رئیس مرکز آمار ایران جزئیات تغییرات سفره ایرانی را تشریح کرد
تغییرات رفاه خانوار در دهه ۹۰
مرکز آمار ایران، به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین مراجع آمار کشور، ارائه‌دهنده اطلاعات متنوع و گسترده‌ای از متغیرهای مختلف اقتصادی و غیراقتصادی است. رئیس این نهاد در گفت‌وگویی به تشریح عملکرد این سازمان پرداخت و به انتقادات و سوالات متداول در زمینه محاسبه آمارهای اقتصادی و غیراقتصادی پاسخ داد. او علاوه بر ارائه توضیحات درباره شاخص‌ها، نحوه و زمان محاسبه آنها را نیز تشریح کرد. همچنین توضیحاتی درباره برنامه‌ها و استراتژی‌های این سازمان داد و با ارائه اطلاعاتی، درآمد و هزینه خانوار ایرانی و روند طی‌شده آن در دهه ۹۰ را اعلام کرد.
آمارهای اقتصادی چگونه محاسبه می‌شوند؟
یکی از کلیدی‌ترین ابزارها برای توضیح شرایط اقتصادی یک کشور، استفاده از آمارهای اقتصادی است. در این راستا برای آگاهی از چگونگی محاسبه بسیاری از آمارهای مهم اقتصادی و پاسخگویی به سوالات و ابهامات متداول، «اکو ایران» گفت‌وگویی با رئیس مرکز آمار ایران ترتیب داد. در این گفت‌وگو، جواد حسین‌زاده به تشریح عملکرد این نهاد مرجع و مهم پرداخت. او در ادامه به معرفی تقویم عملکرد مرکز آمار پرداخت و گفت: این سازمان متعهد است براساس این تقویم و با کیفیت قیدشده در آن به ارائه آمار بپردازد.
حسین‌زاده با اشاره به بحران ناشی از شیوع ویروس کرونا بیان کرد: این پاندمی نظام آمارگیری را در بسیاری از کشورهای جهان زمین‌گیر کرد، اما با تلاش اعضای این سازمان و به‌خصوص آمارگیران در استان‌ها، مرکز آمار ایران بدون وقفه موفق به تهیه آمارهای اقتصادی شد. او درباره این سوال که آمارها هر چند وقت یک‌بار جمع‌آوری می‌شوند، اظهار کرد که این این مهم با توجه به هر شاخص متفاوت است؛ برای مثال آمار مربوط به شاخش بهای مصرف‌کننده به صورت ماهانه ارائه می‌شود، در حالی که نرخ بیکاری یا هزینه درآمد خانوار به صورت فصلی محاسبه می‌شود.
ابهامات نرخ بیکاری
معمولا انتقادات و سوالات متداولی درباره تعاریف و فروض شاخص‌های اقتصادی مطرح می‌شود که در نهایت به نظر می‌رسد، این آمارها را نمی‌توان قابل اتکا دانست.
همچنین به دلیل دولتی‌بودن مرکز آمار ایران، شائبه دستکاری در آمارها وجود دارد. نرخ بیکاری یکی از شاخص‌های مهم از این جنس است. برای مثال طبق تعریف، شاغل کسی است که در طول یک هفته حداقل یک ساعت کار کند. چنین تعریفی با انتقادات و پرسش‌های بی‌شماری مواجه می‌شود که در نهایت، تصور غیرقابل اعتماد بودن آمارها را به وجود می‌آورد.
حسین‌زاده در پاسخ به برخی از این سوالات توضیح داد که یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های آمار خوب، وجود امکان مقایسه در آن است؛ یعنی از ادبیات واحدی بهره ببریم تا بتوانیم آمار مربوط به ایران را با کشورهای دیگر مقایسه کنیم. به همین منظور سازمان بین‌المللی کار، تعاریف واحدی ارائه داده که براساس سال‌ها تجربه در جمع‌آوری و محاسبه نرخ بیکاری به دست آمده است. تعریف فرد شاغل به نظر غیرمنطقی می‌رسد، اما باید توجه کرد که چنین تعریفی باعث نگرانی نیست؛ چرا که این آمارها وقتی در سری‌های زمانی مورد بررسی قرار می‌گیرند، شاهد وضعیتی هستیم که میانگین ساعات کاری هر فرد شاغل برابر با ۴۴ ساعت در هفته می‌شود، یعنی افرادی که کمتر از این میزان کار می‌کنند، سهمشان از سوی افرادی که بیش از این مقدار کار می‌کنند، جبران می‌شود و به عبارتی آمارهای مربوط به نرخ بیکاری صحیح و قابل اتکا هستند.
امکان‌پذیری دستکاری تورم؟
رئیس مرکز آمار ایران در پاسخ به این سوال که ابهاماتی درباره دستکاری آمارهای تورم وجود دارد، تشریح کرد: ساختار مرکز آمار ایران اجازه چنین کاری را نمی‌دهد. من جزو آخرین افراد در مجموعه هستم که از اعداد نهایی تورم خبردار می‌شوم و پیش از من چند صد آمارگیر و دیگر همکاران و متخصصان در این زمینه مشغول تهیه و تدوین این آمارها هستند. در چنین ساختاری امکان دست‌بردن در آمارها وجود ندارد. همچنین طبق تقویمی که توضیح دادم، مرکز آمار متعهد است اطلاعات مربوط به تورم را یکم هر ماه منتشر کند و همکاران من در سازمان تا صبح روز یکم همچنان مشغول محاسبات و آماده‌سازی آمار تورم هستند و زمانی برای ایجاد تغییرات وجود ندارد. در واقع با توجه به این دو موضوع می‌توان دریافت که امکان تغییر آمار تا چه حد غیرواقعی است. حسین‌زاده در ادامه به اوج تورم در سال ۷۴ اشاره کرد و گفت: امیدواریم که تورم در سال جاری رکورد آن دوران را نزند و تا پایان سال شاهد تورم کاهشی باشیم.
هزینه درآمد خانوار
رئیس مرکز آمار در ادامه صحبت‌هایش به آمارهای مربوط به هزینه درآمد خانوار پرداخت. او بیان کرد که این آمارها بر مبنای رویه استاندارد بین‌المللی تهیه می‌شوند و هر سال نیز مورد بازبینی قرار می‌گیرند. البته در این زمینه نیز شائبه‌ها همچنان پابرجاست، اما باید توجه کرد که اساتید دانشگاه و پژوهشگران در داخل و خارج از کشور از این اطلاعات استفاده می‌کنند. می‌توان با مراجعه به این متخصصان بسیاری از این بی‌اعتمادی‌ها را برطرف کرد؛ چرا که هنگامی که با ریزداده‌های چنین طرح آماری گسترده و عظیمی سروکار داشته باشید، متوجه می‌شود که امکان دستکاری در آمارها وجود دارد یا خیر. حسین‌زاده در ادامه صحبت‌هایش اطلاعاتی درباره روند درآمد هزینه خانوار در دهه ۹۰ ارائه داد. او گفت: در دهه ۹۰ میزان استفاده خانوارها از وسایل عمده زندگی مانند خودرو، یخچال، تلویزیون، ماشین لباس‌شویی و دیگر وسایل زندگی افزایش یافته است.
تفاوت در شهر و روستا
رئیس مرکز آمار به یک تفاوت مهم میان آمارهای اقتصادی کشور اشاره کرد و گفت: سهم گروه‌های مختلف در سبد هزینه خانوار شهری نسبت به خانوار روستایی تفاوت چشمگیری دارد؛ برای مثال با توجه به سهم بیشتر خوراکی‌ها در سبد هزینه‌های خانوار روستایی، هر زمان تورم خوراکی‌ها افزایشی باشد، در نقطه‌ای بالاتر از تورم شهری می‌ایستد. از سوی دیگر، سهم مسکن در سبد هزینه خانوار شهری پررنگ‌تر است. حسین‌زاده افزود: سهم خوراکی‌ها از سبد هزینه خانوار شهری ۲۶ درصد است، در حالی که این رقم برای خانوار روستایی ۴۰ است. از طرفی سهم مسکن از سبد خانوار شهری ۳۷ درصد است و این در حالی است که سهم مسکن از سبد هزینه خانوار روستایی نصف این رقم و حدود ۱۹ درصد است. رئیس مرکز آمار علاوه بر این به درآمد و هزینه متوسط خانواده شهری و روستایی و قیمت‌های سال جاری نیز اشاره کرد و گفت: بر این اساس هزینه خانوار شهری حدود ۵/ ۶۳ میلیون تومان و درآمد آن حدود ۶/ ۷۴ میلیون تومان است. از طرفی این آمار برای خانوار روستایی حدود ۹/ ۳۴ میلیون تومان برای هزینه و ۴۲ میلیون تومان برای درآمد است. لازم به ذکر است که هرچهار عدد نامبرده بیش از ۳۰ درصد افزایش را نسبت به سال قبل تجربه کرده‌اند.
استراتژی‌های آینده مرکز آمار
رئیس مرکز آمار در انتهای صحبت‌هایش از حرکت این سازمان به سمت آمارهای ثبتی-مبنا خبر داد که در آن به جای استفاده از مراجعه به خانوارها برای جمع‌آوری اطلاعات، از داده‌های موجود آنها در پایگاه‌های داده سازمان‌های دیگر استفاده می‌شود که علاوه بر بالابردن دقت آمارها، هزینه‌ها کاهش چشمگیری می‌یابند.
وی در پایان به اختلاف همیشگی بین مرکز آمار و بانک مرکزی در اعلام برخی آمارها پرداخت و اظهار کرد: به‌زودی در جهت کاهش موازی‌کاری بین نهادهای مختلف کشور، آمارهای تخصصی هر سازمان ابلاغ می‌شود و بر این اساس شاخص قیمت‌ها و حساب‌های ملی به مرکز آمار سپرده خواهد شد.
