تحریم و توجیه
آن‌گاه عواملی نظیر دوری از دریا، نبودن رودخانه، کم بودن باران و... را نه صرفا به‌عنوان تبیین علت خشکی کویر، بلکه برای بی‌توجهی به واقعیت خشکی کویر مورد اشاره قرار دهد. درست است که همه عوامل یادشده، علت خشکی کویر هستند؛ اما ذکر این عوامل نباید باعث شود از یاد ببریم که کویر واقعا خشک است.
وقتی به سیاست‌های نادرست اقتصادی مثل افزایش بی‌حساب و کتاب نقدینگی، ایجاد محدودیت‌های زیان‌بار تجاری و اقتصادی، قیمت‌گذاری دستوری انواع و اقسام کالاها، عدم نظارت صحیح و کارآمد بر بانک‌ها، استمهال‌های دستوری مطالبات بانکی، سرپا نگه داشتن غیر‌اقتصادی بنگاه‌های ورشکسته، تصویب و اجرای پروژه‌های زیان‌ده و نظایر آن اشاره می‌کنیم، پاسخی که معمولا از دولتمردان می‌شنویم این است که اتخاذ تصمیمات مزبور در شرایط تحریم و مشکلات ناخواسته دولت بوده است و دولت در شرایط خاص و استثنایی قرار داشته است و مشکلات بر آن تحمیل شده‌اند و... . اما همه این توجیهات این واقعیت را تغییر نمی‌دهد که تصمیمات مزبور غلط هستند. دولتمردان گاه آنقدر در این‌گونه توجیهات غرق می‌شوند که فرق درست و غلط را از یاد می‌برند. آنقدر به توضیحات ناشی از تحریم‌ها اتکا میکنند که گمان میکنند تصمیمات نادرست ناشی از تحریم‌ها درست بوده‌اند. واقعیت این است که تحریم هر چقدر هم که توجیه خوبی باشد و بتواند بار اخلاقی تصمیمات نادرست را کاهش دهد، نمی‌تواند واقعیت را تغییر دهد و سیاست غلط را تبدیل به سیاست درست کند. اگر کودکی بی‌ادبی یا فحاشی کند یا کار نادرست دیگری انجام دهد، ما در غلط دانستن کار او تردید نمی‌کنیم. بیان این واقعیت که پدر و مادر آن کودک از یکدیگر جدا شده‌اند یا به تازگی یکی از والدینش را از دست داده است یا مشکل دیگری از این نوع دارد، باعث نمی‌شود که ما نادرست بودن بی‌ادبی او را نادیده بگیریم، بلکه صرفا بار اخلاقی کار او را کاهش می‌دهد؛ اما واقعیت نادرستی رفتار او را تحت‌تاثیر قرار نمی‌دهد. تصمیمات دولت‌ها در اقتصاد نیز از همین قسم است و دولتمردان باید توجه داشته باشند که توضیحات مبتنی‌بر تحریم‌ها و شرایط اقتصادی خاص صرفا می‌توانند در جهت اخلاقی به آنها کمک کنند؛ اما غلط بودن تصمیمات و سیاست‌های اقتصادی آنها به قوت خود باقی است و تاریخ واقعیت را این‌گونه روایت خواهد کرد که آنها کسانی بودند که تصمیمات نادرست، پرهزینه و کم‌فایده‌ای برای کشور گرفتند؛ البته تحت شرایط خاص.
