پرده برداری از نزدیکی امارات به ایران
طی هفته گذشته و در تب و تاب آغاز مجدد مذاکرات برجام، شیخ طحنون بن زاید، مشاور امنیت ملی دولت امارات متحده عربی به تهران سفر کرد. این سفر از آن جهت اهمیت داشت که پس از سال۱۳۹۵ حمله معترضان خشمگین از اعدام روحانی شیعه -شیخ نمر- به سفارت و کنسولگری عربستان سعودی در تهران و مشهد از سطح روابط دیپلماتیک با جمهوری اسلامی کاسته بود. در واقع این سفر، اولین حضور یک مقام بلندپایه اماراتی در تهران در پنج سال اخیر بود. شیخ طحنون در این سفر با مقامات جمهوری اسلامی، از جمله ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور و علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی دیدار کرد.
دلایل تغییر در سیاست های منطقه ای
در شرایطی که سفر شیخ طحنون در ادامه سیاست دولت های منطقه برای گفت و گو پیرامون مسائل مورد اختلاف تحلیل می شود، باراک راوید، خبرنگار آکسیوس به مناسبت این سفر در گفتگو با یک مقام اماراتی از سه دلیل برای تلاش های امارات جهت تغییر در سیاست های منطقه ای این کشور -بالاخص در ارتباط با ایران و ترکیه- یاد کرده است:
اول ، درگیری امارات متحده عربی در منازعات جاری در یمن و لیبی باعث وارد شدن وارد شدن خسارات مالی و دیپلماتیک و خدشه به اعتبار و حیثیت به این کشور شد؛ دو ، اقتصاد امارات در اثر همه گیری جهانی ویروس کووید-۱۹ دچار صدمات قابل توجهی شد؛ و سه، این که عدم اطمینان درباره نقش آمریکا در منطقه باعث ایجاد این احساس در امارات شده که کسی به حمایت از این کشور بر نخواهد خاست. این احساس، به خصوص بعد از امتناع دونالد ترامپ از پاسخ به حملات علیه تأسیسات نفتی عربستان سعودی و کشتی ها در نزدیکی بندرهای اماراتی تقویت شد.
همچنین این منبع اماراتی اظهار کرده نباید انتظار آشتی کامل میان امارات با ایران، ترکیه و قطر را داشت، اما امارات متحده عربی سیاست تعامل با تمامی طرف‌ها در منطقه را ادامه خواهد داد تا سیاست‌هایش حالت کارکردی‌تر و غیرتقابل‌جویانه‌تری پیدا کند.
گفتگو در راستای کاهش تنش ها
همچنین در این رابطه امید شکری، تحلیلگر مسائل منطقه ای با انتشار یادداشتی در پایگاه تحلیل میدلیست مانیتور، با عنوان «برای عادی سازی روابط ایران و امارات نیاز به تغییر در سیاست خارجی است» به بررسی این مسئله پرداخته و نوشته است:
روابط ایران با کشورهای عربی همسایه در سال های اخیر فراز و نشیب های زیادی را تجربه کرده است. قطر و عمان عمدتاً روابط خوبی با ایران داشته‌اند، اما روابط با امارات، عربستان سعودی و بحرین در سالهای اخیر پرتنش بوده است. تقویت روابط با کشورهای همسایه یکی از اولویت های سیاست خارجی اکثر دولت های ایران از زمان انقلاب بوده ، اما این امر با چالش های زیادی روبرو بوده است.
ماه گذشته، در جریان کنفرانس سیاست جهانی در دبی، انور قرقاش، مشاور سیاست خارجی و وزیر خارجه سابق امارات بر اراده امارات برای حل تنش با ایران و ترکیه از طریق گفتگو برای جلوگیری از رویارویی جدید در منطقه تاکید کرد.
آغاز دوران جدید با خروج آمریکا
خروج ایالات متحده از افغانستان و کاهش حضور و نقش آن در خاورمیانه به آغاز دوران جدیدی منجر شده است. چین اولویت اصلی در سیاست خارجی آمریکا از نگاه جو بایدن، رئیس جمهور این کشور محسوب می شود. اما ناامنی در منطقه، به ویژه در مسیرهای اصلی ترانزیت انرژی نفت، به نفع هیچ کشوری در خاورمیانه نیست.
تراز تجاری ایران و امارات در هفت ماهه نخست امسال به پایین ترین میزان خود یعنی حدود 6 میلیارد دلار رسید. این مهم از آن جهت است که امارات یکی از دروازه های اصلی صادرات کالاهای ایرانی بوده است. ارزش کالاهای وارداتی از امارات به ایران در هفت ماهه نخست امسال 8.6 میلیارد دلار بوده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته 82 درصد افزایش داشته است. به گفته رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و امارات، در مدت مشابه، ارزش کالاهای صادراتی از ایران به امارات 2.6 میلیارد دلار بوده که در مقایسه با سال 2020 تنها 12 درصد افزایش داشته و به نظر می رسد واردات امارات در مسیر ترانزیت به کشورهای دیگر سوق پیدا می‌کند.
از ماه می 2018، زمانی که ایالات متحده به طور یکجانبه از توافق هسته ای 2015 با ایران خارج شد و تحریم ها را مجدداً علیه جمهوری اسلامی اعمال کرد، روابط تجاری تهران با شرکای تجاری مهمی مانند چین، کره جنوبی، امارات و هند نیز دچار اختلال شده اند. در نتیجه، صادرات ایران در سال 2019 از 43.7 میلیارد دلار به 41.4 میلیارد دلار کاهش یافت.
در گروِ توافق هسته ای
نتیجه مذاکرات هسته ای و توافق جدید محتمل ایران و آمریکا نقش مهمی در روابط تهران با کشورهای همسایه خواهد داشت. با این حال، درشرایط فعلی امکان دستیابی به توافق در مذاکرات وین دشوارتر شده است.
در هفته های اخیر، رابرت مالی، نماینده دولت آمریکا در امور ایران، برای تبادل نظر با کشورهای منطقه به خاورمیانه سفر کرده است. علی باقری معاون وزیر امور خارجه ایران در توییتر به سفر خود به دبی در 24 نوامبر اشاره کرد و گفت: «در مورد فصل جدیدی در روابط ایران و امارات توافق کردیم».
اظهارات قرقاش نقش مهمی در کاهش تنش میان ایران و امارات داشته است. وی همچنین خاطرنشان کرده که امارات و عربستان سعودی معتقدند که توافق هسته ای، برنامه موشکی ایران و سیاست خارجی آن در حمایت از نیروهای نیابتی در منطقه را پوشش نمی دهد.
مسئله امنیت منطقه
در سال های اخیر شاهد ربایش و حمله به چند نفتکش و حملات به زیرساخت های انرژی کشورهای منطقه بوده ایم. کشورهای منطقه همدیگر را متهم به دخالت در این حوادث کرده اند. امنیت به نفع صادرکنندگان و واردکنندگان انرژی است. در صورت احیای توافق هسته ای، ایران برای افزایش صادرات نفت خود بیش از هر زمان دیگری به امنیت در منطقه نیاز خواهد داشت. حفظ امنیت و ثبات منطقه یکی از موضوعاتی است که هم ایران و هم امارات در مورد آن توافق دارند.
با این حال، در پی عادی سازی روابط امارات و اسرائیل در سال گذشته، سخنان تندی از سوی مقامات ایرانی مطرح شد. حسن روحانی، رئیس جمهور وقت، «توافق ابراهیم» را خیانت به منافع ملی کشورهای منطقه خواند و آن را در خدمت دورنمای انتخاب مجدد دونالد ترامپ دانست. ابراهیم رئیسی، رئیس وقت قوه قضائیه ایران نیز عادی سازی را «خیانت به اسلام» و «خیانت به فلسطین» خواند و امارات را تهدید کرد. فرمانده کل ستاد مشترک نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران نیز گفت: اگر اتفاقی در منطقه خلیج فارس بیافتد و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، هر چند کوچک، خدشه دار شود، آن را به چشم امارات می بینیم و تحمل نمی کنیم.
ضرورت تغییر در سیاست ها
تلاش برای بهبود روابط ایران با کشورهای همسایه با چالش های جدی از جمله سیاست خارجی و حمایت مستمر از گروه های نیابتی مواجه است. قرقاش اماراتی با اشاره به عدم تمایل کشورش برای درگیری با ایران، ماه گذشته گفت که به شدت نگران رفتار ایران در عراق، سوریه، یمن و لبنان است. امنیت و ثبات منطقه ای بدون همکاری کشورهای خاورمیانه امکان پذیر نیست. کاهش تنش میان ایران و امارات در راستای منافع ملی آنهاست. اگر توافق هسته ای به انجام برسد، به این مسئله کمک خواهد کرد.
اگر چه برخی اختلافات همچنان بر سر جا خواهد ماند -هم چون ادعا بر سر جزاریر سه گانه و نقش نیروهای نیابتی- با این حال، گشایش فصل جدیدی در روابط بین ابوظبی و تهران نقطه شروع مثبتی خواهد بود که با حسن نیت هر دو طرف، می توان آن را بیشتر توسعه داد. در هر صورت، اگر قرار است روابط عادی به نتیجه برسد، تغییر در سیاست خارجی ضروری است.
امارات، اولین میدان تقابل آمریکا و ایران بر سر تحریم‌ها؟
از سوی دیگر وال استریت ژورنال در گزارشی از آغاز تحرکات تازه دولت آمریکا برای تشدید اجرای تحریم‌ها علیه ایران خبر داد و مدعی شد که هیئتی برای « هشدار به شرکت ها و بانک های خصوصی در امارات متحده عربی مبنی بر اینکه در صورت ادامه تجارت تحریم شده با "خطر شدید" مواجه خواهند شد » عازم این کشور خواهند شد. (متن کامل گزارش: آغاز دور تازه فشار حداکثری آمریکا علیه ایران؟ )
به گفته مقامات ارشد وزارت امور خارجه و وزارت خزانه داری، ایالات متحده هفته آینده یک هیئت عالی رتبه از جمله آندره گاکی، رئیس دفتر کنترل دارایی های خارجی وزارت خزانه داری را به امارات متحده عربی خواهد فرستاد. امارات متحده عربی یکی از متحدان اصلی ایالات متحده ام ا دومین شریک تجاری ایران و مجرای مبادلات تجاری و مالی ایران با سایر کشورها است.
مقامات آمریکایی با شرکت‌های پتروشیمی و سایر شرکت‌ها و بانک های خصوصی در امارات متحده عربی دیدار خواهند کرد که میلیاردها دلار تجارت با ایران انجام می دهد. به نوشته این روزنامه آمریکایی، یکی از مقامات ارشد گفت، آنها هشدار خواهند داد که ایالات متحده « در مورد معاملاتی که با تحریم ها مطابقت ندارد، آگاه است. اگر این روند ادامه پیدا کند، آن بانک‌ها و شرکت‌ها با ریسک شدید روبرو خواهند شد ». مقامات گفتند که این سفر ممکن است با تحریم هایی علیه شرکت های اماراتی و سایر موارد همراه باشد.
به ادعای این روزنامه مقامات آمریکایی می گویند اگر پیشرفتی در مذاکرات هسته ای حاصل نشود، هیئت مذکور به امارات خواهد رفت. و این می‌تواند اولین سفر از چندین سفر به دیگر کشورها باشد که فشار اقتصادی بر ایران را با کاهش توانایی این کشور برای دور زدن تحریم‌های آمریکا اعمال شده بر تهران توسط دولت ترامپ تشدید می‌کند.
مقامات آمریکایی می گویند که شرکت های اماراتی نقش مهمی را به عنوان مجرای تراکنش های مالی، فروش نفت و سایر تجارت هایی که ایران با سایر کشورها از جمله چین انجام می دهد، ایفا کرده اند. امارات متحده عربی یک مرکز حمل و نقل بزرگ در منطقه است. یکی از مقامات ارشد آمریکایی گفت: شرکت های اماراتی "بخش بسیار مهمی از جریان های تجاری مداوم ایران را تشکیل می دهند."
بخش سایت‌خوان، صرفا بازتاب‌دهنده اخبار رسانه‌های رسمی کشور است.
