مرکز پژوهش‌های مجلس خواستار شد
جدایی بند ناف یارانه از ارز
محاسبه یارانه پنهان انرژی
مرکز پژوهش‌های مجلس در مطالعه‌ای به بررسی یارانه پنهان در مصرف حامل‌های انرژی پرداخته است. یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های سیاست‌گذاران بررسی یارانه پنهان است. دولت با پایین نگه داشتن قیمت حامل‌های انرژی در واقع هزینه‌ای را متحمل می‌شود که به آن یارانه پنهان انرژی گفته می‌شود. به‌طور دقیق‌تر، یارانه پنهان انرژی عبارت است از مابه‌التفاوت ارزش نفت و گاز مصرف شده در داخل کشور براساس قیمت مرجع و وجوهی که از مصرف‌کنندگان دریافت می‌شود. در روش مرسوم محاسبه یارانه پنهان، فرض شده است کل انرژی مصرف شده در داخل کشور می‌تواند در خارج از کشور به فروش برسد. در مورد قیمت‌گذاری نیز در مورد حامل‌هایی مانند بنزین که قیمت‌های جهانی دارند، می‌توان قیمت فوب خلیج‌فارس را به‌عنوان قیمت مرجع در نظر گرفت. در مورد حامل‌هایی مانند گاز طبیعی و برق که قیمت منطقه‌ای دارند، تعیین نرخ مرجع دشوار است. نرخ ارز مبنای تبدیل قیمت فروش نیز از دیگر موضوعات اختلاف‌برانگیز است و بخش زیادی از یارانه پنهان که به این روش محاسبه می‌شود تحت‌‌تاثیر افزایش نرخ ارز است.
برآورد کلی حجم یارانه پنهان
مطالعه مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد براساس اطلاعات مندرج در ترازنامه هیدروکربوری در سال ۹۵، کل تولید انرژی اولیه در کشور ۴۶/ ۳۴۱۱ میلیون بشکه نفت‌خام بوده که معادل ۳/ ۹ میلیون بشکه در روز و با قیمت هر بشکه نفت ۵۵ دلاری، معادل ۱۸۸ میلیارد دلار در سال است. از سوی دیگر عرضه انرژی اولیه جهت مصرف در داخل کشور نیز ۳/ ۲۰۵۸ میلیون بشکه نفت‌خام در سال است که در واقع معادل ۶۴/ ۵ میلیون بشکه در روز است. اگر قیمت هر بشکه نفت را ۵۵ دلار در نظر بگیریم، معادل دلاری عرضه انرژی اولیه در یک سال ۱۱۳ میلیارد دلار است. از سوی دیگر اگر کل مصرف انرژی نهایی در داخل کشور را در نظر بگیریم که معادل ۷/ ۱۳۴۸ میلیون بشکه در سال است، با قیمت هر بشکه نفت ۵۵ دلار حدود ۷۴ میلیارد دلار در سال هزینه مصرف انرژی در کشور خواهد بود. به عبارت دیگر اگر کشور ما دارای منابع نفتی نبود و این حجم انرژی مصرفی قرار بود از طریق واردات تامین شود، ارزش واردات حامل‌های انرژی به کشور در سال حدود ۷۴ میلیارد دلار برآورد خواهد شد و به نظر کارشناسان مرکز پژوهش‌های مجلس، این رقم تقریبا معادل برآورد یارانه پنهان انرژی کشور است.
ترکیب مصرف نهایی انرژی در کشور
بررسی‌های مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد مصرف خانگی و تجاری ۳۵ درصد، حمل‌ونقل و صنعت هر کدام ۲۴درصد و کشاورزی ۴ درصد از مصرف نهایی انرژی کشور را به خود اختصاص می‌دهند. محاسبات نشان می‌دهد که کل مصرف خانگی ۳۴/ ۳۹۶ میلیون بشکه نفت‌خام است که گاز طبیعی ۷۸ درصد از انرژی مصرف شده در بخش خانگی بوده است. بعد از آن برق با ۱۲ درصد بیشترین سهم را به عهده دارد. در بخش صنعت انرژی مصرف شده ۲۳/ ۳۳۱ میلیون بشکه نفت‌خام بوده که گاز طبیعی ۷۶ درصد و برق ۱۴ درصد آن را تشکیل می‌دهد. در بخش حمل‌ونقل مصرف انرژی حدود ۶۸/ ۳۱۹ میلیون بشکه نفت‌خام تخمین زده شده که بنزین ۴۷ درصد و نفت گاز ۳۴ درصد آن را تشکیل می‌دهد. در بخش کشاورزی کل مصرف انرژی معادل ۱۸/ ۵۳ میلیون بشکه بوده که سهم برق با ۳۹ درصد بیشترین و بعد از آن نفت گاز با ۳۶ درصد و گاز طبیعی با ۲۳ درصد قرار گرفته است.
سهم بخش‌های مختلف از یارانه انرژی
مرکز پژوهش‌های مجلس سهم بخش‌های مختلف از یارانه انرژی که شامل گاز طبیعی، فرآورده‌های نفتی، برق و آب است را محاسبه کرده است.
یارانه گاز طبیعی: بررسی‌ها نشان می‌دهد سهم بخش خانگی از یارانه گاز طبیعی از سال 87 تا 95، تقریبا 30 درصد بوده است. از سوی دیگر سهم کشاورزی از یارانه هیدروکربورها در سال 84 تا 95 کمترین و سهم نیروگاه‌ها بیشترین بوده است. آمارها نشان می‌دهد سهم نیروگاه‌ها از یارانه گاز طبیعی 3/ 37 درصد بخش صنعت 27 درصد است.
یارانه بنزین: در سال 97 ماشین سواری حدود 61 درصد، وانت 21 درصد، تاکسی ۸درصد، موتورسیکلت ۶ درصد و کامیون و کامیونت ۸ درصد از یارانه بنزین را به خود اختصاص داده‌اند.
یارانه گازوئیل: در سال 97، حمل‌ونقل با حدود 60 درصد، بیشترین سهم از یارانه گازوئیل را به خود اختصاص داده است. بعد از آن نیروگاه‌ها با سهم 16 درصدی قرار داشته‌اند. کشاورزی و صنایع نیز به ترتیب 10 و 9 درصد از یارانه گازوئیل را دریافت کرده‌اند.
یارانه برق: یارانه پنهان برق بر مبنای متوسط قیمت فروش داخل برابر 5/ 66 تومان و متوسط قیمت تمام شده برابر 4/ 631 تومان به ازای هر کیلو وات ساعت محاسبه شده است که رقمی حدود 6/ 13 میلیارد دلار را نشان می‌دهد. سهم بخش خانگی 35 درصد، صنعت 32 درصد، کشاورزی 16 درصد است.
یارانه آب: یارانه پنهان آب در حدود 2/ 6 هزار میلیارد تومان در سال 97 بوده که 42 درصد به بخش خانگی، 39 درصد به بخش کشاورزی و 19 درصد آن به بخش خانگی اختصاص دارد.
مسیریابی برای اصلاحات
یافته‌های این مطالعه نشان می‌دهد که با توجه به سهم خانوار از مجموع یارانه هیدروکربوری در سال‌های 84 تا 95، بیش از سه چهارم یارانه ضمنی هیدورکربوری به غیرخانوار اختصاص داشته و در واقع انرژی ارزان مهم‌ترین روش حمایت دولت از بخش تولید در ایران است. بنابراین هرگونه سیاست‌گذاری درباره تغییر این روش منوط به توجه به تبعات و آثار افزایش قیمت انرژی بر بخش تولید است. بخش کشاورزی در سال‌های ۸۴ تا ۹۵ کمترین سهم و نیروگاه‌ها بیشترین سهم را از یارانه هیدروکربوری داشته‌اند. از مجموع یارانه هیدروکربورهای مصرف شده در کشور در سال ۹۵، نیروگاه‌ها با ۳۳ درصد، بخش خانگی با ۲۴ درصد، بخش صنعت با ۲۱ درصد و بخش حمل‌ونقل با ۱۵ درصد به ترتیب بیشترین سهم‌ها را به خود اختصاص داده‌اند. در نتیجه اولویت سیاست‌گذاری در مورد یارانه انرژی باید اول نیروگاه‌های کشور و سپس بخش خانگی باشد.
سهم بنزین از مجموع یارانه فرآورده‌های نفتی، ۸ درصد و سهم نفت گاز حدود ۶۸ درصد است. بنابراین سیاست‌گذاری در مورد بنزین با هدف اصلاح و کاهش یارانه انرژی در اولویت‌های بعدی قرار می‌گیرد. از مجموع ۶/ ۸۷ میلیون لیتر بنزین مصرفی در روز در سال ۹۶، سهم خودروهای شخصی و وانت به ترتیب ۴/ ۵۳ و ۴/ ۱۸ میلیون لیتر در روز است. ضمن اینکه سهم موتورسیکلت‌ها نیز ۵ میلیون لیتر در روز است. در واقع خودروهای سواری شامل خودروهای شخصی، دولتی و تاکسی‌های اینترنتی فقط ۶۰ درصد مصرف بنزین را به خود اختصاص داده‌اند و سیاست‌گذاری صحیح درباره بنزین مستلزم توجه به این موضوع است. در سال ۹۷، یارانه گاز، گازوئیل، برق، بنزین و آب به ترتیب برابر با ۴/ ۱۹، ۸/ ۱۲، ۶/ ۱۳، ۵/ ۱۰، ۶/ ۰ است که با کسر مبلغ ۶۶/ ۷ میلیارد دلار یارانه گاز طبیعی سوخت نیروگاهی با هدف اجتناب از احتساب مضاعف، در مجموع حدود ۲۴/ ۴۹ میلیارد دلار قابل برآورد است.
کدام دهک یارانه انرژی بیشتری می‌گیرند؟
یکی از دغدغه‌های مهم سیاست‌گذاران برای مدیریت یارانه‌های دولت، مشخص کردن دهکی است که بیشترین منفعت را از یارانه مذکور می‌گیرد. در واقع هدف از یارانه، کمک به اقشار آسیب‌پذیر و کم‌درآمد جامعه است. وضعیت توزیع یارانه‌های سوخت در سال ۹۵ طبق گزارش موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی میان دهک‌های هزینه‌ای به تفکیک حامل‌های انرژی نشان می‌دهد که کمترین سهم از یارانه حامل‌های انرژی در گاز خانگی، فرآورده‌های نفتی در بخش خانگی، بنزین در بخش حمل‌ونقل و CNG در بخش حمل‌ونقل مربوط به دهک اول با ۵ درصد است. بیشترین بهره‌مندی از یارانه در کلیه حامل‌ها به جز CNG مربوط به دهک دهم بوده به‌طوری که در حدود ۸۲/ ۱۴ درصد از کل یارانه انرژی به این گروه تعلق دارد. در مورد درصد بهره‌مندی دهک‌های مختلف از یارانه گاز طبیعی و فرآورده‌های نفتی نیز آمارها نشان می‌دهد که بیشترین بهره‌مندی از یارانه گاز طبیعی مربوط به دهک دهم با ۱۵ درصد و کمترین آن مربوط به دهک اول با ۵ درصد است. علاوه براین دهک دهم ۱۶ درصد یارانه فرآورده‌های نفتی و دهک اول ۵ درصد آن را به خود اختصاص داده‌اند.
در مورد یارانه بنزین، بیشترین سهم مربوط به دهک دهم با ۲۵ درصد و دهک نهم با ۱۷ درصد است. به‌رغم آنکه سهم دهک اول از یارانه انرژی ۰۶/ ۵ درصد بوده و از سایر دهک‌ها کمتر است، نسبت یارانه انرژی به هزینه کل خانوار در این دهک با ۱۵ درصد بیشترین مقدار را به خود اختصاص می‌دهد، به عبارت دیگر معیشت دهک اول به نسبت سایر دهک‌ها به مراتب به یارانه انرژی وابستگی بیشتری دارد. براساس اطلاعات سازمان آمار دهک ۱۰ شهری کسانی هستند که در سال ۹۶ بیشتر از ۶۰ میلیون در سال یعنی ماهی ۵ میلیون تومان خرج می‌کردند. دهک نهم کسانی هستند که بین ۴۸ تا ۶۰ میلیون تومان در سال یعنی ماهی ۴ تا ۵ میلیون تومان خرج می‌کردند. تقریبا بسیاری از ساکنان شهرهای بزرگ به‌ویژه تهران در این رده قرار گرفته‌اند. بنابراین عمده تردد با خودروهای شخصی را نیز همین گروه شکل داده و در نتیجه سهم بیشتری از یارانه بنزین به این گروه تعلق خواهد گرفت.
ارسال نظر