سیاستگذاری برای نسل میانسال چگونه باشد؟
آماده‌باش برای جو گندمی‌ها
روز چهارشنبه همایشی با عنوان «عبور کسبوکارها از شرایط بحرانی» توسط شرکت مشاوره مدیریت و سرمایه‌‌گذاری رهنمان برگزار شد. در این همایش که ترکیبی از سخنرانی و برگزاری پنل بود، ابتدا در سخنرانی ابعاد یک موضوع کسبوکاری باز شده و سپس در پنل این ابعاد از جنبه‌‌های مختلف مورد بحث و بررسی قرار می‌‌گرفت. یکی از موضوعاتی که در بخش عصرگاهی این همایش مطرح شد، شناسایی جمعیت میانسال کشور به عنوان یکی از گروه‌‌هایی است که می‌‌تواند موتور خلق ارزش و ایجاد فرصت‌‌های کسبوکاری در سال‌‌ها‌‌ی جاری و آتی باشد. صحبت‌های فرشاد فاطمی سخنران و عضو تیم شرکت مشاوره مدیریت رهنمان، با طرح این سوال آغاز شد که به‌‌رغم شرایط نامناسب کلان اقتصادی، آیا می‌‌توان گروه‌‌هایی در کشور را شناسایی کرد که بتوان بر مبنای نیاز آن‌‌ها فرصت‌‌های کسبوکاری جدید را خلق کرد؟
توزیع قدرت خرید خانوارها
سخنرانی سیدفرشاد فاطمی، استاد اقتصاد دانشگاه شریف با موضوع «خلق ارزش در بازار خاکستری ایرانی»، ناظر بر تحولات اقتصادی، اجتماعی و جمعیتی خانوار ایرانی و بحث فرصت بازار خاکستری یا موجوگندمیها در ایران بود. محورهای بحث او، «الگوی هزینه خانوار در دهک‌‌های مختلف»، «نگاهی به برش سنی هزینه‌‌کرد خانوارها»، «بررسی تحولات جمعیتی»، «لزوم توجه به موجوگندمیها» و «خصوصیات بازار این گروه سنی» بود.
او در ابتدای سخنانش به الگوی هزینه خانوار به تفکیک دهک‌‌های هزینه‌‌ای اشاره کرد. بر این اساس افراد کم‌‌درآمد حجم عمده هزینه‌‌هایشان را صرف خوراک می‌‌کنند و افراد با درآمد بیشتر سهم کمتری از درآمدشان را به خوراک اختصاص می‌‌دهند. همچنین خانوارهای با درآمد بالاتر برخلاف خانوارهای کم‌‌درآمد سهم بیشتری از درآمدشان را به خرید کالاهای بادوام اختصاص می‌‌دهند. در واقع تمرکز خانوارهای ایرانی به‌‌خصوص خانوارهای کم‌‌درآمد روی خرید کالاهای بادوام به شدت پایین آمده است. طبق بررسی‌‌های انجام‌‌شده، براساس بودجه خانوار، روند بلندمدت درآمد سرانه خانوارهای ایرانی بر اساس سال پایه ۱۳۹۰ با یک روند کاهشی روبه‌‌رو بوده است. درواقع متولدان دهه ۶۰ که پیک جمعیتی ما بودند و می‌‌توانستیم از این فرصت طلایی برای ایجاد ارزش افزوده و بهبود بهره‌‌وری استفاده کنیم، در حال خارج شدن از دوره جوانی هستند.
فاطمی درباره توزیع قدرت خرید خانوارهای ایرانی بیان کرد که فاصله قدرت خرید خانوارها بین صدک ۲۰ تا ۸۰ کمتر از ۵/ ۲درصد ولی در صدک‌‌های پایینی و بالایی بیش از ۱۰درصد است. او بیان کرد که ترکیب خانوارها بر حسب میزان دارایی که دارند به این صورت است که ۲۰درصد افراد فاقد دارایی خاصی هستند، ۷۰درصد خانوارها دارایی متوسطی دارند و تنها ۱۰درصد خانوارها بیشترین دارایی را ثبت کردند. در واقع آنچه در بازار مصرف ایران وجود دارد سه خوشه از جمعیت است: خوشه افراد با درآمد بالا که ۱۰درصد جمعیت را تشکیل می‌‌دهند، خوشه با درآمد پایین که فاقد دارایی هستند و ۲۰درصد جمعیت را به خود اختصاص داده‌‌اند و خوشه میانی که ۷۰درصد جمعیت کشور را شامل می‌‌شوند.
ویژگی نسل موجوگندمی
او درباره هرم جمعیتی ایران و بحث موجوگندمیها خاطرنشان کرد: موجوگندمیها یا متولدان سال ۱۳۵۰به بعد به تدریج تبدیل به بزرگ‌‌ترین گروه جمعیتی خواهند شد. با توجه به وضعیت صندوق‌‌های بازنشستگی احتمالا تا مدت‌‌زمان طولانی‌‌تری مجبور به فعال ماندن در بازار کار هستند. البته فرق موجوگندمیهای حال حاضر با موجوگندمیهای ۲۰ سال گذشته این است که برخلاف نسل قبل از خود، بیش از آنکه به فرزندان خود وابسته باشند محل اتکای فرزندانشان هستند. همچنین برخلاف نسل‌‌های قبلی خود با فناوری بیگانه نیستند ولی به اندازه نسل بعدی هم با آن درگیر نبوده‌‌اند. نکته مهمی که او به آن اشاره کرد این بود که متولدان دهه ۱۳۶۰ در سال ۱۳۸۵دانشجو یا جویای کار بودند، در سال ۱۳۹۵ متقاضی ثبات شغلی ازدواج و مسکن بودند، در سال ۱۴۰۵ احتمالا گرفتار تامین مالی آموزش فرزندان و سلامت خانواده خواهند بود و در نهایت در سال ۱۴۱۵ به نسل خاکستری خواهند پیوست. بر اساس پیش‌‌بینی جمعیتی صورت‌‌گرفته توسط شرکت رهنمان، سهم جمعیت خاکستری (۵۰ سال به بالا)، از ۱۶درصد در سال ۱۳۹۰ به ۳۷درصد در سال ۱۴۲۰ می‌‌رسد. او در پایان سخنرانی خود به فرصت‌‌های بازار موجوگندمیها نظیر بهبود خدمات سالمندی، نیاز به سیاست‌‌های حوزه سلامت و بهداشت و بحث آموزش در زمینه‌‌های گوناگون اشاره کرد.
لزوم توجه به جمعیت خاکستری
در بخش پنل این نشست، ابتدا نیما نامداری درباره بحث جمعیت خاکستری نکاتی را بیان و اضافه کرد که به دلیل شرایط جامعه آن دسته از افرادی که بیشتر در فضای آنلاین دیده می‌‌شوند، زیر ۵۰ سال هستند، که در واقع خاکستری نبوده و احتمالا همین بحث سوگیری ایجاد می‌‌کند. این شرایط باعث نادیده گرفته شدن جمعیت خاکستری کشور در توسعه ابزارها به ویژه فین‌‌تک‌‌های مالی است. در شرایط کنونی ما فین‌‌تک‌‌هایی که بازار هدف آن‌‌ها جمعیت خاکستری کشور باشد و قصد ارائه خدمت به این گروه را داشته باشد، نداریم. در واقع در فضای کسبوکاری با یک سوگیری در خصوص گروه‌‌های مختلف مواجه هستیم. نکته مهم این است که این سوگیری‌‌ها چگونه باعث می‌‌شوند ما فرصت‌‌های پیش رو را نادیده بگیریم. نسل خاکستری دارایی بیشتری دارد و توان مصرف بیشتری نیز دارد و در پی پس‌‌انداز کمتری است. با افزایش سن افراد درجه میزان ریسک‌‌گریزی افراد افزایش می‌‌یابد که در حال حاضر شاید نتوان برنامه مناسبی را برای سرمایه‌‌گذاری این گروه از افراد معرفی کرد.
اولویت‌‌های اقتصادی نسل خاکستری
در ادامه فرهاد نیلی، اقتصاددان و مدیرعامل شرکت مشاوره مدیریت و سرمایه‌‌گذاری رهنمان، درباره اینکه پیش از این در بررسی بودجه خانوار صرفا بحث‌‌های اقتصادی مطرح می‌‌شد اما این امکان وجود دارد که تحلیل‌‌های مرتبط با سبک زندگی و همچنین فرصت‌‌های کسبوکاری از طریق این داده‌‌ها تحلیل، شناسایی و ارزیابی شوند. او در ابتدا بیان می‌‌کند رویکردی که رسانه‌‌های ما به سبک زندگی داشتند رویکردی هنجاری بوده است. این در حالی است که می‌‌توان از طریق تحلیل ویژگی‌‌های سبک زندگی و تغییرات آن فرصت‌‌های کسبوکاری مناسب را شناسایی کرد. سوال‌‌هایی مانند اینکه آیا سبک زندگی جامعه ایرانی ایستا یا در حال تغییر است؟ آیا اگر تغییر می‌‌کند کدام تغییرات بدون بازگشت و ماندگار است؟ سوالاتی هستند که پاسخ به آن‌‌ها آثار کوتاه‌‌مدت و بلندمدتی بر وضعیت کسبوکارها بر جای خواهد گذاشت.
اهمیت این تحلیل‌‌ها از این جهت است که این امکان را ایجاد می‌‌کند که حتی با وجود شرایط سخت اقتصادی، نسبت به شناسایی و استفاده از فرصتها اقدام کرد. تصور ما از یک سالمند براساس ذهنیتی است که از سالمندان حال حاضر مشاهده کرده‌‌ایم، اما با توجه به افزایش امید زندگی، سالمندی قطعا در آینده متفاوت خواهد بود. به گفته نیلی، سوال اساسی برای تحلیل وضعیت کسبوکاری متاثر از این تحولات جمعیتی این است که افراد خاکستری برای چه کالاهایی حاضر هستند بیشتر هزینه کنند؟ اولویت‌‌های این گروه برای انتخاب کالاهای مختلف چیست؟ نحوه اهرم‌‌سازی دارایی‌‌های این گروه‌‌ها برای ایجاد جریان نقدی و درآمد برای آن‌‌ها به چه صورت خواهد بود؟ وی در پایان تاکید کرد پاسخ به این سوالات از این جهت اهمیت دارد که تحولات جمعیتی، تحولات بدون بازگشتی است که اگر بتوانیم برای آن خلق ارزش کنیم بازار ماندگاری خواهیم داشت.
فرصت‌‌های نسل خاکستری
در ادامه داوود سوری، اقتصاددان، به این نکته اشاره کرد: توجه به نسل خاکستری در حال حاضر بسیار مهم و ضروری است، چرا که نسل جوان ما در حال کوچک‌‌تر شدن است. او بیان کرد: می‌‌توان به این نتیجه رسید نسل جوان ما در آینده نسل فقیرتری خواهد بود. تقریبا تمام مطالعات انجام‌‌شده نشان می‌‌دهند این نسل خاکستری نسلی هستند که نسبت به سایر نسل‌‌ها از پس‌‌انداز بیشتری برخوردارند. شاید بتوان گفت نسل خاکستری ما نسبت به نسل جوان ما از درجه ریسک‌‌گریزی بالاتری برخوردار هستند. او بیان کرد: تمرکز دارایی‌‌های نسل خاکستری، شاید ایده‌‌ای باشد که بتوان دارایی‌‌های غیرنقد این گروه را به دارایی‌‌هایی تبدیل کرد که باعث خلق ارزش در بخش‌‌های مختلف شوند. یکی از ویژگی‌‌های دیگر نسل خاکستری این است که این نسل با نسل قبل خودش فاصله خیلی زیادی در زمینه‌‌های گوناگون دارد. درنهایت او به این نکته مهم اشاره کرد: انتقالی که در جمعیت کشور ما در حال صورت گرفتن است باتوجه به الگوی مالی که در وضعیت کشور حاکم بوده است، فرصت‌‌های زیادی از جمله reverse mortgage را ایجاد می‌‌کند که ما بتوانیم ابزارهایی را برای انتقال بین‌‌نسلی درآمدها ایجاد کنیم.
توجه به بحث سلامت در بستر دیجیتال
در ادامه مجید نیلی احمد‌‌آبادی، استاد دانشگاه تهران، درباره اینکه ویژگی مهمی که جمعیت موجوگندمیهای ما دارند و توجه به آن بسیار مهم و ضروری است بحث ماندگاری این نسل‌‌هاست، صحبت کرد. او بیان کرد: ویژگی مهم نسل موجوگندمی این است که فرصت‌‌های سرمایه‌‌گذاری زیادی در بین این نسل وجود دارد. نسل موجوگندمی ما از گسست اجتماعی با نسل بعد از خودش کمی وحشت دارد. این گسست و تفاوتهای فرهنگی و اجتماعی اگر عمیق شوند به معنای واقعی نگران‌‌کننده‌‌اند. بنابراین این نسل به تفریحات و زیستی نیاز دارد که از نسل بعد خودش گسست زیادی نداشته باشد. امروزه ما سلامت شناختی را دست‌‌کم گرفته‌‌ایم. همچنین در بحث سلامت برای موجوگندمیها ترس و نگرانی زیادی در سطح بین‌‌المللی وجود دارد که باید به طور جدی به آن توجه کرد و بحث‌‌های مختلف سلامتی باید در بستر دیجیتال مطرح و پیاده شوند.
