برخی خطوط خودروسازان تجاری تعطیل شده‌است
کرکره نیمه پایین تجاری‌سازان
این در حالی است که اسقاط و جایگزینی خودروهای فرسوده سنگین در کشور، روندی بسیار کند دارد، زیرا علاوه بر مشکلات مالی و ضعف تولید، کمبود تقاضا نیز به چشم می‌آید. هر چند یکی از اصلی ترین دلایل آلودگی هوا در فصل سرما، مازوت سوزی کارخانه‌ها و کارگاه‌ها است، با این حال خودروهای فرسوده نیز با همدستی مازوت روزهایی کثیف و تار را برای شهروندان می‌سازند.
در چنین شرایطی، آمارهای منتشره از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت نشان می‌دهد با وجود رشد تولید، تجاری سازان کماکان زیر ظرفیت خود تیراژ دارند. ارقام منتشره در آمار وزارت صمت به وضوح نشان دهنده ضعف تولید خودروهای تجاری چه سبک و چه سنگین است، موضوعی که چشم‌انداز روشنی را از اسقاط و جایگزینی خودروهای فرسوده متصور نمی‌سازد. لیست خودروسازان فعال در حوزه محصولات تجاری نشان می‌دهد به جز چند شرکت که بیشتر آنها وابسته به خودروسازان بزرگ هستند، الباقی در شش ماه ابتدایی امسال تیراژ بسیار ضعیفی داشته و به نوعی تعطیل یا نیمه تعطیل بوده‌اند.
طبق آماری که وزارت صنعت، معدن و تجارت منتشر کرده، در مجموع کمتر از ۴۰هزار دستگاه انواع خودرو تجاری سبک و سنگین شامل وانت، کامیون، کامیونت، اتوبوس، مینی بوس و ون در۶ ماه امسال تولید شده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته چیزی حدود ۹درصد کاهش را نشان می‌دهد. با تفکیک آمارها متوجه می‌شویم که افت تولید وانت سبب کاهش تیراژ کلی خودروهای تجاری سبک و سنگین کشور شده، چه آنکه اگر از وانت فاکتور بگیریم، تیراژ ۶ ماهه تجاری‌سازان در مقایسه با سال گذشته بهبود یافته است. بنابر آمار اعلامی، در نیمه نخست امسال در مجموع کمتر از ۳۴ هزار دستگاه وانت در کشور تولید شده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته، کاهش بیش از ۱۴درصدی را نشان می‌دهد. یکی از اصلی‌ترین دلایل این کاهش، توقف تولید وانت آریسان در ایران خودرو دیزل است. آریسان پس از وانت زامیاد پر تیراژترین وانت داخلی به شمار می‌رفت، اما ایران خودرویی‌ها فعلا تولید آن را متوقف کرده‌اند.
اما آمار گروه کامیون‌ها حکایت از رشد ۸۳درصدی در۶ ماه ابتدایی امسال دارد، هرچند تیراژ همچنان پایین است. در نیمه نخست امسال در مجموع کمتر از ۴ هزار و ۲۰۰ دستگاه کامیون، کامیونت و کشنده تولید شده است. اوضاع تیراژ در گروه اتوبوس و مینی‌بوس، اما به مراتب بدتر است، به نحوی که در مجموع کمتر از ۸۰۰ دستگاه از این مدل خودروها در کشور تولید شده است. سهم اتوبوس‌ها از آمار مورد نظر ۳۳۳ دستگاه و و کاهش ۱۳ درصدی است و مینی‌بوس‌ها نیز با وجود افزایش حدودا ۵درصدی، فقط ۴۳۲ دستگاه تولید داشته‌اند.
در نهایت اما تولید ون نیز کماکان با تیراژی بسیار ضعیف ادامه دارد، به نحوی که در نیمه نخست امسال فقط ۱۹۷ دستگاه از این مدل خودرو تولید شده است. این تیراژ در مقایسه با ۶ ماه ابتدایی سال گذشته افزایش ۸۲ دستگاهی (۷۱درصدی) را نشان می‌دهد. در ناوگان حمل و نقل عمومی‌کشور کم نیستند ون‌های فرسوده‌ای که باید اسقاط و جایگزین شوند، با این حال تیراژ ضعیف این خودرو آینده روشنی را در این حوزه متصور نمی‌سازد.
«جای خالی آریسان در ایران خودرو دیزل»
مرور جزئیات آمار وزارت صمت، نشان می‌دهد هر یک از شرکت‌های تجاری‌ساز وابسته به خودروسازان دولتی و همچنین بخش خصوصی، چه افت و خیزی در تولید طی۶ ماه ابتدایی امسال داشته‌اند. طبق آمار، پرچمدار تولید کامیون، کامیونت و کشنده ایران خودرودیزل است، به نحوی که این شرکت در ۶ ماه ابتدایی امسال هزار و ۸۵۴ دستگاه انواع کامیون و کشنده را تولید کرده تا در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته حدود ۸۸ درصد رشد را تجربه کند. واحد تجاری ساز ایران خودرو همچنین در شهریور نیز تیراژی ۳۷۸ دستگاهی را از خود به جا گذاشته است که در مقایسه با ماه مشابه سال گذشته نزدیک به ۴۴ درصد رشد را نشان می‌دهد.
با وجود آنکه ارتباط ایران خودرودیزل با دوست قدیمی‌اش –دایملر- به دلیل تحریم قطع شده، اما بیشتر کامیون‌های تولیدی در این شرکت همان بنزهای زرد معروف هستند. ایران خودرو دیزل نیز مانند دیگر خودروسازان داخلی چشم انتظار احیای توافق هسته‌ای و برجام نشسته تا به تبع آن، تحریم‌ها لغو شود و خارجی‌ها بازگردند. با لغو تحریم، ایران خودرو دیزل می‌تواند همکاری خود را با بنز آلمان از سر بگیرد، ضمن آنکه مشارکت با چینی‌ها نیز رونق خواهد گرفت. این شرکت البته در حال حاضر با خودروسازی چینی به نام فوتون همکاری دارد، اما تحریم اجازه نمی‌دهد مشارکت دو طرف در سطحی وسیع باشد. بنابر آمار وزارت صمت، ایران خودرو دیزل در نیمه نخست امسال تنها ۱۷۰ دستگاه کشنده را به تولید رسانده که به جز یکی (خودرویی به نام ataman) همگی تحت برند فوتون هستند.
آبی پوشان جاده ساوه اما با وجود رشد تیراژ نسبت به سال گذشته، همچنان در تولید اتوبوس و مینی‌بوس عملکردی ضعیف دارند. آنها در ۶ ماه امسال فقط ۲۹۸ دستگاه اتوبوس و مینی بوس تولید کرده‌اند که البته نسبت به مدت مشابه سال گذشته، رشد تقریبا ۵برابری را نشان می‌دهد. در واقع این رشد بیشتر با توجه به تیراژ بسیار ضعیف سال گذشته ایران خودرو دیزل در بخش اتوبوس و مینی‌بوس به دست آمده است، وگرنه تولید کمتر از ۳۰۰ دستگاهی به هیچ وجه قابل قبول و اقتصادی نیست. ایران خودرودیزل همچنین در بخش ون نیز تنها ۵۴ دستگاه تولید طی۶ ماه ابتدایی امسال داشته که ۶ دستگاه بیش از سال گذشته است.
اما در لیست تولیدات ۶ ماه امسال ایران خودرودیزل همچنان نامی از وانت آریسان به چشم نمی‌آید. به عبارت بهتر، این شرکت طی سال جاری حتی یک دستگاه از این محصول را نیز تولید نکرده، هرچند البته این موضوع به معنای حذف آریسان نیست. طبق اعلام مسوولان ایران خودرودیزل، این شرکت قرار است در آینده نزدیک (شاید دی ماه امسال) مدل جدید وانت آریسان را عرضه کند. ایران خودرودیزل البته در نیمه نخست امسال وانت به تولید رسانده، منتها از نوع چینی و آن هم فوتون. آمار وزارت صمت می‌گوید در بازه زمانی تحت بررسی ۴۹ دستگاه وانت فوتون در واحد تجاری ساز ایران خودرو به تولید رسیده که نشان از افت ۸۶درصدی نسبت به مدت مشابه سال گذشته دارد. در مجموع نیز تیراژ وانت در ایران خودرودیزل طی بازه زمانی تحت بررسی، بالغ بر ۹۸درصد افت را نشان می‌دهد که این موضوع با حذف موقت آریسان در ارتباط است.
تیراژ ضعیف اما جهشی سایپا دیزل
دومین تجاری ساز بزرگ ایران –سایپادیزل- نیز هرچند با رشد تولید در نیمه نخست امسال مواجه شده، اما تیراژ آن چندان قابل قبول و امیدوارکننده نیست. طبق آمار وزارت صمت، سایپا دیزل در۶ ماه امسال ۵۰۴ دستگاه کامیون تولید کرده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته رشد ۲۳۶ را نشان می‌دهد. این شرکت نیز چشم انتظار لغو تحریم‌ها است تا بار دیگر دستش را در دست ولوو سوئد دوست قدیمی‌اش بگذارد. گفته می‌شود این شرکت ظرفیت تولید ۱۰هزار دستگاه کامیون را در سال دارد، با این حال تا وقتی تحریم‌ها لغو نشوند، امکان استفاده حداکثری از این توان تولیدی نیست. در آمار تولید ۶ ماهه نامی‌از مینی بوس و اتوبوس در سبد تولیدات سایپادیزل به چشم نمی‌آید تا کامیون تنهای خودرو تولیدی این شرکت باشد. نگاهی به آمار شهریور ماه سایپادیزل مشخص می‌کند این شرکت تیراژ کامیون‌های خود را از ۱۴ دستگاه سال گذشته به ۱۲۴ دستگاه رسانده است.
از سایپادیزل که بگذریم، دیگر واحد تجاری ساز وابسته به سایپا نیز چندان حال و روز خوشی ندارد. همچنان اصلی ترین محصول زامیاد را وانت نیسان آبی تشکیل می‌دهد، خودرویی که در۶ ماه ابتدایی امسال تیراژی ۱۵ هزار و ۶۹۳ دستگاهی داشته است. در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته، وانت‌های زامیاد کاهش بیش از ۳ درصدی را تجربه کرده‌اند. از جمع وانت‌های تولیدی زامیاد، نزدیک به ۱۳ هزار و ۵۰۰ دستگاه آنها مدل نیسان است. گفته می‌شود انتهای امسال پایان عمر این خودرو محبوب خواهد بود، هرچند مشخص نیست زامیاد می‌خواهد جای خالی آن را با چه محصولی پر کند. بررسی آمار زامیاد در شهریور نشان می‌دهد این شرکت۲ هزار و ۳۴۴ دستگاه تیراژ داشته که در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته حکایت از افت ۲۴ درصدی دارد.
اما به جز زامیاد که تولید بخشی از وانت‌های گروه خودروسازی سایپا را بر عهده دارد، شرکت بن رو (سایت متعلق سایپا و واقع در شهرستان ساوه) نیز طی نیمه نخست امسال نزدیک به ۱۱ دستگاه وانت پراید را تولید کرده است. در مقایسه با نیمه نخست سال گذشته، تولید بن رو ۲۲ درصد افت را نشان می‌دهد. این شرکت همچنین در شهریور امسال تیراژ هزار و ۸۰۷ دستگاهی داشته که نسبت به ماه مشابه ۹۹حکایت از افت ۴۷درصدی دارد. در مجموع اما کمتر از ۲۷ هزار دستگاه وانت در گروه خودروسازی سایپا تولید شده که نسبت به نیمه ابتدایی سال گذشته کاهش ۱۲درصدی را نشان می‌دهد. کل تولید وانت در سایپا طی شهریور امسال نیز۴ هزار و ۱۵۱ دستگاه بوده و این آمار نشان دهنده افت بیش از ۳۵ درصدی نسبت به ماه مشابه سال گذشته است.
تولید «بهمن» زیر۸ هزار دستگاه
نمی‌شود از خودروهای تجاری گفت و سراغی از شرکت‌های بخش خصوصی نگرفت. تعداد قابل توجهی از خودروهای تجاری، توسط شرکت‌های بخش خصوصی به تولید می‌رسند، که طبق آمار وزارت صمت، بیشترین سهم را در بین آنها، گروه بهمن در اختیار دارد. بنابر آمار وزارت صمت، کل تولید محصولات تجاری در گروه بهمن طی ۶ ماه ابتدایی امسال، حول و حوش ۷ هزار و ۹۰۰ دستگاه بوده است. مقایسه این آمار با مدت مشابه سال گذشته نشان می‌دهد گروه بهمن توانسته تیراژ محصولات تجاری خود را حدود ۲۲درصد بالا ببرد. سیبا موتور و بهمن دیزل دو شرکت زیرمجموعه گروه بهمن به شمار می‌روند که کامیون، کامیونت و مینی‌بوس تولید می‌کنند. تیراژ کامیون‌های بهمن دیزل در نیمه نخست امسال ۸۷۳ دستگاه بوده که ۱۳۶ درصد رشد را نسبت به سال گذشته به خود می‌بیند. طبق روایت وزارت صمت از سیباموتور، این شرکت نیز در نیمه نخست امسال ۲۸۸ دستگاه کامیون و کشنده را به تولید رسانده تا در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته، رشد ۱۴۶درصدی را تجربه کند. بررسی آمار تولید گروه بهمن در آخرین ماه تابستان نشان می‌دهد این شرکت ۲ هزار و ۶۶ دستگاه تیراژ در این ماه داشته که در مقایسه با شهریور ۹۹ از رشد ۲۴ درصدی حکایت دارد.
نیمه تعطیلی دو اتوبوس‌ساز قدیمی
در بین دیگر شرکت‌های بخش خصوصی، آمارهای وزارت صمت درباره دو برند قدیمی–شهاب خودرو و عقاب افشان- نیز نشان از اوضاع نابسامان آنها دارد. این دو از قدیم به عنوان دو شرکت اتوبوس ساز فعالیت داشته و نام‌شان برای ایرانی‌ها آشناست، اما تحریم و مشکلات مالی، پیکری نحیف و شکننده را از آنها بر جای گذاشته است. طبق آمار وزارت صمت، شهاب خودرو در۶ ماه ابتدایی امسال نتوانسته بیش از چهار دستگاه اتوبوس تولید کند. این در حالی است که در۶ ماه ابتدایی سال گذشته تولید اتوبوس در این شرکت ۳۵ دستگاه بود. در آمار شهریور ماه هیچ تولیدی برای شهاب خودرو ثبت نشده، درست مانند شهریور ۹۹.
اوضاع عقاب افشان هم تعریفی ندارد، چه آنکه تولید تنها ۳۹ دستگاه اتوبوس در کارنامه ۶ ماه امسال این شرکت به ثبت رسیده است. این خودروساز در مدت مشابه سال گذشته ۱۲۶ دستگاه تیراژ داشت، بنابراین در نیمه نخست سال جاری نزدیک به ۷۰درصد افت را به خود می‌بیند. این شرکت همچنین در شهریور امسال تنها۶ دستگاه تیراژ داشته که یک دستگاه کمتر از ماه مشابه سال گذشته است. عقاب افشان هم جزو خودروسازانی است که از تحریم ضربه خورده و ارتباط این شرکت با تجاری‌سازی بزرگ جهان –اسکانیا- به همین دلیل قطع شده است. باید منتظر ماند و دید آیا تحریم‌ها لغو می‌شوند و در این صورت، اسکانیا همچنان تمایلی به همکاری با اتوبوس ساز قدیمی ایران خواهد داشت یا عقاب‌افشان همچنان نیمه تعطیل باقی خواهد ماند.
اما بنابر آمار وزارت صمت، دیگر خودروسازان بخش خصوصی مانند آریادیزل، سروش دیزل، رخش خودرودیزل، خودروسازی مایان، ارس خودرودیزل، رانیران، آکیادویچ و ... نیز اوضاع و احوال مناسبی ندارند و با تیراژی بسیار ضعیف یا حتی صفر دستگاهی نیمه نخست امسال را پشت سر گذاشته‌اند.
