ماجرای اعلام فروش برخی ارگان‌های حیاتی بدن چیست؟
«فروش قلب، قرنیه، بیضه و ریه»، این آگهی‌ای است که در روزهای اخیر به‌صورت یک ویدئو در فضای مجازی دست به‌دست می‌شود.
مردی پشت تلفن، به تماس‌گیرنده می‌گوید حاضر است تمام اعضای بدنش را در مقابل پول بفروشد. قیمت؟ مشخص نیست. به اندازه‌ای که بشود هزینه زندگی ۷نفر تامین شود. خانه‌دار شوند و سرمایه‌ای فراهم کنند.
انتشار این ویدئو اما بازتاب‌های گسترده‌ای در فضای مجازی داشت و خیلی‌ها مطرح کردن این موضوع را به شرایط اقتصادی ارتباط دادند. اما فراتر از این ماجرا، موضوع فروش ارگان‌های حیاتی از سوی افراد زنده است. پیش از این هم آگهی‌های فروش قرنیه، خبرساز شده بود؛ اتفاقی که منجر به نابینا شدن فرد فروشنده می‌شود.
متخصصان قلب می‌گویند امکان ندارد فرد زنده‌ای بتواند قلب یا حتی سایر ارگان‌های حیاتی‌اش را بفروشد. برخی هم عنوان می‌کنند که آگهی فروش اعضای بدن، یا کلاهبرداری است و یا برای جلب کمک‌های مالی مردمی.
امید قبادی، نایب رئیس هیأت مدیره انجمن اهدای عضو ایرانیان است و درباره آگهی فروش اعضای حیاتی، توضیح می‌دهد. به‌گفته او، در هیچ کشوری امکان فروش عضوی غیراز «کلیه» از فرد زنده وجود ندارد و فروش سایر ارگان‌ها به هیچ‌وجه نه به‌صورت زیرزمینی و نه قانونی وجود ندارد. نیازمندان به عضو اهدایی، در سامانه تخصیص عضو وزارت بهداشت ثبت مشخصات شده‌اند و خارج از این سامانه امکان اهدا یا فروش عضو وجود ندارد. آمارهای منتشر شده از وضعیت نیاز به عضو پیوندی در ایران نشان می‌دهد با اینکه سالانه بین ۵تا ۸هزار نفر در کشور دچار مرگ مغزی می‌شوند و قابلیت اهدای ۲۵۰۰ تا ۴هزار عضو دارند، اما در نهایت هر سال حدود هزار اهدای عضو از سوی افراد مرگ مغزی شده، صورت می‌گیرد.
در چنین وضعیتی روزانه ۷ تا ۱۰بیمار نیازمند پیوند عضو هم جانشان را از دست می‌دهند. حالا در وضعیتی که برای جلب رضایت خانواده بیمار مرگ‌مغزی‌شده تلاش‌های زیادی می‌شود، رئیس هیأت مدیره انجمن اهدای عضو ایرانیان، از ادعای فروش ارگان‌های حیاتی انتقاد می‌کند.
به‌گفته او، افرادی با انتشار آگهی‌های فروش ارگان‌های حیاتی، از نیازمندان به پیوند عضو سوءاستفاده می‌کنند؛ گزارش این کلاهبرداری به‌طور مرتب به وزارت بهداشت و انجمن اهدای عضو داده می‌شود. قبادی در گفت‌وگو با همشهری توضیح بیشتری درباره پشت پرده ادعای فروش ارگان‌های حیاتی از فرد زنده می‌دهد.
چند روزی است که ماجرای فروش قلب و سایر اعضای حیاتی از سوی یک فرد زنده به صورت یک ویدئو در فضای مجازی دست به دست می‌شود، ماجرا چیست؟
موضوعی که مطرح می‌شود، یک ادعاست و امکان ندارد چنین اتفاقی بیفتد. اگر کسی بگوید می‌خواهم مثلا قلبم را بفروشم، در واقع می‌خواهد بمیرد. در مورد سایر ارگان‌ها هم همینطور است، مثلا در مورد قرنیه هم همینطور است. به طور کلی چنین جراحی‌هایی در هیچ کجا انجام نمی‌شود.
کاملا واضح است که فرد با اهدای قلب، جانش را از دست می‌دهد. حتی اگر بگوییم که او می‌خواهد جانش را در مقابل پول از دست بدهد، آیا چنین امکانی در مراکز درمانی برای انجام چنین پیوندها و جراحی‌هایی وجود دارد؟
خیر. اولا که مراکز پیوند عضو در ایران کاملا مشخص هستند. این مراکز تجهیزات حرفه‌ای دارند و افراد برای انجام پیوند نمی‌توانند به مراکز معمولی مراجعه کنند. از سوی دیگر، تمام اقدامات مربوط به اهدای عضو در قالب یک سامانه زیر نظر وزارت بهداشت انجام می‌شود.
به طور کلی از یک فرد زنده چه ارگان‌هایی قابلیت اهدا دارند؟
تنها عضوی که از فرد زنده می‌توان دریافت کرد، «کلیه» است؛ یعنی یک کلیه به طور کامل قابلیت اهدا از سوی فرد زنده را دارد. البته درباره کبد هم این اتفاق می‌افتد اما شرایط خاص دارد؛ یعنی تنها بخشی از کبد امکان پیوند دارد، البته از سوی اعضای درجه یک خانواده، یعنی پدر و مادر و فرزندان یا فردی که با گیرنده همخونی داشته باشد. غیر از این امکان پیوند بخشی از کبد وجود ندارد. البته در برخی کشورها، بخش کوچکی از ریه هم پیوند زده می‌شود که این کار در ایران انجام نمی‌شود. بنابراین تنها عضوی که به صورت کامل امکان پیوند از فرد زنده دارد، همان «کلیه» است که آن هم سازوکار خودش را دارد.
درباره قلب قطعا چنین امکانی وجود ندارد. اساسا چرا چنین موضوعاتی مطرح می‌شود؟
ممکن است برخی فکر کنند که یک فرد سرمایه‌داری وجود دارد که به صورت زیرزمینی، امکانات پیوند اعضا را فراهم کرده، چند پزشک جراح را هم استخدام کرده که به صورت زیرزمینی این جراحی‌ها را انجام بدهند. آیا این موضوع امکان‌پذیر است؟ خیر. ممکن نیست. چراکه در وزارت بهداشت سامانه‌ای به نام تخصیص عضو وجود دارد که مشخصات تمام بیماران نیازمند به پیوند، در آن سامانه ثبت شده است. البته در تمام کشورها چنین سامانه‌ای وجود دارد. مثلا ما حدود ۲۰هزار بیمار نیازمند کلیه داریم و ۵ تا ۶هزار بیمار نیازمند کبد که تمام این افراد در سامانه شناخته‌شده هستند. وقتی فردی دچار مرگ مغزی می‌شود، اولین اتفاقی که می‌افتد، بررسی مشخصات آن فرد از نظر گروه خون، قد و سایز و سایر پارامترهای دیگر است تا مشخص شود چقدر با گیرنده تطابق دارد. در این سامانه بررسی می‌شود که افراد از نظر بافت‌شناسی چقدر با هم هماهنگ‌اند. در نهایت ممکن است این اطلاعات تنها برای ۱۰ تا ۱۵نفر، همخوانی داشته باشد. حالا سوال این است که یک فروشنده قلب، چطور می‌خواهد قلبش را بفروشد؟ مگر قلب، ماده غذایی است که یک مشتری به این راحتی برایش پیدا شود؟ حالا اگر تصور کنیم که یک خریدار هم پیدا شد که نیاز به قلب داشت، از کجا می‌خواهد بداند که این قلب با بدنش هماهنگ است؟ نمی‌شود قلب را به هر کسی با هر گروه خونی و مشخصات بدنی اهدا کرد.
در سال‌های گذشته کم و بیش با چنین آگهی‌هایی برای فروش ارگان‌های حیاتی از افراد زنده مواجه بوده‌ایم، با اینکه کاملا مشخص است امکان چنین پیوندی وجود ندارد، چرا و چطور این مسائل مطرح می‌شود؟
در همه جای دنیا، موضوع قاچاق ارگان و عضو، به ویژه در برخی از کشورها، وجود دارد، اما تمام اینها در مورد «کلیه» امکان‌پذیر است. بنابراین زمانی‌که فردی می‌گوید می‌خواهم قلبم را بفروشم، این موضوع قطعا از نظر علمی، کلاهبرداری است.
مواردی به شما گزارش شده که به این صورت از آنها کلاهبرداری شده باشد؟
بله. سالانه شاید چند صد نفر به ما و وزارت بهداشت مراجعه می‌کنند که به این شیوه از آنها کلاهبرداری شده است. افرادی هستند که در راهروی مراکز پیوند تردد می‌کنند و نیازمندان به عضو را شناسایی می‌کنند. مثلا متوجه می‌شوند فرد به ریه یا قلب و کبد و ... نیاز دارد، به او قیمت ۳۰۰میلیون تومان پیشنهاد می‌کنند با ۵۰میلیون پول پیش. پول پیش را که می‌گیرند دیگر پیدایشان نمی‌شود. در هیچ جای دنیا جز برای «کلیه»، از یک فرد زنده نمی‌توان عضوی را به صورت کامل برداشت.
امکان دارد در ایران به صورت زیرزمینی، فروش و پیوند «کلیه» انجام شود
خیر. به دلیل وجود سامانه تخصیص عضو، این امکان وجود ندارد. به طور کلی میزان هماهنگ‌کردن کلیه برای گیرنده و دهنده، حساس‌تر از قلب و ریه است. در ایران ۳۴ مرکز پیوند کلیه وجود دارد و از سال۹۳، بر اساس مصوبه شورای عالی پیوند وزارت بهداشت، انجام پیوند عضو در بیمارستان‌های خصوصی، ممنوع شد. بنابراین تمام این سازوکارها در بیمارستان دولتی انجام می‌شود. نکته بعدی هم پیگیری وضعیت بیماران است. اینطور نیست که یک نفر پیوند کلیه انجام دهد و برود. این فرد تا آخر عمر، باید تحت نظر باشد. در ماه‌های اول هر ماه و بعد ۶ماه یک بار باید معاینه و ویزیت‌های حرفه‌ای شود.
به نظر شما، چطور می‌توان در این زمینه اطلاع‌رسانی بیشتری کرد تا افراد فریب این تبلیغات را نخورند؟
نکته اینجاست که ما باید یک بار، مسیر را از عقب برویم. خاطرم است یک بار برای تهیه گزارش از فردی که ادعا کرده بود قلبش را می‌فروشد، با یک تیم تلویزیونی همراه شدیم، اما با اینکه قرار قبلی هماهنگ شده بود اما هیچ‌وقت از آن فروشنده قلب خبری نشد. من به رسانه‌ها پیشنهاد می‌دهم فراخوانی بزنند و اعلام کنند یک نفر که به این شکل عضو خریده، بیاید و خودش را معرفی کند تا ما ببینیم اگر چنین اتفاقی افتاده مشکل از کجاست و آن را اصلاح کنیم.
از این موارد زیاد به شما گزارش می‌شود؟
ما متوجه شده‌ایم افرادی هستند که آگهی فروش اعضای حیاتی را به در و دیوارها می‌زنند و از وضعیت اقتصادی مردم سوءاستفاده می‌کنند. ما هم‌اکنون در شرایط خاص اقتصادی قرار داریم و به هر حال برخی از این خبرها برای تخریب روحیه مردم سوءاستفاده می‌کنند. در حالی‌که خود رسانه‌ای که چنین اخباری را منتشر می‌کند، واقعا نمی‌داند که چنین امکانی وجود ندارد؟ برخی از مطرح‌کنندگان این موضوع، ممکن است بیمار باشند و مشکل روانپزشکی داشته باشند و واقعا نیاز به درمان دارند. حتی کسی که چنین گزارشی را تهیه می‌کند، واقعا نیاز به کمک دارد.
یعنی از نظر شما این اقدامات سازماندهی شده است؟
بله کاملا.
برخی می‌گویند این آگهی‌ها به دلیل نیاز مالی افراد داده می‌شود. یعنی شاید واقعا فرد نمی‌خواهد ارگانش را به قیمت تمام‌شدن‌جانش، بفروشد، اما این موضوع را مطرح می‌کند تا به او کمک مالی شود. ممکن است پشت این ماجرا، چنین نیت‌هایی وجود داشته باشد؟
بله، شاید هم اینطور باشد. اما بازتاب‌های خبری آن بسیار وسیع و منفی است.
تاکنون افرادی که به این شیوه سوءاستفاده می‌کنند، شناسایی شده‌اند؟ یعنی شما موضوع را به پلیس اطلاع داده‌اید؟
ما چندین‌بار از طرف خود انجمن و حتی وزارت بهداشت، به پلیس نامه زده‌ایم و موضوع را اعلام کرده‌ایم. به هر حال یک‌سال‌ونیم است که اختصاص «کلیه» و پیوند آن در دست وزارت بهداشت است و حتی دیگر از طریق انجمن حمایت از بیماران «کلیه» هم این اتفاق نمی‌افتد. تمام کارها زیر نظر وزارت بهداشت است. به همین دلیل امکان پیوند خارج از این چرخه نیست. برای ما هم این امکان وجود ندارد منتشرکنندگان این آگهی‌ها را شناسایی کنیم و آنها را به پلیس معرفی کنیم.
عجیب‌ترین آگهی فروش عضوی که تاکنون شنیده‌اید، چیست؟
قلب، عجیب‌ترین آن است. فروش قرنیه هم عجیب است اما منجر به مرگ فرد نمی‌شود؛ چراکه یک نسج به شمار می‌رود و می‌توان به طور کامل، آن را برداشت اما فرد نابینا می‌شود.
به هر حال انتشار این آگهی‌ها به‌شدت افراد را تحت تاثیر قرار می‌دهد و این نشان می‌دهد که مردم هنوز آگاهی لازم در این زمینه ندارند.
بله، من حتی بعید می‌دانم به یک نفر ۱۰میـلـیـارد تـومـان بدهیم و او حاضر باشد مثلا قلبش را بفروشد.
بخش سایت‌خوان، صرفا بازتاب‌دهنده اخبار رسانه‌های رسمی کشور است.
