاری‌شان به فیگما متوسل شدند. مثلا برای طراحی بازی‌های سبک یا نقشه یا ارائه از راه دور. هجوم مردم به فیگما باعث شد این شرکت مورد توجه ادوبی قرار بگیرد که طی سال اخیر، ارزش سهامش ۴۵ درصد افت کرده. و حالا بلومبرگ ابراز نگرانی کرده که قیمت بالای این قرارداد به ضرر ارزش سهام ادوبی تمام شود. خرید فیگما کمتر از ۲ درصد به رشد فروش ادوبی اضافه خواهد کرد و ممکن است حتی حاشیه سود آن را کاهش دهد. روز سه‌‌شنبه، تحلیلگران در جلسه‌‌ای با حضور مدیران ادوبی، ارزش‌‌گذاری فیگما توسط این شرکت را زیر سوال بردند. اما «شانتانو ناراین»  مدیرعامل شرکت از تصمیمش دفاع کرد و گفت: «می‌دانم که احتمالا گمانه‌ها و نگرانی‌‌هایی درباره قیمت وجود خواهد داشت اما فرصت‌‌هایی مثل این به ندرت پیش می‌‌آیند. من معتقدم که این تحولاتی در ادوبی ایجاد خواهد کرد و در بلندمدت ارزش عظیمی برای سهامداران هر دو شرکت به ارمغان خواهد آورد.»

پیامدهای یک خرید

خرید فیگما به ادوبی این امکان را می‌دهد که ابزارهای طراحی پرطرفدار فیگما را در طیف وسیعی از اپلیکیشن‌‌هایش ادغام کند. وقتی یک شرکت تکنولوژی بزرگ، یک استارت‌آپ را می‌‌خرد، این نخستین پیامدی است که به ذهن کاربران می‌‌رسد. اما خرید یک استارت‌آپ نوپا توسط غول بزرگی مثل ادوبی، یک پیامد مهم دیگر نیز دارد: حذف یکی دیگر از رقبای مهم از بازار و آوردن آن زیر چتر خود. این می‌تواند باعث یأس و دلزدگی بسیاری از طراحانی شود که به این ابزار نیاز دارند و از اینکه یک پلتفرم بزرگ دیگر، به ادوبی کریتیو پیوسته، به ستوه آمده‌‌اند. آنها حق دارند: با رفتن فیگما از بازار رقابت، لیست شرکت‌‌هایی که توانایی به چالش کشیدن امپراتوری ادوبی را دارند، کوتاه‌تر می‌شود.البته ادوبی گفته که هیچ چیزی تغییر نخواهد کرد.

چرا شرکت‌‌های بزرگ به ابزارهای داخلی خود اکتفا نمی‌کنند؟

ادوبی، خودش دارای پلتفرمی به نام XD است که به نوعی، رقیب فیگما محسوب می‌شود. اخیرا این شرکت، سرمایه‌‌گذاری‌‌هایش در XD را کاهش داده و حالا مشخص نیست که پس از خرید فیگما، چه بر سر مشتریان XD خواهد آمد. مدیران ادوبی اما گفته‌‌اند که پس از عقد قرارداد، راهی برای خدمات‌‌رسانی به آنها پیدا خواهند کرد. احتمالا با کمک فیگما. دیلن فیلد هم گفته: «می‌دانم که باید اعتماد این مشتریان را به دست آوریم.» ادوبی در خرید ابزارهای طراحی خلاق، از جمله در حوزه طراحی ویدئو، ید طولایی دارد و شرکت‌های بسیاری را خریده. حتی فتوشاپ هم یک شرکت مجزا بود که ادوبی، آن را در سال ۱۹۹۵ خرید. حالا پس از اعلام این خبر، جمع ابزارهای طراحی در شرکت ادوبی، جمع‌‌تر شده. به عبارت دیگر، قدرت در یک جا متمرکز شده است.

وب‌سایت «د ورج»  در مقاله‌‌ای نوشته: «این اقدام از نظر قوانین ضد‌انحصاری، نگران‌‌کننده نیست اما ممکن است مورد بررسی قانون‌‌گذاران قرار گیرد.» پس از این اقدام، تسلط ادوبی بر بازار بیشتر از قبل خواهد شد. اما بزرگ‌تر شدن ادوبی، صرفا به این معنا نیست که این اقدام، خلاف قانون است. توسعه‌‌دهندگان و طراحان نرم‌‌افزار که رقیب ادوبی هستند، دیدگاه‌های متفاوتی نسبت به این اقدام دارند. «افینیتی» که نرم‌‌افزار طراحی خودش را دارد، می‌گوید که ادغام فیگما و ادوبی، نوآوری در حوزه نرم‌‌افزارهای خلاق را کاهش می‌دهد. «اشلی هیوسن»،  یکی از مدیران افینیتی می‌گوید: «توسعه‌‌دهندگان فیگما که حالا توسط ادوبی خریداری شده‌‌اند، احتمالا خفه خواهند شد و ناچار خواهند بود اهدافشان را متناسب با خیر و صلاح ادوبی، تغییر دهند. این نهایتا باعث خواهد شد انتخاب‌‌های طراحان کمتر شود.» اما برخی دیگر معتقدند که «در دنیای طراحی، همکاری یک ضرورت است و اقدام ادوبی نیز، چیزی جز همکاری نیست.»

زیر ذره‌‌بین قانون

تصمیم ادوبی همزمان است با تشدید سختگیری‌‌های قانونی در رابطه با ادغام شرکت‌‌های تکنولوژی بزرگ. مثلا در ماه جولای و به دنبال انتشار خبر خرید اپلیکیشن محبوب تناسب اندام «سوپرنچرال»  توسط متا، کمیسیون فدرال اعلام کرد جلوی این اقدام را خواهد گرفت و گفت: «متا خودش یک اپلیکیشن وی‌‌آر تناسب اندام دارد که قابلیت رقابت با سوپرنچرال را دارد. اما متا می‌خواهد به جای به دست آوردن جایگاه در بازار، آن را بخرد. این یک اقدام غیرقانونی است و ما برای جلوگیری از آن تلاش خواهیم کرد.» همین اقدام در رابطه با خرید شرکت «آرم»  توسط «انویدیا»  نیز صورت گرفت.

روند افزایشی ادغام و اکتساب‌‌ها

خرید فیگما بسیاری از علاقه‌‌مندان به حوزه طراحی را شبیه به علامت سوال کرده. آنها حتی میم‌‌هایی در این رابطه با هم به اشتراک می‌‌گذارند. با اینکه باید امیدوار بود که ادوبی از تخصص فیگما برای بهبود محصولات خود استفاده کند اما آینده در هاله‌‌ای از ابهام است. فیگما نرم‌‌افزار بسیار محبوبی است چون طراحی را آسان کرده. بسیاری از طراحان آن را به ادوبی ترجیح می‌دهند. هم ارزان‌‌تر است و هم کاربردی‌‌تر. اصلا یکی از دلایل گرایش غول‌‌ها به استارت‌آپ‌‌ها همین است. «سهولت استفاده و محبوبیت». اما برخی از طراحان می‌گویند ساده‌‌انگاری است اگر فکر کنید ادوبی اجازه خواهد داد فیگما مستقلا به فعالیتش ادامه دهد. یکی از چیزهایی که احتمالا به مرور تغییر خواهد کرد، قیمت‌‌هاست. فیگما به واسطه ارزانی خدماتش در کشورهای در حال توسعه محبوبیت فراوانی داشته اما ممکن است به تدریج، این رویه تغییر کند.

هجوم شرکت‌‌های بزرگ به سوی استارت‌آپ‌‌ها

طبق گزارش فایننشال تایمز، طی سال اخیر، هجوم شرکت‌‌های بزرگ به رقبای کوچکشان روند فزاینده‌‌ای گرفته. داده‌های جمع‌آوری شده توسط این نشریه نشان می‌دهد از ابتدای سال ۲۰۲۱، شرکت‌‌های بزرگ حدود ۲۶۴ میلیارد دلار را صرف خرید رقبای احتمالی خود کرده‌‌اند که این رقم در مقایسه با گذشته، افزایش قابل توجهی داشته. ارزش شرکت‌‌های رقیب، چیزی کمتر از یک میلیارد دلار تخمین زده شده. این در حالی است که شرکت‌‌های بزرگی مثل اپل و گوگل در این رابطه زیر ذره‌بین نهادهای قانونی هستند. قانون‌‌گذاران همواره نگران کاهش فضای رقابتی حوزه تکنولوژی و گسترش امپراتوری شرکت‌‌های بزرگ بوده‌‌اند. این نشریه به نقل از یک تحلیلگر بازار نوشته: «گرایش شرکت‌‌های بزرگ به استارت‌آپ‌‌ها کاملا قابل پیش‌‌بینی بود. در شرایط اقتصادی سخت، شرکت‌‌هایی که قبلا در تنگنا بوده‌‌اند، بیشتر تحت فشار قرار می‌گیرند. کرونا هم بر شدت آن افزوده. با افزایش دورکاری، خانه‌‌نشینی مردم و گرایش به خرید و فروش آنلاین، شرکت‌‌های تکنولوژی برای افزایش قابلیت‌‌های دیجیتال خود دست به دامن استارت‌آپ‌‌ها می‌شوند.»

مایکروسافت در صدر خریداران

از میان پنج شرکت مطرح، مایکروسافت بزرگ‌ترین خریدار شرکت‌‌ها و پروژه‌های نوپا به قیمت ارزان بوده. دومی، آمازون است. این در حالی است که دولت بایدن در تلاش است قدرت در عرصه شرکت‌های آمریکایی را تمرکززدایی کند. گرچه شاید تاثیر تک‌تک قراردادها به تنهایی چندان ملموس نباشد اما تاثیر جمعی آنها، قابل توجه خواهد بود. اپل، فیس‌بوک، آمازون، گوگل و مایکروسافت، از اظهارنظر درباره این اتهامات خودداری کرده‌‌اند.

هواداران شرکت‌‌های بزرگ می‌گویند نیت آنها از خرید استارت‌آپ‌‌ها خیر است و انگیزه‌‌شان چیزی نیست جز ایجاد تنوع و جوان‌‌سازی نیروهای کار، آپدیت وجهه برند و افزایش رقابت. اما علاوه بر نگرانی‌‌ها در رابطه با فعالیت انحصاری و کاهش فضای رقابتی، سوالی که همچنان مطرح است این است که چرا استارت‌آپ‌‌ها پیشنهاد غول‌‌ها را می‌‌پذیرند؟ غول‌‌هایی مثل اپل، نام و برند معتبری دارند که می‌تواند روی وجهه استارت‌آپ‌‌ها تاثیر بسزایی داشته باشد. به علاوه، بحران اقتصادی اخیر، بسیاری از استارت‌آپ‌‌ها را با مشکلاتی مواجه کرده که شاید از نگاه بسیاری از آنها، پناه بردن به یک غول، بهترین راه‌حل باشد.