آیا طرح جایگزین یارانه نقدی موفق می‌شود؟
عیارسنجی کالابرگ الکترونیکی
روز گذشته وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی اعلام کرد با توجه به اجرای موفقیت‌آمیز طرح کالابرگ الکترونیک در چهار استان، این طرح را به صورت ملی و در سراسر کشور آغاز کرده است. بر این اساس قرار است اعتبار کلیه خانوارهای یارانه‌بگیر شارژ شده و از آن در خرید ده قلم کالای مشمول طرح استفاده کنند. در صورت استفاده از این قابلیت و خرید کالا از محل اعتبار تخصیص‌یافته، به‌میزان اعتبار استفاده‌شده از یارانه ماه بعد خانوار کسر و مابقی به‌صورت نقدی، در موعد مقرر واریز یارانه به حساب سرپرست خانوار واریز خواهد شد.
در این طرح به منظور ایجاد هماهنگی‌های بیشتر، بستری فراگیر به نام شبکه ملی اعتبار (شما) راه‌اندازی شده است. سوال این‌جاست که در حالی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی از اجرای موفقیت‌آمیز این طرح سخن به میان می‌آورد که چندی پیش وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی از کم‌رمق بودن استقبال عمومی از این طرح سخن به میان آورد. به نظر می‌رسد با توجه به قابلیت‌های بیشتری که یارانه نقدی به خانوارها می‌بخشد و الزامات کالابرگ در محدود ساختن گزینه‌های در دسترس مصرف‌کننده، همچنان شکل نقدی یارانه از تقاضای بالاتری برخوردار است و تحقق اهداف طرح جدید را با هاله‌ای از ابهام مواجه می‌کند.
کالابرگ در مرحله ملی
روز گذشته، وبسایت رسمی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در اطلاعیه‌ای از اجرای سراسری طرحی ملی کالابرگ الکترونیک خبر داد و جزئیاتی از آن را اعلام کرد. در این اطلاعیه وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی اتخاذ این تصمیم را به عملکرد موفقیت‌آمیز این طرح به صورت آزمایشی در استان‌های هرمزگان، قزوین، مرکزی و گیلان نسبت داد. بر این اساس قرار است اعتبار کلیه خانوارهای یارانه‌بگیر یک ماه قبل از واریز یارانه نقدی شارژ شود و به میزان استفاده‌شده از یارانه ماه آینده خانوار کسر و مابقی به صورت نقدی به حساب سرپرست خانوار واریز خواهد شد. از سوی دیگر سامانه‌ها و راه‌های ارتباطی خاصی پیش‌بینی شده تا خانوارها از میزان اعتبار، لیست کالاها و فروشگاه‌های مشمول طرح ملی کالابرگ الکترونیک اطلاع پیدا کنند. در این اطلاعیه وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی نام برخی از فروشگاه‌های زنجیره‌ای متصل به سامانه وزارت رفاه آورده شده است و فروشگاه‌های دیگری که خواهان اتصال به این سامانه هستند باید در درگاه اینترنتی پیش‌بینی‌شده درخواست خود را ثبت کنند.
در این طرح امکان خرید اعتباری ۱۰ قلم کالای اساسی شامل ماست، شیر، پنیر، قند و شکر، ماکارونی، روغن مایع، برنج، مرغ و تخم مرغ تا سقف مبلغ یارانه خانوار یک ماه زودتر از تاریخ واریز نقدی فراهم شده است. ارزش پولی این سبد ۵۳۰هزار تومن است و مردم برای این ده قلم کالا باید ۲۳۵هزار و ۷۵۰تومان بپردازند. نکته قابل توجه درباره سهم پرداختی مردم این است که در صورت تورم احتمالی و افزایش قیمت‌ها این سهم تغییری نمی‌کند. نکته دیگری که درباره استفاده از کالابرگ الکترونیکی وجود دارد اختیاری بودن است؛ در واقع اگر کسی تمایلی به استفاده از این کالابرگ الکترونیکی نداشته باشد، یارانه او قطع نخواهد شد و همچنان امکان برداشت نقدی یارانه واریزی ماه‌های آینده وجود دارد.
گزارش‌ها از اجرای آزمایشی طرح کالابرگ الکترونیکی حاکی از آن است که این طرح در برخی استان‌ها با استقبال خوبی مواجه شده است. برای مثال گزارش‌ها نشان می‌دهد استقبال از طرح در هرمزگان به عنوان اولین استان مجری طرح ۹۰ درصد بوده است اما در برخی دیگر از استان‌ها اقبال عمومی عملکرد کم‌رمقی از خود برجای گذاشت. پیش‌تر نیز سیدصولت مرتضوی، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی، گفته بود بستر اجرای کالابرگ الکترونیکی در کشور فراهم شده است ولی اقبال عمومی به طرح کم است که باید برنامه‌ریزی شده و مشوق‌هایی در نظر گرفته شود تا اقبال به طرح بیشتر شود. این اظهارات در کنار اطلاعیه وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی مبنی بر موفقیت‌آمیز بودن اجرای آزمایشی این طرح موجب شده سوالاتی درباره معیارهای تعیین موفقیت‌آمیز بودن این طرح به وجود بیاید. از سوی دیگر عدم‌استقبال گسترده شهروندان از این طرح را می‌توان به دو عامل مطلوبیت بالاتر پول نقد و محدودیت انتخاب کالاها در طرح کالابرگ الکترونیکی اشاره کرد.
بر این اساس، در حالی که خانوارها قادرند با استفاده از منبع درآمدی نقد و ثابت یارانه‌ها، برای مخارج و برنامه‌های موردنظر خود برنامه‌ریزی محدودی داشته باشند، استفاده از یارانه در قالب سبد کالایی این قابلیت را از آن‌ها سلب می‌کند. از سوی دیگر محدودیت‌هایی که در انتخاب نوع و برند کالاهای خوراکی وجود دارد موجب می‌شود برخی خانوارها ترجیح دهند از دریافت کالابرگ الکترونیک اجتناب کنند. به نظر می‌رسد با وجود اجرای طرح آزمایشی کالابرگ الکترونیک در چهار استان کشور، عدم ارائه مستندات و تحلیل داده‌های به‌دست‌آمده از این طرح‌ها باعث شده همچنان علامت سوال‌های متعددی در مقابل اهداف، معیارهای موفقیت و عملکرد این طرح قرار بگیرد.
