«نظام مهندسی» و معضل مهندسی
باوجود این، در کشور ما فعالیت مهندسی و قشر مهندسان موردتوجه قرار نگرفته و در طول سال‌های متمادی، ارگان‌ها و سازمان‌هایی که متولی دفاع از حقوق مهندسان، ارتقای کیفیت کاری و آموزشی آنها و نیز نظارت بر فعالیت آنها بوده‌اند، نتوانسته‌اند خدمات مطلوبی ارائه کنند. این سازمان‌ها و نهادها که به‌منظور نظم بخشیدن و ایجاد ساختار مناسب فعالیت‌های مهندسی به وجود آمده بودند، گاه خود به‌عنوان معضلی برای جامعه مهندسی کشور به‌حساب می‌آیند. چراکه نه‌تنها نتوانسته‌اند به اهداف اساسنامه‌ای خود دست یابند بلکه عملکرد نادرست آنها ضربات بسیار زیادی به بدنه ساخت‌وساز کشور زده است.
یکی از مهم‌ترین ارگان‌هایی که مستقیما مسوولیت حمایت، ارتقای علمی و نظارت بر فعالیت مهندسان را دارد، سازمان نظام‌مهندسی است. در مقاله حاضر سعی شده فعالیت سازمان نظام‌مهندسی ساختمان طی سال‌های گذشته موردتوجه قرار گرفته و ساختار آن نقد شده و درنهایت پیشنهادهای اجرایی لازم برای ارتقای این نظام ارائه شود.
برای کسب اطلاعات بیشتر در خصوص چالش‌های این سازمان در آستانه انتخابات جدید منصور سعیدی مدیرعامل شرکت صانیر پاسخگوی سوالات ما بوده است.
سازمان نظام‌مهندسی طبق تعریف در قانون یک سازمان غیرانتفاعی و تابع قوانین و مقررات حاکم بر موسسات غیرانتفاعی است. این سازمان زیر نظر وزارت مسکن و شهرسازی کار می‌کند و اشخاص حقیقی و حقوقی در این سازمان حضور دارند. در زمان انجام این مصاحبه سازمان نظام‌مهندسی تهران حدود ۱۳۰هزار عضو دارد که بیش از ۶۰هزارنفر از آنها فعال صنفی هستند و در این صنف کار می‌کنند. هفت رشته مهندسی برق، مکانیک، عمران، معماری، شهرسازی، ترافیک و نقشه‌برداری در این سازمان عضو هستند و همه امور مربوط به ساخت‌وساز در استان تهران به لحاظ طراحی و نظارت در این هفت رشته به عهده این سازمان است. حال به گفته بسیاری از کارشناسان مشکلات فعلی سازمان و علل عدم حضور فعال اعضا در انتخابات چیست؟
همواره در انتخابات سازمان نظام‌مهندسی تهران متاسفانه ۱۰درصد یا حتی کمتر از این تعداد شرکت می‌کنند و قطعا این موضوع باید آسیب‌شناسی بشود و برای صنف مهندسی به نظر من این نقطه‌ضعف بزرگی است. قاعدتا درصد کمی از عدم حضور اعضا به دلیل آسیب‌های موجود است.
اولین و بزرگ‌ترین آسیب که نه‌فقط در سازمان نظام‌مهندسی بلکه در همه ارکان کشور وجود دارد و باید کاری کنیم که در همه‌جا این مشکل برطرف شود اعم از انتخابات مجلس و شورای شهر هم مساله شفافیت است.
من اصطلاحی به‌کار می‌برم اینکه باید سازمان نظام‌مهندسی شیشه‌ای داشته باشیم. باید تمام جلسات هیات‌مدیره به‌صورت زنده باشد. رای دادن اعضای هیات‌مدیره، مصوبات و گردش مالی، تخصیص مالی، تخصیص ارجاع کار و وام‌ها و نحوه استخدام‌ها و قوانین استخدامی در معرض دید باشد. نباید اتفاقی در سازمان نظام‌مهندسی بیفتد و کاربران از آن مطلع نباشند. باید تلاش کنیم تمام موارد سازمان به شکل صد درصد اتوماسیون انجام شود. این باعث می‌شود در ارجاع کار اشخاص نقش نداشته باشند و قوانین نقش داشته باشند. اگر به نحوی نرم‌افزارها را تهیه کنیم که طبق یک قانون مشخص این کارها را به اشخاص حقیقی و حقوقی تخصیص بدهند اعتراضی وجود ندارد چون سیستم این تخصیص را انجام داده است، ولی اگر برحسب مورد و نظر اشخاص تخصیص انجام بشود ولو درست باشد همیشه مورد اعتراض عده‌ای خواهد بود، لذا اولین و بزرگ‌ترین موضوع همه سازمان‌ها شفافیت است و اگر این شفافیت حل شود باعث حضور بیشتر افراد در انتخابات خواهیم بود.
مساله بعدی مربوط به معیشت فعالان سازمان است. بیش از ۶۰هزار فعال حقیقی و حقوقی در ارتباط با سازمان نظام‌مهندسی وجود دارد. تعدادی از آنها ممکن است شغل دوم یا سوم داشته باشند، ولی بسیاری از آنها معیشت‌شان از همین راه است، لذا وقتی معیشت آنها تامین نشود رغبتی به انتخابات ندارند. ما باید معیشت مهندسان را در سازمان نظام‌مهندسی تنظیم کنیم. در یک سال گذشته شاهد افزایش ۲ تا ۵/ ۲ برابری قیمت مسکن بوده‌ایم، ولی متاسفانه حق‌الزحمه مهندسان ۲۰ تا ۲۵درصد افزایش پیداکرده است و قطعا این افزایش جوابگوی مشکلات معیشتی مهندسان نخواهد بود، لذا دومین نکته مهم برای مهندسان ما معیشت است.
باید قیمت‌گذاری به نحوی انجام شود که جوابگوی معیشت مهندسان باشد و باید فرآیندها را به‌گونه‌ای تغییر دهیم که وقتی مالکان حق‌الزحمه را به‌حساب سازمان واریز می‌کنند این پول زودتر به دست مهندسان برسد و اگر این حق‌الزحمه برای مدتی قانونی در حساب سازمان بود باید ضوابطی باشد تا از سود این پول مهندسان بهره‌مند شوند.
مساله سوم مربوط به شأن اجتماعی مهندسان است. در حال حاضر بسیاری از مهندسان این صنف به لحاظ شأن اجتماعی ناراضی هستند. این شأن اجتماعی از حضور در سازمان، راه‌اندازی سریع فعالیت‌ها، برخورد کارکنان با آنها گرفته تا مواجه‌شدن مالکان، اداره مالیات، اداره بیمه و الی‌آخر، لذا باید در همه موارد، سازمان اصلاحاتی انجام بدهد که مهندسان احساس خوبی داشته باشند، حرفه‌ای عمل کنند و از آن‌طرف سازمان باید به‌عنوان خانه امن مهندسان نقش‌آفرینی کند. مهندسان ما باید از حضور در سازمان احساس خوب داشته باشند. بدانند در همه مواردی که برای آنها در این حرفه مشکلی پیش می‌آید یک سازمان با همه توان پشت سر آنها قرار دارد لذا برگرداندن شأن اجتماعی و شأن مهندسی نکته سومی است که اگر آسیب‌شناسی شود حضور مهندسان در انتخابات را تقویت کرده‌ایم.
مطلب چهارم که باعث عدم اقبال مهندسان در انتخابات می‌شود بحث بیمه مهندسان و بیمه مسوولیت است. مهندسانی که در صنعت ساخت‌وساز و ساختمان کار می‌کنند تا آخر عمرشان متاسفانه باید جوابگوی طراحی و نظارت باشند. اولا سازمان باید در هزینه‌های این بیمه شریک باشد. حق‌الزحمه یا درصدی از حق‌الزحمه‌ای که سازمان از مهندسان طراح و ناظر می‌گیرد یکی از همین موارد است؛ باید سازمان بیمه مسوولیت و بیمه تامین اجتماعی مهندسان را قبول کند و بعد هم باید در قانون و آیین‌نامه با وزارت مسکن مذاکره شود تا مدت‌زمان مسوولیت ناظر و طراح در ساخت‌وساز کوتاه بشود. این گونه نیست که کاری انجام شود چندین و چند سال و چند دهه مهندسان مسوولیت داشته باشند، لذا هم در بیمه کردن این موضوع بیمه مسوولیت و بیمه تامین اجتماعی سازمان باید فعال شود و هم اینکه مدت‌زمان را کوتاه کنیم. مهندسان وقتی می‌بینند که تا وارد این صنف می‌شوند باید چندین و چند سال جوابگوی چندین نهاد و سازمان نظارتی باشند رغبتی برای حضور در این صنعت ندارند و همین موجب کاهش اقبال حضور مهندسان در این انتخابات می‌شود.
چه راه‌حل‌هایی برای گسترش کسب‌وکار مهندسان وجود دارد؟
نکته‌ای که وجود دارد این است که تعداد فارغ‌التحصیلان این هفت رشته و کسانی که وارد بازار کار و صنف مهندسی می‌شوند از حجم کار موجود خیلی بیشتر است یعنی اصلا این تعداد در ظرف کار موجود جا نمی‌شوند، لذا یکی از علل نارضایتی مهندسان ما در طول سال تعداد کار کمی است که به آنها ارجاع می‌شود، بنابراین باید به فکر توسعه کسب‌وکار مهندسان نظام‌مهندسی باشیم. یکی از این موارد مخصوصا برای رشته برق، بحث برق اماکن یا همان کنتور است. نصب این کنتورها، مهندسی نصب و راه‌اندازی باید زیر نظر نظام‌مهندسی باشد. باید توافق‌نامه‌ای بین نظام‌مهندسی و شرکت توزیع انجام شود و کنتور را شرکت توزیع بفروشد و نصب و نظارت بر نصب، طراحی سایز و تابلو به عهده مهندسان نظام‌مهندسی باشد. بحث آسانسور و بحث آتش‌نشانی باید با سازمان‌های مربوطه مذاکره شود و به نظام‌مهندسی واگذار شود تا طراحی و نظارتش توسط این صنف انجام شود.
بحث مبحث ۲۲ یعنی تعمیر و نگهداری ساختمان‌ها یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین مواردی است که هم شغل برای مهندسان ایجاد می‌کند و هم باعث استحکام ساختمان‌ها و جلوگیری از بروز بسیاری از حوادث خواهد شد. ما برای ماشین‌ها هرسال اجبار می‌کنیم که معاینه فنی گرفته شود باید همه ساختمان‌های استان تهران را وادار کنیم در هرسال معاینه فنی ساختمان بگیرند. همه موارد ساختمان از چاه ارت، کنتور آب و گاز و تابلوهای برق، استحکام ساختمان، نمای ساختمان و... باید در طول هرسال مورد بررسی قرار بگیرد و شناسنامه فنی و برگه معاینه فنی برای آن صادر شود. اگر این کار انجام شود باعث جلوگیری از حوادث خواهد شد. مورد دیگر آن است که در همه دنیا استفاده از انرژی‌های نو مخصوصا انرژی خورشیدی در ساختمان‌های اداری و مسکونی مرسوم شده است. در کمتر شهری در دنیا می‌بینیم که آبگرمکن خورشیدی بالای پشت بام‌ها نباشد یا از انرژی خورشیدی برای برق ساختمان استفاده نشود این یکی از مهم‌ترین مواردی است که سازمان نظام‌مهندسی باید تحت آموزش انرژی‌های نو قرار بگیرد و پشت پروانه‌شان حک شود که اینها صلاحیت انرژی‌های نو را دارند و همه ساختمان‌های اداری در قدم اول و ساختمان‌های مسکونی در قدم دوم ملزم بشوند که انرژی خورشیدی را نصب کرده و استفاده کنند و امثال این موارد بسیار زیاد است که ما می‌توانیم در توسعه کسب‌وکار برای مهندسان داشته باشیم و مهندسی پیدا نکنیم که در طول سال کار به او ارجاع نشود.
چه راهکارهای دیگری برای توسعه صنعت ساخت‌وساز وجود دارد؟
علاوه بر نکاتی که در قسمت‌های بالا بیان شد اگر به دو نکته دیگر در سازمان نظام‌مهندسی توجه کنیم باعث اصلاح و رشد و رونق ساخت‌وساز خواهد شد. اولین نکته بحث آموزش است. ما مهندسان را در این صنف باید مرتب مورد آموزش قرار دهیم. آموزش‌های گذشته که ممکن است در طول سال فراموش کرده باشند و هم آموزش‌های نوین؛ در تمام دنیا صنعت ساختمان به روز شده هم به لحاظ مصالح و هم به لحاظ انجام آن لذا باید سرلوحه سازمان نظام‌مهندسی باشد. این آموزش هم به‌صورت حضوری و غیرحضوری می‌تواند انجام شود. باید فیلم‌های آموزشی در مورد همه بخش‌های صنعت ساختمان ساخته شود و در دسترس همه قرار گیرد تا مهندسان ما به‌روز شوند. این آموزش هم شامل قوانین و مقررات موجود و هم شامل مواردی است که در صنعت و ساختمان‌سازی دنیا مرسوم شده است. نکته دوم اینکه مهندسان در طول طراحی و نظارت قطعا با سوالات بسیار زیادی مواجه می‌شوند. لازم است یک مرکز مشاوره فنی گویا داشته باشیم که مهندسان خبره و باتجربه در این مرکز مشاوره، به‌صورت آنلاین حضور داشته باشند تا مهندسان این صنف در حین کار با هر مشکل و مساله‌ای مواجه شدند سریع بتوانند پاسخ سوالات خود را بگیرند؛ یعنی اگر هنگام نظارت یک مساله فنی پیش آمد به‌جای اینکه خودشان اجتهاد کنند و خطا کنند و بعدها دچار دردسر با سازمان‌های بازرسی و شهرداری بشوند همان موقع سوال خود را مطرح کنند و وقتی سوال می‌پرسند این سوال‌ها در مرکز مشاوره ضبط شده و مورد استناد قرار گیرند که این مهندس ناظر این عملی که انجام داده یا طراحی کرده با پشتوانه علمی سازمان نظام‌مهندسی انجام داده است، بنابراین ایجاد مرکز مشاوره فنی بسیاری از دغدغه‌ها و مشکلات مهندسان این صنف را برطرف می‌کند که با خیال راحت نقش خود را در طراحی و نظارت ساختمان انجام دهند.
