ظرفیت بالای تولید نهاده‌های دامی در کشور
بر اساس آمار، سالانه حدود یک میلیون و ۲۰۰ هزار تن ذرت، حدود ۴۰ هزار تن کنجاله سویا و ۳ میلیون و ۹۰۰ هزار تن جو در داخل کشور تولید می‌شود. در خصوص علوفه‌ها نیز حدود ۷۵ تا۸۰ میلیون تن در سال علوفه دام مصرف می‌شود که از این مقدار حدود ۲۰ تا ۲۲ میلیون تن شامل یونجه، شبدر، علوفه‌های سیلویی مثل ذرت و ارزن علوفه ای، سورگون و ارقام توسعه یافته چغندر علوفه‌ای در داخل کشور تولید می‌شود.
استان‌های گرگان، مازندران، اردبیل و اهواز برای کشت نهاده‌های دامی از ظرفیت بالایی برخوردارند. طبق آمارنامه وزارت جهاد کشاورزی در سال زراعی ۹۹-۹۸ سطح زیر کشت ذرت دانه‌ای حدود ۱۳۸ هزار هکتار و سطح زیر کشت ذرت علوفه‌ای ۲۲۰ هزار هکتار بوده است. جو و محصولات علوفه‌ای در همه استان‌ها، سویا در استان‌های اردبیل، گلستان و مازندران و ذرت در شمال خوزستان امکان و سابقه کشت دارند. توصیه‌ای که می‌توان دراین‌باره کرد این است که کشت هر کدام از نهاده‌ها باید براساس تحقیقات و در مناطق حاصلخیز و سازگار با آن نهاده صورت گیرد. علاوه بر این، جهش تولید در این بخش نیازمند آن است که واردات فناوری‌های نو تسهیل شود، توسعه آموزش کشاورزان نیز باید در دستور کار قرار گیرد.
وابستگی به واردات
ایران جزو ۱۵ کشور تولیدکننده پروتئین‌های حیوانی (لبنیات) در دنیاست. از این رو نیاز به نهاده‌های دامی، کشور را بر این داشته که سالانه حدود ۱۰ میلیون تن نهاده‌های مختلف ذرت، سویا، جو، کنجاله‌ها، کلزا و دانه‌های کانولا وارد کند.
ذرت، جو و کنجاله سویا به عنوان سه نهاده اصلی تولید مرغ و گوشت به ارزش حدود چهار میلیارد دلار، نزدیک به ۳۱درصد ارزش کل واردات ۲۵ گروه کالا‌های اساسی در سال ۹۹ را به‌خود اختصاص داده است. ذرت با اختصاص بیش از ۲ میلیارد دلار، در صدر کالا‌های وارداتی کشور و کالا‌های اساسی وارد شده قرار گرفته و کنجاله سویا و جو نیز در رتبه‌های بعدی نهاده‌های دامی وارد شده در سال ۹۹ بودند. چنین اعداد و ارقامی گویای وابستگی شدید کشور به واردات نهاده‌های دامی و معضلات مخصوص به آن است.
شاید نتوانیم و لازم هم نباشد که به طور ۱۰۰درصد از واردات چشم‌پوشی کنیم، زیرا در شرایطی که تولید ذرت و سویا بسیار آب‌بر است، با واردات آن به واقع می‌توان گفت توانسته‌ایم میلیارد‌ها مترمکعب آب مجازی وارد کشور کنیم؛ بنابراین از این نظر، یک فرصت مغتنم و حاوی ارزش افزوده برای کشور است، چون حفظ منابع آب به معنای حفظ حیات کشور است. با این حال واضح است با تمرکز روی تغذیه جدید، محصولات جایگزین و استفاده بیشتر از پتانسیل داخل کشور می‌توان بخش زیادی از مشکلات این عرصه را حل کرد و وابستگی را کاهش داد.
طی سال‌های اخیر واردات ذرت دامی، روند مشخصی داشته و سالانه حدود ۹میلیون تن ذرت دامی وارد کشور شده است؛ درحالی‌که نیاز داخلی برای واردات حدود ۷ میلیون تن است. شواهد برگرفته از اوضاع نابسامان تامین نهاده‌های دامی حاکی‌است مازاد واردات انجام شده، یا به‌صورت غیر سیستمی در بازار آزاد فروخته یا به‌صورت ماده اولیه در کارخانه‌های مواد غذایی مرتبط استفاده می‌شود. در واقع عده‌ای با استفاده از رانت خود با دریافت ارز ترجیحی، واردات ذرت دامی انجام داده و پس از واردات، ذرت را خارج از سیستم بازارگاه با ارز بازار آزاد به فروش می‌رسانند. نکته حائز اهمیت این است که با وجود تحریم‌ها از کشور‌های اروپایی مثل انگلستان، هلند و سوئیس واردات قابل‌توجهی انجام شده است.
کارخانه‌های خوراک و ظرفیت‌های تولید
صنعت طیور پس از نفت، دومین صنعت بزرگ کشور است. این صنعت، ظرفیت ۱۸ تا ۲۳درصد تولید مازاد دارد، اما سال پیش در نتیجه سیاست‌های اشتباه، مردم گاهی ناچار شدند ساعت‌ها در صف‌های طویل مرغ بایستند. با توجه به اینکه ۸۰درصد هزینه تولید در صنعت دام و طیور صرف تامین نهاده‌ها می‌شود، سرمایه‌گذاری در خوراک صنعتی و آماده دام، طیور و آبزیان، تامین‌کننده بخش زیادی از نیاز تولیدکنندگان در این بخش است و هزینه‌های تولید را به‌طور چشمگیری کاهش می‌دهد. صدالبته که کارخانه‌های تهیه خوراک باید از استاندار‌دهای کمی و کیفی برخوردار باشند تا کارآیی و بازدهی مناسب را داشته باشند. اما متاسفانه اکنون ۶۴۰ کارخانه خوراک دام در حالی که میلیارد‌ها تومان برای احداث و راه‌اندازی آنها هزینه شده است به دلیل نبود نهاده با یک چهارم ظرفیت کار می‌کنند.
همچنین به دلیل اینکه تحویل مستقیم نهاده خام به مرغدار و دامدار به ایجاد بازار‌های سیاه دامن می‌زند، استفاده از ظرفیت کارخانه‌های خوراک دام باید مورد توجه جدی قرار گیرد، زیرا با استفاده از ظرفیت کارخانه‌های خوراک دام به شکل کامل، به طور متوسط ۲/ ۱ میلیون تن واردات خوراک دام که ارزش آن حدود یک میلیارد دلار است، کاهش خواهد یافت.
به این ترتیب در حالی سالانه ۱۶میلیون تن نهاده دامی شامل ذرت، جو و کنجاله سویا با صرف میلیارد‌ها دلار وارد کشور می‌شود که مسوولان وزارت کشاورزی می‌گویند: با به‌کارگیری ظرفیت‌های داخلی و اتخاذ سیاست‌های جدید در یک سال، امکان تولید ۳۰درصد این رقم در داخل وجود دارد. در این زمینه باید یادآورشد حفظ ذخایر استراتژیک نهاده‌های دامی، وظیفه ذاتی شرکت پشتیبانی امور دام است؛ وظیفه‌ای که اکنون بیش از پیش باید به آن توجه شود.
