بررسی اجزای شاخص بهای مصرف‌کننده در پایان پاییز
تورم آذر چه می‌گوید؟
پارادوکس «تورم» و «بازار»
بررسی آمار شاخص قیمت مصرف‌کننده در آذرماه نشان می‌دهد نرخ تورم ماهانه در این ماه به 9/ 1درصد رسیده که نسبت به تورم آبان‌ماه کاهش 2دهم درصدی را نشان می‌دهد و روند کاهشی بودن نرخ تورم در فصل پاییز را تکمیل می‌کند، چرا که تورم ماهانه آبان از تورم ماهانه مهر پایین‌تر بوده است. از سوی دیگر، خوراکیها در آخرین ماه فصل پاییز نسبت به آبان ماه تغییر قیمت قابل‌توجهی نداشته‌اند و تورم ماهانه تقریبا صفر را ثبت کرده‌اند. این در حالی است که در فصل پاییز، دلار بازار متشکل 8 درصد و سکه تمام حدود 15درصد بازدهی داشت‌اند. بنابراین به نظر می‌رسد تورم و بازارها به یک پارادوکس بزرگ رسیده‌اند. بنابراین این سوال پیش می‌آید که چرا به‌رغم افزایش بازدهی بازارها، نرخ تورم آذرماه کاهشی شده است.
کاهش تورم ماهانه، رشد تورم نقطه‌ای
مرکز آمار ایران گزارش تورم آخرین ماه فصل پاییز را منتشر کرد. آمار منتشرشده نشان می‌دهد شاخص قیمت مصرف‌کننده در آذرماه 563واحد بوده که به نسبت ماه قبل رشد 9/ 1درصدی را ثبت کرده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد تورم ماهانه در مهرماه 3درصد، در آبان‌ماه 1/ 2درصد و در آذرماه 9/ 1درصد بوده که نشان‌دهنده نزولی بودن نرخ تورم در فصل پاییز است. به‌رغم کاهش تورم ماهانه، تورم نقطه‌به‌نقطه افزایشی گزارش شده است. نرخ تورم نقطه‌ای آذر به میزان 5/ 48درصد گزارش شده که این رقم در آبان‌ماه 1/ 48 درصد بود. همسو با تورم نقطه‌ای، تورم متوسط نیز افزایش یافته است. نرخ تورم متوسط آذرماه 45درصد گزارش شده که یک واحد درصد نسبت به آبان بیشتر بوده است.
سه گمانه برای توضیح پارادوکس
گزارش مرکز آمار نشان می‌دهد در آذرماه سال جاری، تورم ماهانه حدود 9/ 1 درصد بوده است. این در حالی است که بررسی‌ها نشان می‌دهد قیمت دلار متشکل در آخرین ماه پاییز بازدهی حدود 8درصد داشت و سکه تمام در مدت مذکور حدود 15درصد افزایش قیمت را تجربه کرده است. بنابراین در نگاه اول به نظر می‌رسد شاخص تورم نشان‌دهنده تغییرات قیمتی در بازارها نیست. اما چرا این آمار و ارقام یک پارادوکس را نشان می‌دهند؟ بخشی از پاسخ به این سوال نیاز به بررسی کارشناسی دارد. اما در مجموع می‌توان سه پاسخ برای این سوال در نظر گرفت. پاسخ نخست این است که ممکن است وزن کالاهای دلاری در شاخص مصرف‌کننده بالا نباشد.
به عنوان مثال افزایش قیمت دلار بر قیمت خودرو اثر مستقیم دارد، اما خودرو در سبد محاسبه‌شده خانوار در مرکز آمار ایران، ضریب اهمیت کمتر از ده درصد دارد. شاهد دیگری برای این پاسخ، بررسی شاخص کل مصرف‌کننده در دو دسته کالاها و خدمات است. گروه کالاها به سه دسته کالاهای بادوام، کم‌دوام و بی‌دوام تقسیم می‌شوند. اثر تغییرات دلار بر کالاهای بادوام بیشتر است که ضریب اهمیت 5/ 5درصدی دارد. تورم ماهانه آذر کالاهای بادوام 2/ 6درصد بوده است. کالاهای بی‌دوام که ضریب اهمیت 40درصدی دارند، تورم ماهانه 1/ 1درصد را ثبت کرده‌اند و کالاهای کم‌دوام با ضریب اهمیت 5درصد، تغییرات قیمتی 3/ 2درصدی را در آذرماه ثبت کرده‌اند. دومین پاسخ که می‌توان به سوال مطرح‌شده داد، این است که افزایش قیمت دلار با یک وقفه زمانی بر سایر کالاها اثرگذار است و احتمالا در ماه‌های آتی شاهد تخلیه شدن قیمت دلار بر کالاها هستیم. به این پدیده گذار نرخ ارز گفته می‌شود.
سومین پاسخ نیز به اشکال در مظنه‌گیری کالاها و خدماتی برمی‌گردد که به وسیله آنها، نرخ تورم محاسبه می‌شود. به عبارت دیگر، سبد خانواری که مرکز آمار برای محاسبه تورم در نظر گرفته، متناسب با تغییرات فضای بازار نیست و ترجمه دقیقی از وضعیت بازارها را نشان نمی‌دهد. بنابراین نمی‌توان دقیقا عنوان کرد در ماهی که نرخ بازدهی بازارها رقم بالایی ثبت شده، نرخ تورم نیز به همان میزان تغییر کند.
تغییر قیمت در گروه‌ها
مرکز آمار ایران تغییرات قیمتی کالاها و خدمات را در 12 گروه «خوراکیها و آشامیدنی‌ها»، «دخانیات»، «پوشاک و کفش»، «مسکن، آب برق، گاز و سایر سوخت‌ها»، «مبلمان و لوازم خانگی»، «بهداشت و درمان»، «حملونقل»، «ارتباطات»، «تفریح و فرهنگ»، «آموزش»، «هتل و رستوران» و «کالاها و خدمات متفرقه» بررسی می‌کند. بررسی‌ها نشان می‌دهد در آذرماه تورم در این گروه‌ها در بازه حدود صفر تا 8/ 8درصد بوده است. 6 گروه از گروه‌های موردبررسی تورم بیشتر از 5/ 1درصد داشته‌اند.
بررسی‌ها نشان می‌دهد گروه بهداشت و درمان با حدود 8/ 8درصد تورم ماهانه، بیشترین افزایش را در میان گروه‌ها به خود اختصاص داده که به نظر می‌رسد این افزایش به دلیل بالارفتن قیمت دارو بوده است. مشاهدات میدانی نشان می‌دهد قیمت یک ورق ده‌تایی ژلوفن که یکی از مسکن‌های پرمصرف به حساب می‌آید، به 20هزار تومان رسیده اما در سایت‌های فروش دارو، قیمت‌ها متفاوت است. وزن این گروه در سبد خانوار حدود 14/ 7درصد است. دومین گروه که بیشترین تورم را به خود اختصاص داده، گروه حملونقل است که تورم آن در آذرماه 9/ 4درصد بوده است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد در نهمین ماه سال، خودرو‌های سواری افزایش قیمت داشته‌اند. افزایش قیمت دلار بر افزایش قیمت خودرو بی‌تاثیر نبوده است. ضریب اهمیت این گروه در محاسبه تورم حدود 41/ 9درصد است. گروه مسکن، آب برق، گاز و سایر سوخت‌ها که سهم حدود 5/ 35درصد در محاسبه تورم را به خود اختصاص می‌دهد، تغییرات قیمت ماهانه حدود 6/ 2درصدی داشته است. در این گروه، قیمت اجاره در آذرماه 8/ 2درصد رشد داشته و آب، برق و سوخت نیز حدود 9/ 0درصد مثبت بوده است.
آمارها نشان می‌دهد گروه پوشاک و کفش نیز تورم ماهانه 2/ 2درصدی در آذرماه را ثبت کرد. ضریب اهمیت این گروه در محاسبه تغییرات قیمتی 78/ 4درصد است. تغییرات قیمتی در گروه کالاها و خدمات متفرقه در آذرماه سال جاری نسبت به آبان‌ماه حدود 9/ 1درصد بوده است. ضریب اهمیت این گروه نیز حدود 18/ 4درصد بوده است. گروه مبلمان و لوازم خانگی با ضریب اهمیت 93/ 3درصد تورم ماهانه 7/ 1درصدی را در آذرماه ثبت کرده است. دو گروه «دخانیات» و «هتل و رستوران» نیز آخرین ماه فصل پاییز تورم ماهانه 5/ 1درصدی را ثبت کرده‌اند.
تورم صفر در خوراکیها
یکی از نکته‌های قابل توجه در آمار آذرماه، تورم صفر در گروه خوراکیها بوده است. به عبارت دیگر، میانگین قیمت خوراکیها و آشامیدنی‌ها در آذرماه نسبت به آبان‌ماه تغییر قابل‌توجهی نداشته است. در این گروه که ضریب اهمیت حدود 64/ 26درصد دارد، نان و غلات یک‌درصد، شیر و پنیر و تخم مرغ 3/ 1درصد، سبزیجات و حبوبات 9/ 1درصد و چای، قهوه، کاکائو، نوشابه و آب‌میوه 7/ 1درصد افزایش قیمت داشته‌اند. در مقابل، گوشت قرمز، سفید و فرآورده‌های آنها تورم منفی 4/ 2درصد و میوه و خشکبار تورم منفی 5/ 2درصدی را ثبت کرده‌اند.
