پنج روند از رشد اقتصادی فصل اول بررسی شد
آلارم بهاری موتور رشد
مرکز آمار ایران این‌بار دوئل انتشار آمار رشد اقتصادی را از بانک مرکزی برد و زودتر این آمار را منتشر کرد. احتمال این وجود دارد که مسوولان بانک مرکزی نیز دست به کار شده و آمار رشد اقتصادی را منتشر کنند. هر چند که اختلاف آماری این دو نهاد، کمی باعث سردرگمی کارشناسان و حتی خود مسوولان شده است.
اما براساس آمارهای گزارش مرکز آمار ایران، رشد اقتصادی در بهار سال جاری به رقم 8/ 3درصد رسیده است. این رقم نسبت به رشد فصلی زمستان سال قبل که 2/ 2درصد ثبت شده بود، بالاتر رفته است. اما نسبت به رشد اقتصادی بهار سال 1400 که به میزان 9/ 6درصد گزارش شده بود، کاهش قابل‌توجهی داشته است. هر چند که رشد اقتصادی مثبت گزارش شده، اما به نظر می‌رسد این رشد برای تداوم روند صعودی خود نیاز به یک سوخت جدید دارد. این سوخت جدید می‌تواند با کاهش هزینه‌های اقتصادی ناشی از تحریم‌ها و بهبود روابط اقتصادی با کشورهای منطقه حاصل شود.
یکی از موضوعاتی که می‌تواند سنجش مناسبی برای آینده رشد اقتصادی باشد، آمار تشکیل سرمایه ثابت است که در گزارش جدید مرکز آمار ایران این رشد در بهار 1401 منفی شده است. به بیان دیگر، سرمایه لازم برای حرکت ماشین اقتصاد تشکیل نشده است. بخشی از این موضوع می‌تواند به دلیل ادامه روند خروج سرمایه از کشور باشد، بخشی دیگر نیز می‌تواند به دلیل خروج سرمایه‌ها از فعالیت‌های مولد به فعالیت‌های غیر‌مولد باشد. در کنار این موضوع، چهار روند مشخص نیز در گزارش جدید مرکز آمار ایران می‌تواند مورد توجه قرار گیرد: ترمیم رشد منفی بخش کشاورزی، کاهش سوخت بخش نفتی، ورود بخش ساختمان به فاز منفی رشد و آمار امیدوار‌کننده از پرش رشد صنعت.
ترمیم رشد منفی بخش کشاورزی
اعداد و ارقام رسمی از رشد اقتصادی در اولین فصل سال جاری نشان می‌دهد براساس آخرین نتایج حساب‌های ملی فصلی مرکز آمار ایران، محصول ناخالص داخلی (GDP) به قیمت ثابت سال ١٣٩٠ در سه‌ماهه اول سال ١٤٠١ به رقم 7/ 188هزار میلیارد تومان با نفت و 4/ 161هزار میلیارد تومان بدون احتساب نفت رسیده است، در‌حالی‌که رقم مذکور در فصل مشابه سال قبل با نفت 8/ 181هزار میلیارد تومان و بدون نفت 8/ 154هزار میلیارد تومان بوده که نشان از رشد 8/ 3درصدی محصول ناخالص داخلی با نفت و 3/ 4درصدی محصول ناخالص داخلی بدون نفت در فصل بهار سال ١٤٠١ دارد.
رشد اقتصادی براساس سه گروه عمده کشاورزی، صنعت و معدن و خدمات محاسبه می‌شود. آمار منتشر‌شده نشان می‌دهد گروه کشاورزی که سهم حدود 3/ 5درصدی از GDP دارد در اولین فصل سال جاری رشد منفی 8/ 0 را ثبت کرده است. نگاهی به روند رشد این گروه نشان می‌دهد رشد فصلی آن در سال 1400 منفی بوده است. به عنوان مثال در فصل بهار سال 1400 گروه کشاورزی رشد منفی 1/ 5درصدی را ثبت کرده است. به این ترتیب در بهار سال جاری از رشد منفی این گروه کاسته شده است. به نظر می‌رسد عدم سرمایه‌گذاری موثر، محدود شدن صادرات، قیمت‌گذاری دستوری و کمبود بارش‌ها در این بخش از مهمترین دلایل منفی بودن رشد اقتصادی است. گروه کشاورزی به دو زیرگروه کشاورزی، شکار و جنگل‌داری و ماهیگیری تقسیم می‌شود. آمارها نشان می‌دهد در اولین فصل سال 1401 زیرگروه اول، منفی 8/ 0درصد و زیرگروه دوم منفی 1/ 2درصد رشد داشته‌اند.
کاهش سوخت رشد بخش نفت
براساس گزارش منتشر‌شده توسط مرکز آمار ایران، رشد اقتصادی در گروه صنایع و معادن در فصل اول سال جاری 2/ 4درصد بوده که نسبت به فصل اول سال گذشته کاهش 5/ 9 واحد درصدی را ثبت کرده است. اما آمارها نشان می‌دهد نسبت به فصل زمستان سال گذشته که رشد 2درصدی داشته، حدود 2/ 2 واحد درصد افزایش داشته است. اثر سهم از GDP این گروه حدود 8/ 40درصد است. گروه صنایع و معادن بدون نفت نیز در اولین فصل بهار جاری رشد اقتصادی مثبت 6درصد را ثبت کرده است. این گروه اصلی، شامل چند بخش مهم نظیر نفت و گاز، صنعت، معدن، انرژی و ساختمان است.
بخش استخراج نفت و گاز در بهار سال 1401 رشد 1/ 1 را ثبت کرد که نسبت به بهار 1400 کاهش 4/ 26واحد درصدی را نشان می‌دهد. به عبارت دیگر اگرچه رشد اقتصادی در بخش نفت و گاز در فصل نخست سال جاری نسبت به فصل زمستان سال قبل رشد حدود 6/ 0واحد درصدی داشته است، اما نسبت به فصل بهار سال گذشته کاهش قابل‌توجهی را نشان می‌دهد. البته باید توجه داشت در سال‌های گذشته استخراج نفت و گاز کاهش قابل‌توجهی داشت که در بهار سال گذشته این کاهش جبران شد. در نتیجه به دلیل استفاده از تمام ظرفیت موجود و عدم سرمایه‌گذاری برای توسعه این بخش، رشد اقتصادی در بخش استخراج نفت و گاز نسبت به مدت مشابه سال گذشته کاهش داشته است. این در حالی است که در صورت توسعه زیرساخت‌های لازم و لغو تحریم‌ها، در شرایطی که جنگ روسیه و اوکراین سبب ایجاد ظرفیت تقاضا برای صادرات گاز ایران شده است، می‌تواند موتور رشد اقتصادی در سال‌های آینده باشد. گزارش مرکز آمار ایران نشان می‌دهد رشد بخش سایر معادن در بهار 1401 رشد منفی 7/ 0درصدی داشته که نسبت به مدت مشابه سال گذشته و فصل زمستان سال قبل تغییری نداشته است.
جهش تولیدات صنعتی
بررسی‌ها نشان می‌دهد در نخستین فصل سال جاری زیرگروه صنعت رشد 1/ 5درصدی را ثبت کرده که نسبت به 4 فصل سال گذشته رقم بیشتری بوده است. رشد صنعت در فصل بهار سال گذشته 9/ 4درصد و در فصل زمستان سال قبل 8/ 2درصد بوده است. به نظر می‌رسد بخشی از رشد صنعتی در بهار سال جاری به دلیل بهبود تولید بخش خودرو بوده است. البته نمی‌توان انتظار داشت با شرایط کنونی بخش صنعت نیز بتواند جهش بالایی را در فصول آینده تجربه کند.
ورود ساختمان به رشد منفی
اعداد و ارقام منتشر‌شده نشان می‌دهد در فصل بهار سال جاری رشد اقتصادی گروه ساختمان منفی 9/ 3درصد بوده است. این درحالی است که در فصل بهار سال گذشته رشد اقتصادی این گروه 3/ 15درصد بود. در زمستان سال گذشته رشد اقتصادی گروه ساختمان منفی 3/ 3درصد گزارش شد. به نظر می‌رسد کوچ سرمایه‌ها به بخش مسکن نیز کند شده و این موضوع باعث کند شدن تولیدات بخش مسکن شده است. گروه خدمات که بیشترین سهم در GDP را دارد (7/ 53درصد) در فصل نخست سال جاری رشد 9/ 3درصد را نشان می‌دهد که در مقایسه با فصل اول سال گذشته تغییر قابل‌توجهی نداشته است. بیشترین رشد در زیر‌گروه‌های این گروه به خدمات عمومی، اجتماعی و شخصی اختصاص داشته که رشد حدود 9/ 63درصدی را ثبت کرده‌اند. این در حالی است که این نوع خدمات در مدت مشابه سال گذشته رشد 8/ 14درصدی و در فصل زمستان سال گذشته رشد 8/ 8درصدی داشته‌اند.
تشکیل سرمایه در مدار منفی
بخش دوم گزارش مرکز آمار ایران به محاسبه رشد اقتصادی از سمت هزینه می‌پردازد که شامل 5 بخش «هزینه مصرف نهایی خصوصی»، «هزینه مصرف نهایی دولت»، «تشکیل سرمایه ثابت ناخالص»، «خالص صادرات کالاها و خدمات» و «تغییر در موجودی انبار» است. بررسی‌ها نشان می‌دهد در فصل اول سال جاری، هزینه مصرف نهایی خصوصی 2/ 11درصد رشد داشته است که نسبت به فصل بهار سال گذشته حدود 4/ 3واحد درصد بیشتر شده است. اما نکته قابل‌توجه رشد هزینه‌های دولت است. آمارها نشان می‌دهد در 4 فصل سال گذشته رشد هزینه‌های دولت 4/ 5درصد بوده است که در فصل اول سال جاری با کاهش 9/ 0واحد درصدی به 5/ 4درصد رسیده است. اما تشکیل سرمایه در نخستین فصل سال 1401 منفی 1/ 0درصد گزارش شده است.
این در حالی است که تشکیل سرمایه در فصل نخست سال گذشته 11درصد بوده است. گزارش مرکز آمار ایران نشان می‌دهد در فصل بهار سال جاری، تشکیل سرمایه در بخش ماشین‌آلات مثبت 8/ 5درصد و تشکیل سرمایه در بخش ساختمان منفی 4درصد بوده است. بنابراین عدم سرمایه‌گذاری در بخش ساختمان سبب منفی شدن تشکیل سرمایه ثابت بوده است. کاهش رشد در بخش تشکیل سرمایه می‌تواند تهدیدی برای رشد اقتصادی در فصول بعدی باشد. علاوه بر این، رشد صادرات کالا و خدمات در اولین فصل سال جاری منفی 7/ 9درصد و رشد واردات کالا و خدمات در مدت مذکور منفی 6/ 14درصد بوده است. این در حالی است که در فصل بهار سال 1400 رشد صادرات مثبت 9/ 16درصد و رشد واردات مثبت 6/ 4درصد بوده است.
