نوسان قیمت وکاهش مصرف گوشت قرمز
همزمانی شیوع کرونا در کشور از بهمن سال گذشته موج جدیدی از گرانی‌های ناباورانه را در بعضی از کالاهای اساسی مردم ایجاد کرده به طوری که افسار قیمت گوشت قرمز در بازار گسیخته شده و با وجود آنکه کمبودی در عرضه دام سبک و سنگین وجود ندارد، اما دلالان با سوء‌استفاده از گرانی هزینه‌های اولیه قیمت گوشت را افزایش داده‌اند.
به هر روی همزمان با افزایش قیمت کالاهای اساسی در چند سال گذشته، آمار مصرف گوشت نیز در ایران پایین آمده و سرانه آن به کمتر از ۶ کیلوگرم در سال رسیده است. این درحالی است که طبق اطلاعات منتشر شده در سازمان جهانی خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) سرانه مصرف گوشت قرمز و سفید در جهان ۴۱ کیلوگرم است و ایرانیان از لحاظ مصرف گوشت در رتبه ۹۸ در بین ۱۹۶ کشور جهان قرار دارند. در سال ۸۴ قیمت هر کیلو گوشت ۴۵۸۰ تومان بود؛ که با رشد بیش از ۲ هزار‌درصدی در سال ۹۹ به ۱۰۲ هزار تومان و در حال حاضر این رقم به بالای ۱۴۰ هزار تومان رسیده است.
آن چیزی که امروزه ذهن بسیاری از اقتصاددانان را به خود مشغول کرده این است که در صورت ادامه این روند و تداوم گرانی، گوشت قرمز و مرغ از سبد خانوارها حذف می‌شود. امروزه یارانه پرداختی به هر نفر، قدرت خرید حتی نیم‌کیلو گوشت را به فرد نمی‌دهد و این خود یکی از مصداق‌های بارز حذف گوشت قرمز و مرغ از سبد خانوار در صورت تداوم گرانی است. این گزارش در ابتدا ضمن بررسی چرایی افزایش چشمگیر قیمت گوشت و تشریح دلایل اقتصادی، در انتها سعی دارد به دو سوال اساسی امکان حذف گوشت از سبد مصرفی خانوار و جایگزینی فرآورده‌های گوشتی با محصولات گوشتی پاسخ دهد.
کاهش ۵۰درصدی مصرف گوشت قرمز در ایران
در همین راستا رئیس شورای تامین دام کشور گفت: به طور معمول میزان مصرف گوشت قرمز در کشور یک‌میلیون تن و میزان تولید ۸۸۰هزار تن است، اما اکنون میزان مصرف به نصف یعنی ۵۰۰هزار تن کاهش یافته و تولید بیش از ۸۸۰هزار تن است، به عبارت دیگر در نتیجه رکود در بازار با ۳۸۰هزار تن گوشت قرمز تولیدی بدون مشتری مواجه هستیم.
منصور پوریان افزود: دامپروری و تولید گوشت قرمز به دلیل افزایش هزینه‌های تولید و رکود بازار مصرف تبدیل به فعالیت اقتصادی زیان‌ده شده است و ادامه آن فرار بیشتر سرمایه را از این حوزه رقم می‌زند.
پوریان همچنین از ادامه ذبح دام‌های مولد خبر داد و گفت: گوشت دام مولد ارزان‌تر و به دلیل شرایط بد اقتصادی مردم بیشتر مورد اقبال بوده و این امر موجب ادامه ذبح آنها شده است.
مصرف گوشت قرمز در ایران چقدر کاهش یافت؟
همچنین مدیر عامل اتحادیه دام سبک با اشاره به دلایل کاهش سرانه مصرف گوشت قرمز در کشور گفت: در گوشت دو مصرف‌کننده عمده داریم اما با افزایش قیمت گوشت، خانوارها قدرت خرید ندارند. همچنین بخش دیگری از مصرف به علت ویروس کرونا و تعطیلی رستوران‌ها و مراکز گردشگری کاهش یافته‌است.
افشین دادرس افزود: بنابر آمار سرانه، مصرف گوشت قرمز از ۱۲ کیلو به ۶ کیلوگرم رسیده که علت اصلی آن را باید در نبود تقاضا و کاهش قدرت اقتصادی خانوار جست‌وجو کرد.
دادرس با بیان اینکه قیمت تمام‌شده دام به نرخ علوفه بستگی دارد، گفت: ۷۵درصد هزینه‌های دامداری مربوط به خوراک است و با افزایش قیمت خوراک، نرخ گوشت در بازار افزایش می‌یابد. در شرایط فعلی دامداران به سبب نبود کشش بازار و عرضه کمتر از قیمت تمام شده تولید زیان می‌دهند.
این مقام مسوول قیمت کنونی هر کیلو دام زنده را ۶۰هزار تومان و لاشه در کشتارگاه را ۱۲۰ تا ۱۳۰هزار تومان اعلام کرد و گفت: هر کیلو لاشه با حداکثر ۱۰درصد سود باید در خرده‌فروشی‌ها عرضه شود و فروش با نرخ‌های بالاتر ناشی از تعدد وجود واسطه و دلال و تفاوت در اجاره سرقفلی در سطح شهر است.
مدیر عامل اتحادیه دام سبک در پایان با اشاره به اینکه نرخ نهاده‌های دامی بالاتر از توان و تحمل دامدار است، تصریح کرد: با افزایش قیمت نهاده، نرخ گوشت بالا می‌رود؛ از این رو موافق حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی نیستیم.
رکوردزنی قیمت گوشت در مرداد ۱۴۰۰
طی سال‌های گذشته روند افزایش قیمت گوشت شیبی ملایم و سرعتی متوسط داشت، اما با وجود تحریم‌ها از یک‌سو و دلالان ارز از سوی دیگر این کالا نیز دچار شوک قیمتی شد و همچون سایر اقلام روند صعودی را در پیش گرفت. نمودارهای قیمت یک کیلوگرم گوشت گوسفند و گاو از خرداد ۹۸ تا مرداد ۹۹ نشان می‌دهند در ابتدا با نزول قیمتی همراه بوده و در بهمن‌ماه سال ۹۸ به ترتیب به قیمت هر کیلو ۸۸هزار تومان و ۷۸هزار تومان رسیده و به این ترتیب در بهمن۹۸ به پایین‌ترین مقدار خود رسید، اما بعد از آن، همزمان با نابسامانی‌های اقتصادی که طی چند وقت اخیر یقه اقتصاد ایران را گرفته است گوشت نیز همگام با دیگر کالاها روند رشد قیمتی را آغاز کرده و گوشت گوسفندی با شکست سقف قیمتی ۱۰۰هزار تومانی در مرداد سال گذشته، اکنون به قیمتی بیش از ۱۲۰هزار تومان برای هر کیلوگرم در کشتارگاه رسیده است.
بنا به گفته بسیاری از کارشناسان با افزایش کشتار دام مولد این رقم رشد هم خواهد کرد.
این روند برای قیمت هر کیلوگرم گوشت گاو نیز اتفاق افتاده و با آغاز روند صعود قیمت از بهمن‌ماه ۹۸ که قیمت هر کیلوگرم گوشت گاو به بیش از ۹۰هزار تومان رسید اکنون متوسط هر کیلو گوشت گاو از ۱۱۰ تا ۱۵۰هزار تومان است (البته این قیمت‌ها در نقاط مختلف کشور متفاوت است).
عقبگرد تقاضای گوشت قرمز داخلی به سال ۱۳۷۴
مقدار تقاضای گوشت قرمز و گوشت مرغ از سال ۹۰ تا اوایل ۱۴۰۰ نشان می‌دهد بیشترین مقدار تقاضای گوشت قرمز تولیدی داخل کشور در سال ۹۴ به میزان ۴۷۶ هزار تن و برای گوشت مرغ نیز در سال ۹۸ به میزان ۲۴۲۰ هزار تن بوده است.
آمارهای مرکز آمار ایران نشان می‌دهد میزان تقاضای گوشت قرمز تولید داخل (لاشه قابل مصرف انواع دام سنگین و سبک ذبح شده در کشتارگاه‌های کشور) طی ۳۱ سال اخیر نوسانات قابل‌توجهی را شاهد بوده که این میزان در دوره‌های تحریمی خود را آشکارتر از دیگر سال‌ها نشان داده است.
براساس این آمارها میزان تقاضای گوشت قرمز داخلی بین سال‌های ۱۳۶۸ تا ۱۳۹۸ در حدود ۳۰۰ تا ۴۸۰ هزار تن در نوسان بوده و میزان تقاضای ۳۲۲ هزار تنی سال ۱۳۹۸ کمترین مقدار تقاضای گوشت قرمز داخلی از سال ۱۳۷۴ به بعد است.
مقایسه عملکرد کشتارگاه‌های رسمی کشور در دی ماه ۱۳۹۹ با ماه مشابه سال ١٣٩٨ نشان‌دهنده افزایش ٣٨درصدی مقدار عرضه گوشت قرمز در کشتارگاه‌های رسمی کشور است، اما همچنان نسبت به سال‌های اوج با کاهش میزان تقاضا روبه‌رو شده است.
براساس این گزارش گوشت گاو و گوساله در ماه ذکر شده با ۵/ ۲۳هزار تن، ۲/ ۵۸درصد از کل وزن گوشت قرمز عرضه‌شده را به خود اختصاص داده است. گوشت گوسفند و بره با ۶/ ۱۳ هزار تن، بز و بزغاله با ۵/ ۲هزار تن و سایر انواع دام با ٧٧٥ تن، به‌ترتیب ۶/ ۳۳درصد، ۳/ ۶درصد و ۹/ ۱درصد از کل وزن گوشت قرمز عرضه شده را به خود اختصاص داده‌اند. مقایسه عملکرد کشتارگاه‌های رسمی‌کشور در دی ماه ۱۳۹۹ با ماه مشابه سال ١٣٩٨ نشان‌دهنده افزایش ٣٨درصدی مقدار عرضه گوشت قرمز در کشتارگاه‌های رسمی کشور است.
مقدار عرضه گوشت در دی ۱۳۹۹ نسبت به ماه مشابه سال ١٣٩٨ برای گوسفند و بره ٢٤درصد، برای بز و بزغاله ١٩درصد، برای گاو و گوساله ٥٢درصد و برای گاومیش و بچه‌گاومیش ٨٦درصد افزایش و برای شتر و بچه‌شتر ٣١درصد کاهش داشته است. براساس این گزارش مقدار عرضه گوشت قرمز از کشتارگاه‌های رسمی کشور در دی ماه ۱۳۹۹ نسبت به آذر همین سال حدود ۶/ ۱۱درصد افزایش داشته است.
اما به گفته کارشناسان و براساس آمارهای کف بازار در چهار ماه گذشته میزان تقاضا برای گوشت قرمز به علت قیمت‌های بالا به رقمی پایین تر از سال ۹۹ رسیده است.
میزان تقاضای سالانه گوشت قرمز کشتار داخلی در سال
این آمارها نشان می‌دهد نابسامانی‌های اقتصادی مستقیما بر سطح درآمد افراد تاثیر گذاشته و با همراهی افزایش قیمت‌ها موجب کاهش قدرت خرید افراد شده است. این کاهش قدرت خرید را می‌توان در کاهش مصرف اقلام سبد خانوار جست‌وجو کرد؛ هرچند کاهش بعد خانوار در میزان مصرف خانوار بی‌تاثیر نبوده، اما این تاثیر به میزان قابل‌توجهی نبوده و همه به موضوع تاثیر‌گذاری شرایط اقتصادی بر میزان مصرف اقلام سبد خانوار واقف هستند.دلایل گرانی و کاهش میزان تقاضای گوشت را می‌توان در چند دلیل زیر بررسی کرد.
واردات در انحصار
به گفته کارشناسان اقتصادی وجود انحصار در واردات گوشت از نوع انحصارات منفی و از دیگر دلایل افزایش قیمت گوشت در بازار است؛ به عبارت دیگر واردات گوشت تنها متعلق به چند شرکت خاص است و این شرکت‌ها هم اجازه ورود به شرکت‌های دیگر برای واردات گوشت را نمی‌دهند و موجب شکل‌گیری انحصار در واردات گوشت شده‌اند؛ بنابراین این شرکت‌ها در افزایش قیمت گوشت نقش بسیاری ایفا می‌کنند.
قیمت نهاده‌های دامی خارج از کنترل
در حال حاضر قیمت نهاده‌های دامی همگام با دیگر محصولات از قاعده افزایش قیمت مستثنی نبوده و این افزایش قیمت نهاده‌های دامی را می‌توان یکی دیگر از دلایل افزایش قیمت گوشت عنوان کرد. با وجود آنکه نهاده موردنیاز دامداران باید با نرخ مصوب تامین شود، اما به دلایل مختلف تولیدکنندگان بخشی از نهاده موردنیاز خود را از بازار آزاد خریداری می‌کنند؛ در این هنگام شرایط برای شکل‌گیری بازار سیاه و اختلاف چند برابری قیمت در بازار آزاد و نرخ مصوب به دلیل وجود واسطه‌ها و دلالان
ایجاد می‌شود. به گفته کارشناسان اقتصادی با توجه به مشکل تامین به موقع نهاده‌های دامی، امیدی به بهبود قیمت در بازار نیست، چراکه ترخیص کالا به مقدار موردنیاز توسط دستگاه‌های مسوول با چالش روبه‌رو است و کمبود نهاده با نرخ مصوب منجر به افزایش هزینه‌های تولید و قیمت تمام شده گوشت قرمز و مرغ در بازار می‌شود.
جایگزین گوشت قرمز؛ واقعیت یا ادعا؟
اسفند سال گذشته گوشت وارداتی ۱۲۰ هزار تومان قیمت‌گذاری شد و همین دلیلی بود تا قیمت دام سنگین داخلی نیز گران شود. شقه گوسفندی اوایل تیر با قیمت ۱۰۵ هزارتومان به دست مصرف‌کننده می‌رسید، اما اکنون به ۱۴۰ هزار تومان رسیده است. همچنین گوشت گوساله که سال پیش با قیمت ۸۵ تا ۹۵هزار تومان به مصرف‌کننده می‌رسید اکنون ۱۳۰ هزار تومان قیمت دارد. این قیمت‌ها کلی است و در موارد خاص قیمت‌ها بالاتر است. مثلا گوشت راسته گوساله ۱۶۰هزار تومان و راسته بدون استخوان گوسفندی ۱۹۵هزار تومان قیمت دارد.
حال باید دید آیا ماهی یا مرغ می‌تواند جایگزین مصرف این ذخیره پروتئینی باشد؟
طی سال‌های اخیر همزمان با تداوم گرانی گوشت، بسیاری پیشنهاد جایگزینی فرآورده‌های گوشتی را به‌جای گوشت در سبد مصرفی خانوار دادند و افراد بسیاری به ناچار به سبب گرانی گوشت به این جایگزینی روی آوردند. فرآورده‌های گوشتی نظیر سوسیس، کالباس، همبرگر، انواع ناگت مرغ و گوشت ازجمله محصولات جایگزین در سبد غذایی خانوار‌های ایرانی است. طبق آخرین آمار منتشر شده سازمان جهانی خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) سرانه مصرف سالانه فرآورده‌های گوشتی برای هر فرد ایرانی حدود ۵ کیلوگرم است؛ درحالی که این سرانه برای متوسط جهانی ۶۰ کیلوگرم است. مصرف فرآورده‌های گوشتی که در گذشته بیشتر جنبه تفریحی داشت امروزه افزایش چشمگیری دارد و به غذایی عادی تبدیل شده است. با این حال افزایش شدید قیمت این محصولات طی یکی، دو سال گذشته آمار خریداران این محصولات را کاهش داده و شواهد حاکی از افت ۴۰درصدی فروش این‌گونه محصولات نسبت به مدت مشابه سال گذشته به دلیل شیوع ویروس کرونا است. شاید باید اصلی‌ترین دلیل افزایش قیمت فرآورده‌های گوشتی را در افزایش قیمت گوشت قرمز و مرغ جست‌وجو کرد. به عبارتی گوشت قرمز و مرغ برای تولید فرآورده‌های گوشتی یک نهاده تولید محسوب و باعث گرانی این محصولات می‌شود. در حالت کلی موارد گفته شده سبب افزایش قیمت گوشت قرمز و مرغ می‌شود و افزایش قیمت گوشت قرمز و مرغ نیز افزایش قیمت فرآورده‌های گوشتی را به دنبال دارد بنابراین قیمت فرآورده‌های گوشتی را می‌توان تابعی از موارد گفته شده درنظر گرفت. به همین دلیل جایگزین کردن فرآورده‌های گوشتی به‌جای گوشت قرمز و مرغ در سبد خانوارها نمی‌تواند گزینه مقرون به صرفه‌ای باشد، زیرا نسبت افزایش قیمت این محصولات به افزایش قیمت گوشت قرمز و مرغ بیشتر بوده و از لحاظ علم تغذیه و پزشکی هم در بلندمدت فرآورده‌های گوشتی جایگزین خوبی برای گوشت قرمز و مرغ نیستند.
اما قیمت همین محصولات نیز با رشد قابل توجهی روبه رو شده است. در حال حاضر قیمت هر کیلو مرغ دولتی مصوب ۲۴هزار و ۹۰۰تومان است، اما به دلیل عرضه کم این محصول در بازار شاهد آن هستیم که در طول یک ماه اخیر قیمت مرغ چند‌نرخی شده، به طوری که در روزهای منتهی به پایان هفته قیمت این کالا به ۴۰هزار تومان به ازای هر کیلوگرم رسید. گفتنی است قیمت این محصول اوایل سال گذشته ۱۲هزار و ۴۰۰ تومان بوده که این میزان نشان‌دهنده رشد ۲۵۰درصدی است. همچنین بر اساس آمارهای اتخاذ شده از کف بازار پس از گرانی گوشت مرغ، گوساله و گوسفند گوشت ماهی هم افزایش یافت و هر کیلو قزل‌آلا که تا ماه پیش با قیمت ۴۸هزار تومان به مصرف‌کننده می‌رسید اکنون بین ۶۵ تا ۷۰هزارتومان قیمت دارد. فعالان این صنعت می‌گویند غذای ماهی از کشورهای آسیایی تامین می‌شود که اکنون بسیار گران شده است. ضمن اینکه اکنون در تابستان تقاضا برای خرید ماهی پایین آمده و در زمستان و با افزایش تقاضا احتمال گرانی دوباره این محصول وجود دارد.
