شرکت‌های پایدار؛ آینده اقتصاد
مسوولیت اجتماعی سازمانی یا همان CSR در ایران واژه آشنایی است، اما در اروپا دیگر کمتر از سی‌اس‌آر صحبتی در میان است. در اقتصاد اروپا این روزها – حتی در میانه بحران پاندمی کرونا- ESG ورد زبان است. کلیدواژه توسعه پایدار و کسب‌وکار مسوولیت‌پذیر که مخفف زیست‌محیطی، اجتماعی و حاکمیت است و معیارهایی بسیار فراگیرتر از مسوولیت اجتماعی سازمانی را دربرمی‌گیرد. معیارهای سنجش عملکرد سازمان‌ها و حتی «تامین مالی پایدار» آنها حالا بر اساس این سه شاخص تعریف می‌شود. دیگر مسوولیت اجتماعی به تنهایی پاسخگوی چالش‌های امروز نیست.
به طور خلاصه، مسوولیت اجتماعی سازمانی تلاش‌های یک شرکت است برای اثرگذاری مثبت روی مصرف‌کنندگان، محیط‌زیست و جامعه. سی‌اس‌آر یک شکل از نظارت سازمان بر خودش است، اما ای‌اس‌جی اقدامات یک سازمان را براساس سه معیار محیط‌زیست، جامعه و حکمرانی شرکت به طور دقیق‌تری اندازه‌گیری و عملکرد شرکت را ارزیابی می‌کند. ای‌اس‌جی تعهد یک شرکت را ورای کسب سود، در راستای سهمش در محافظت از محیط‌زیست و رفتار مناسب در قبال جامعه و کارمندان و مشتریان و سایر ذی‌نفعان نشان می‌دهد.
تامین مالی پایدار
برآورده کردن این استانداردهای فراگیر زیست‌محیطی و اجتماعی امروز به یکی از شروط اصلی سرمایهگذاری در شرکت هم تبدیل شده است. به ویژه با حساسیت روزافزون جامعه نسبت به پیامدهای تغییر اقلیم و فشار برای کاهش گازهای گلخانه‌ای، رعایت و پیاده‌سازی ای‌اس‌جی به یکی از شروط اصلی بسیاری از بانک‌ها و صندوق‌های سرمایهگذاری برای تامین مالی تبدیل شده است. «اوراق قرضه سبز»، «اوراق قرضه پایدار»، «تامین مالی پایدار» و «سرمایهگذاری تاثیرگذار» (impact investing)، «سرمایهگذاری پایدار» یا «سرمایهگذاری مسوولانه» همگی در راستای همین تحول وارد گفتمان و ادبیات اقتصاد مالی شده‌اند.
در واقع با بالا گرفتن بحران تغییر اقلیم، سرمایه‌گذاران، کارمندان و مشتریان فشار بیشتری به شرکتها وارد می‌کنند تا نقش فعال‌تری را در حفاظت از محیط‌زیست برعهده بگیرند. حالا در اروپا بیش از پیش بر «اقتصاد دورانی» به عنوان یک نظام اقتصادی جدید تاکید می‌شود تا بر خلاف اقتصاد خطی از منابع استفاده بهینه و حداکثری شود و مواد دور ریخته نشوند و از چرخه تولید خارج نشوند.
بعد از اینکه پارلمان اروپا نیز در نوامبر سال گذشته در آستانه کنفرانس اقلیمی سازمان ملل متحد کاپ ۲۵ مادرید، برای این قاره وضعیت اضطراری اقلیمی اعلام کرد، این روند سرعت بیشتری گرفت. قطعنامه پارلمان اروپا خواهان کاهش ۵۵ درصدی میزان انتشار دی اکسید کربن تا سال ۲۰۵۰ و رساندن انتشار گازهای گلخانه‌ای به صفر شده است. به دنبال آن از «معامله سبز» اروپایی رونمایی و «طرح سرمایهگذاری معامله سبز اروپایی و سازوکار گذار عادلانه» ارائه شد. در پی این مصوبه، در صنعت مالی اروپا موجی جدید از بانک‌ها و صندوق‌های سرمایهگذاری شکل گرفته که مدل کسب‌وکار خود را بر اساس توسعه پایدار و حفاظت از محیط‌زیست تعریف کرده‌اند.
موسسه مالی بین‌المللی (IFC) وابسته به بانک جهانی هم که وظیفه‌اش پیشبرد سرمایهگذاری پایدار در بخش خصوصی در کشورهای در حال توسعه است، از سال گذشته یک شبکه بانکداری پایدار (SBN) برای پیشبرد تامین مالی پایدار در این کشورها ایجاد کرد.
بازار سرمایهگذاری سبز در حال رونق است. انتشار اوراق قرضه سبز سال به سال در حال افزایش است. بر اساس گزارش صندوق بین‌المللی پول سال گذشته یک تا ۲ درصد کل بازار سرمایه جهانی شامل محصولاتی بود که محورشان توسعه پایدار است. سهم اروپا از بازارهای مالی سبز حدود ۵۰ درصد است.
در ایالات متحده آمریکا هم ۲۵ درصد کل سرمایه‌گذاری‌ها به شرکت‌های ای‌اس‌جی راه پیدا می‌کنند. بنا بر گزارش فوروم سرمایهگذاری مسوولانه و پایدار آمریکا (US SIF) بین سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۱۸ سرمایهگذاری در این شرکتها با ۳۸ درصد رشد به مجموع ۱۲ میلیارد دلار رسید.
حالا بحران کرونا از نگاه بسیاری از کارشناسان فرصتی منحصربه‌فرد برای گذار به اقتصادی سبزتر و پایدارتر را فراهم کرده است. به اعتقاد آنها حالا که اتحادیه اروپا میلیاردها یورو برای مقابله با آثار اقتصادی کرونا در نظر گرفت، بهترین فرصت برای انجام اصلاحات پایدار است. حالا کارشناسان اقتصادی بیش از پیش از ضرورت جایگزینی «سرمایه‌داری ذی‌نفعان» به جای «سرمایه‌داری سهامداران» می‌گویند و از اینکه در سرمایه‌داری باید بازنگری شود و نه تنها سهامداران، بلکه همه ذی‌نفعان شرکت باید در مرکز توجه قرار بگیرند.
آرایه‌شناسی سبز
به دلیل ماهیت انتزاعی اهداف ای‌اس‌جی و برای اینکه یک تعریف دقیق، الزام‌آور و قابل اندازه‌گیری از این اهداف ارائه شود، پارلمان اروپا در پایان سال گذشته بعد از بحث‌های طولانی بالاخره چارچوب آرایه‌شناسی اتحادیه اروپا را در مورد اینکه چه سرمایه‌گذاری‌ای «سبز» قلمداد شود، تصویب کرد. هدف از ارائه این آرایه‌شناسی ایجاد یک ابزار کارآمد برای سرمایه‌گذاران و مصرف‌کنندگان است تا راحت‌تر شرکت‌هایی را که واقعا در حفاظت از محیط‌زیست و مبارزه با تغییر اقلیم فعال هستند، بشناسند.
هدف دیگر جلوگیری از گسترش «سبزشویی» شرکت‌هایی است که با اقدامات در ظاهر زیست‌محیطی سعی دارند برای خود وجهه یک شرکت «سبز» دست‌وپا کنند. شرط اعطای وام و سرمایهگذاری این بانک‌ها و صندوق‌ها رعایت معیارهای ای‌اس‌جی در این شرکتها است.
در پیاده‌سازی ای‌اس‌جی هر شرکت تمرکز خود را ممکن است روی یک بخش خاص بگذارد. این حوزه می‌تواند رعایت استانداردهای زیست‌محیطی باشد، مانند کاهش گازهای گلخانه‌ای، استفاده از مواد اولیه طبیعی پایدار، حفظ منابع آبی یا استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر در فرآیند تولید، یا می‌تواند رعایت مسائل اجتماعی باشد، به عنوان نمونه رعایت تنوع جنسیتی و نژادی در محیط کار و مدیریت سازمان، احترام به حقوق بشر و کاهش فقر در زنجیره تامین. برخی شرکت‌های ای‌اس‌جی هم صرفا ممکن است روی اصول و معیارهای اخلاقی حاکمیت شرکتی مثل اقدامات ضدفساد تمرکز کنند.
در هر صورت میزان و چگونگی این مشارکت و فعالیت باید مستند شود و به صورت عمومی یا دست‌کم یک بار در گزارش سالانه خود منتشر کنند. شفافیت خود یکی از اصول مهم ای‌اس‌جی است.
اهداف توسعه پایدار ملل متحد
اهداف توسعه پایدار (SDG) سازمان ملل متحد هم می‌تواند در این میان یک ابزار و راهنمای خوبی برای شرکتها و تلاش‌های ای‌اس‌جی آنها باشد. با توجه به اینکه این ۱۷ هدف دقیق و مشخص‌اند، بسیاری از شرکتها از آنها به عنوان الگو مورد استفاده قرار می‌دهند و تلاش‌های ای‌اس‌جی خود را به این اهداف ۱۷گانه وصل می‌کنند. به عنوان نمونه یک شرکت با استناد به هدف «زندگی زیر آب» سازمان ملل، استفاده از پلاستیک یک بار مصرف را از چرخه تولید و توزیع محصولات خود حذف می‌کند تا آلودگی اقیانوس‌ها را کاهش دهد. یا شرکت دیگری میزان انتشار دی‌اکسیدکرین و آلودگی را در کارخانه خود با پیروی از هدف «شهرهای پایدار» کمتر می‌کند. در واقع استفاده از اهداف توسعه پایدار سازمان ملل، ای‌اس‌جی را برای کارمندان ملموس می‌کند و یک نقطه آغاز مشخص برای سازمان فراهم می‌آورد.
