محقق ایرانی در جست‌و‌جوی داروی ضد پاندمی
واکسن چند منظوره در راه است
همچنین این واکسن مقاومت قابل قبولی در برابر انواع جهش‌های ویروس کرونا داشته است و امید می‌رود که این مقاومت در برابر جهش‌های احتمالی آینده نیز همچنان ادامه یابد. این واکسن ماهیت متفاوتی نسبت به سایر واکسن‌های آمریکایی از جمله فایزر و مدرنا دارد. واکسن‌های فایزر و مدرنا، بر این اساس کار می‌کنند که به ژن‌های بدن دستور داده که نوعی از پروتئین‌های حاضر روی ویروس کرونا را تولید کنند. اما این نوع از واکسن مستقیما مجموعه‌ای از پروتئین‌های موجود در همه خانواده ویروس کرونا را در قالب نانوذره وارد بدن می‌کند، به همین دلیل بدن می‌تواند در برابر انواع متفاوت ویروس کرونا از خود مقاومت نشان دهد.
زمانی که کرونا از محله‌های ووهان جان گرفت
هنگامی که ویروس کرونا در محله‌های شهر ووهان کشف شد شاید کمتر کسی تصور می‌کرد که این ویروس کوچک بتواند در عرض کمتر از سه ماه تمام دنیا را درگیر خود کند. این ویروس نه تنها جان بسیاری از انسان‌ها را گرفت بلکه عوارض روانی و اقتصادی جبران ناپذیری را نیز به جوامع مختلف وارد آورد. بر اساس آمار رسمی منتشر شده، تعداد مرگ و میر ناشی از کرونا در جهان از مرز ۳میلیون نفر گذشته است. این در حالی است که خسارات جانی، روانی و مالی ناشی از این بلای طبیعی باید بسیار بیشتر از این مقدار باشد. به هر حال خوشبختانه دانشمندان توانستند در عرض کمتر از یک‌سال به واکسن‌های موثری برای مقابله با این ویروس دست پیدا کنند. درحال‌حاضر در بسیاری از کشورهای دنیا، واکسیناسیون عمومی شروع شده است. برخی از کشورها خود واکسن مورد نیازشان را تولید می‌کنند. برخی از دیگر کشورها، واکسن مورد نیاز خود را از کشورهای تولید‌کننده خریداری کرده و بر اساس اولویت‌بندی صورت گرفته، آن را تزریق می‌کنند. اما در بسیاری از کشورها ترکیبی از این دو راه‌حل انتخاب شده است. با این همه، در مدت بیش از یک سال بسیاری جان خود را به‌دلیل ویروس کرونا از دست داده‌اند و این تراژدی تا به امروز همچنان ادامه دارد. حال سوال اصلی این است که آیا نمی‌شد راه‌حلی برای جلوگیری از شیوع این پاندمی اندیشیده می‌شد.
واکسنی خط‌شکن
پاندمی کرونا براساس آمار رسمی جان بیش از ۳ میلیون نفر را تا به امروز گرفته است و آن‌طور که به نظر می‌رسد ارقام واقعی مربوط به مرگ‌ومیرها باید بسیار بیشتر باشند. اگر بتوان همان ۳ میلیون نفر را به‌عنوان مبنا در نظر گرفت، آنگاه این رقم برابر با نیمی از کشته شدگان جنگ جهانی اول خواهد بود. به همین دلیل دانشمندان علوم تجربی به دنبال راه‌حل‌هایی هستند تا اطمینان حاصل شود که دیگر این فجایع انسانی روی نمی‌دهد.
در این میان انستیتوی تحقیقاتی والتر رید تمرکز خود را روی ساخت واکسنی متمرکز کرده که برای طیف گسترده‌تری از بیماری‌ها موثر باشد. به گفته رسانه‌های آمریکایی این واکسن قرار است واکسنی برای آیندگان باشد و از بروز پاندمی‌های بعدی جلوگیری کند. البته هدف اصلی این واکسن مقاوم‌سازی بدن در برابر هم‌خانواده‌های ویروس کرونا مانند سارس، مرس و جهش‌های کووید-۱۹ عنوان شده است. این واکسن مراحل تحقیقات مقدماتی و آزمایش فاز حیوانی را با موفقیت پشت سر گذاشته و وارد فاز اول آزمایش انسانی شده است. دکتر کیوان مجرد شهروند ایرانی-آمریکایی و مسوول بخش بیماری‌های عفونی انستیتو والتر رید، مدیر پروژه ساخت این واکسن به حساب می‌آید. این انستیتو اگر چه سازمانی قدیمی محسوب می‌شود اما بخش بیماری‌های عفونی آن بسیار جوان است. این بخش از انستیتو والتر رید در یک دهه گذشته روی ویروس‌های زیکا، مرس و ابولا تحقیقات گسترده‌ای را انجام داده بود. اما تحقیقات تازه آنها روی این واکسن جدید، توجهات زیادی را به خود جلب کرده است
ماهیت متفاوت واکسن
نام اصلی این واکسن «spike ferritin nanoparticle» یا «SpFN» است. برای آشنایی بیشتر با این واکسن باید به چگونگی کارکرد واکسن‌های دیگر ساخته شده در آمریکا توجه کرد. سه واکسن دیگر تولید شده توسط فایزر، مدرنا و جانسون‌اند‌جانسون بر ژنتیک سلول‌های بدن تاثیرگذار هستند. این واکسن‌ها، دستوراتی را به ژن‌های بدن می‌دهند مبنی بر اینکه باید نوعی از شاخک‌های پروتئینی «spike protein» در بدن تولید شود. البته این شاخک‌های پروتئینی مانند بخشی از شاخک‌های پروتئینی هستند که روی سطح ویروس کرونا حضور دارند.
این بدان معناست که فرد وقتی این‌گونه از واکسن‌ها را تزریق می‌کند ژن‌های او بخشی از شاخک‌های پروتئینی ویروس کرونا را تولید می‌کند. وقتی ژن‌های بدن این شاخک‌های پروتئینی را تولید می‌کنند، بدن در مقابل این پروتئین از خود پادتن‌هایی را ترشح می‌کند. بدن پس از شناخت این نوع از پروتئین در برابر هر نوع از ویروس کرونایی که دارای این نوع از پروتئین است از خود همین واکنش را نشان خواهد داد. این به آن معناست که عملا بدن در برابر ویروس کرونا مقاومت به خصوصی پیدا کرده است. این در حالی است که واکسن تولید شده توسط انستیتو والتر رید به‌گونه‌ای دیگر عمل می‌کند. در این نوع از واکسن دیگر قرار نیست دستوری به ژن‌های بدن داده شود یا پروتئینی توسط این ژن‌ها تولید شود. این نوع از واکسن، شاخک‌های پروتئینی تولید شده در آزمایشگاه را مستقیما وارد بدن می‌کند. البته همراه با این شاخک‌های پروتئینی، ترکیبی نیز برای افزایش قوای ایمنی بدن، تزریق می‌شود. در این نوع از واکسن، نانوذره‌هایی وجود دارند که در هر کدام از آنها ۲۴ نوع شاخک پروتئینی حضور دارد.
مقاومت مثال‌زدنی واکسن
به گفته مدیران این پروژه، واکسن تولید شده نه تنها می‌تواند قوای دفاعی افراد در برابر ویروس را تقویت کند، بلکه گستره بیشتری از ویروس‌ها را هم تحت‌تاثیر خود قرار می‌دهد. بعد از تحقیقات مقدماتی، این واکسن روی میمون‌ها و موش‌های آزمایشگاهی امتحان شد. نتایج آزمایش فاز حیوانی این واکسن بسیار برای اعضای گروه دلگرم‌کننده بود به همین دلیل در ششم آوریل، آزمایش این واکسن وارد فاز انسانی شد. در فاز اول آزمایش، ۷۲ نفر که سن‌شان بین ۱۸ تا ۵۵ سال بود ثبت‌نام کردند. البته تا به حال نتایج فاز اول انسانی منتشر نشده است. ولی آزمایش فاز حیوانی نشان داد که این واکسن می‌تواند قوای دفاعی بدن را در برابر بقیه اعضای خانواده ویروس کرونا از جمله سارس و مرس چند برابر کند.
کیوان مجرد در مصاحبه با خبرگزار‌ی ای‌بی‌سی‌نیوز می‌گوید: فکر می‌کنم واکسن‌های فعلی در برابر جهش‌های ویروس کرونا مقاوم خواهند بود؛ اما امکان دارد با ادامه جهش‌های ویروس، مقاومت واکسن‌های موجود در برابر آنها به مرور در مسیر کاهشی قرار بگیرد. در مقابل ما تاثیر واکسن خودمان را روی حیوانات نیز مشاهده کردیم و پی بردیم که مقاومت واکسن در برابر جهش‌های تازه ویروس اصلا کاهش پیدا نکرد. نکته جالب توجه آنکه آزمایش حیوانی نشان داد که این واکسن در برابر سارس نیز مقاوم است. از مزیت‌های دیگر این واکسن در مقایسه با دیگر واکسن‌ها نظیر فایزر و مدرنا این است که نگهداری آنها به مراتب آسان‌تر خواهد بود و دیگر نیاز نیست آن را در فریزرها و یخچال‌های به خصوص قرار داد.
