سنگینی صنعت پرداخت بر دوبال «شاپرک»
دومین هدف از تشکیل این شرکت تدوین استانداردها، مقررات، قوانین و الزامات نظام پرداخت الکترونیکی و نظارت بر رعایت آن اعلام شده است. سومین هدف تشکیل شرکت شاپرک تحلیل، برنامه‌ریزی و سامان‌دهی صنعت پرداخت الکترونیکی براساس سیاست‌های بانک مرکزی عنوان شده و آخرین هدف از تشکیل این شرکت استقرار نظام جامع مدیریت امنیت اطلاعات و مخاطرات در شبکه پرداخت الکترونیکی کشور تعیین شده است. در واقع یکی از مهم‌ترین ماموریت‌های شرکت شاپرک نظارت بر فعالیت شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات پرداخت (psp)ها است. همچنین یکی از طرف‌های مهم این شرکت، شبکه بانکی کشور است. در حال حاضر ۱۲ شرکت ارائه‌دهنده خدمات پرداخت مجوز فعالیت از بانک مرکزی دارند که با حجم عملیات متفاوت در حال فعالیت هستند. این ۱۲ شرکت شامل پرداخت الکترونیک سامان، به پرداخت ملت، داده‌ورزی سداد، کارت اعتباری ایران کیش، تجارت الکترونیک پارسیان، آسان‌پرداخت پرشین، پرداخت الکترونیک پاسارگاد، فن‌آوا کارت، پرداخت نوین آرین، تجارت الکترونیک پاسارگاد، سایان کارت و مبنا کارت آریا هستند.
در فاز نخست راه‌اندازی شاپرک هرگونه اتصال مستقیم سوئیچ شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات پرداخت به سوئیچ بانک‌ها ممنوع و از دی ماه ۱۳۹۱ پذیرش و پردازش تراکنش‌های پایانه‌های فروش صرفا از طریق شاپرک امکان‌پذیر شد. در فاز دوم این طرح هم که از شهریور ماه ۱۳۹۲ آغاز شد تمامی تراکنش‌های پرداخت اینترنتی از طریق شبکه شاپرک پذیرش و پردازش شده و انتقال کامل آنها از شبکه شتاب (شبکه تبادل اطلاعات بانکی) به شاپرک از اواسط بهمن ماه ۱۳۹۲ به عنوان یک درگاه واحد صورت پذیرفت.در واقع شرکت شاپرک یک نهاد حاکمیتی است که به عنوان رابط بین بانک مرکزی، بانک‌ها و شرکت‌های psp عمل می‌کند. از سوی دیگر نقش بانک‌ها و شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات پرداخت (psp) در این فرآیند نقشی کلیدی است که بدون حضور آنها فلسفه وجودی شاپرک بی‌معنا خواهد شد. البته در ارائه خدمات پرداخت نمی‌توان نقش پرداخت یاران، پرداخت‌بانان و پرداخت‌سازان را هم نادیده گرفت. پرداخت‌یار به شخصیتی حقوقی اطلاق می‌شود که در چارچوب سند تدوینی و براساس قرارداد با شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات پرداخت و تفاهم‌نامه شکل گرفته با شرکت شاپرک فعالیت می‌کند.
پرداخت‌یار، پرداخت‌های بدون کارت از جمله پرداخت‌های درون برنامه‌ای مبتنی بر زیرساخت‌های همراه را دریافت کرده و به شبکه شاپرک ارسال می‌کند. موضوع فعالیت پرداخت یاری، ارائه خدمات پرداخت نظیر فاکتور آنلاین و درگاه پرداخت شخصی و نظارت بر عملکرد پذیرندگان پشتیبانی شده پس از اتصال آنها به شبکه الکترونیکی پرداخت است. پرداخت‌بان به کسب و کارهایی گفته می‌شود که با توجه به همکاری و انعقاد قرارداد با بانک‌های کشور در زمینه انجام تراکنش‌های برون خط در شبکه پرداخت فعالیت دارند و نحوه فعالیت شرکت‌های پرداخت بانی که از طریق کیف پول مبتنی بر سیستم‌های باز، تراکنش‌های برون خط را پردازش می‌کنند مشخص شده است. پرداخت ساز هم شخصیتی حقوقی است که با توسعه نرم‌افزاری، امکان آغاز و تجمیع تراکنش‌های انتقال وجه کارت به کارت را فراهم آورده و در چارچوب الزامات و مقررات بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران در این حوزه فعالیت می‌کند. به طور کلی به شرکت‌هایی که خدمات کارت به کارت به صورت غیرحضوری ارائه می‌دهند، پرداخت‌ساز گفته می‌شود.
دوبال «شاپرک»
اگرچه در فرآیند ارائه خدمات و چرخه پرداخت، اشخاص حقوقی و حقیقی همچون بانک مرکزی به عنوان نهاد قانونی و حاکمیتی برای صدور مجوز pspها، پذیرندگان همچون صاحبان فروشگاه‌ها و دارندگان کارت‌های بانکی نیز نقش ایفا می‌کنند، اما سنگینی انجام این خدمت که با نظارت شرکت شاپرک صورت می‌گیرد بر عهده شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات و بانک‌های کشور است که با بسترسازی نرم‌افزاری و سخت‌افزاری و گردش مالی گسترده این امکان را برای دریافت‌کنندگان خدمات پرداخت فراهم می‌کنند. خدمات پرداخت عبارت است از فراهم ساختن سخت‌افزار، نرم‌افزار و تجهیزات موردنیاز برای ایجاد شبکه به نحوی که پردازش تراکنش پرداخت دارنده کارت به پذیرنده را میسر می‌سازد. گسترش و ترویج پرداخت الکترونیکی مستلزم نصب، راه‌اندازی، آموزش و نگهداری پایانه‌های فروش(POS) به صورت گسترده در محل‌های فروش کالا و خدمات و همچنین راه‌اندازی امکانات نرم‌افزاری برای پرداخت از طریق اینترنت و موبایل است. بزرگ‌ترین دستاورد راه‌اندازی شاپرک را می‌توان ارائه خدمات بانکداری الکترونیک بر مبنای استانداردی یکسان دانست که بانک مرکزی را قادر ساخته تا نظارت دقیق و همه‌جانبه‌ای را برانجام عملیات بانکی که از طریق پایانه‌های فروش صورت می‌گیرد داشته باشد. پیش از راه‌اندازی شرکت شاپرک، شرکت‌های psp دارای مجوز به تشخیص خود و بر اساس قوانین موجود در آن زمان فعالیت می‌کردند و این موضوع سبب متورم شدن این حوزه شده بود و در مقایسه با بقیه کشور‌ها از لحاظ تعداد دستگاه‌های پایانه فروش، کشور ما دارای بالاترین تعداد دستگاه‌های یاد شده به نسبت جمعیت بود. در واقع در آن شرایط مدل کسب و کار مشخصی در این حوزه حاکم نبود و شرکت‌های psp رقابتی نفس‌گیر را برای کسب درصد بیشتری از سهم بازار در پیش گرفته بودند. توجه به شهرهای بزرگ به ویژه تهران موجب شده بود تا شبکه استانی مناسب در سطح کشور شکل نگیرد و توزیع مناسب دستگاه‌های کارتخوان در سطح کشور صورت نپذیرد.
در آن مقطع زمانی شرکت‌های یاد شده برای ایجاد زیرساخت مناسب در مناطق دورافتاده رغبتی از خود نشان نمی‌دادند، اما با شکل‌گیری شرکت شتاب و ایجاد زیرساخت‌های مربوطه و البته فروکش کردن هیجان اولیه صاحبان این کسب‌وکارها تا حدود زیادی این وضعیت تغییر کرد، اما مشتریان بانکی اعم از اشخاص حقیقی و حقوقی همچنان انتظار دارند تا این خدمات در خارج از کشور نیز قابل دریافت باشد که به دلایل مختلف و از جمله تحریم‌های بین‌المللی همچنان این امکان برای آنها فراهم نشده است. در حال حاضر بیش از ۹۰۰ شرکت ارائه‌دهنده خدمات پرداخت (psp) در سراسر جهان فعالیت می‌کنند که ۳۰۰ شرکت در آمریکای شمالی و اروپا مستقر هستند.
شرکت‌های psp اروپایی و آمریکایی به راحتی توانسته‌اند خود را با شرایط متغیر بازار وفق دهند و سایتی مانند آمازون توانسته است با بهره‌گیری از خدمات همین شرکت‌ها در بسیاری از کشورهای جهان محصولات خود را به فروش برساند، اما تداوم تحریم‌ها ارائه خدمات پرداخت برای شرکت‌های ایرانی را به رویایی دست نیافتنی بدل کرده است.
