برچسب‌های مواد غذایی تا چه اندازه با مصرف کننده صادق هستند؟
افراد با توجه به شرایط متفاوت جسمانی خود نیازهای تغذیه‌ای متفاوتی دارند و به همین دلیل تولیدکنندگان باید محتویات و برچسب‌های اقلام غذایی را به درستی ارائه کنند تا علاوه بر آگاهی دادن به مصرف‌کنندگان، منجر به سردرگمی و یا به خطر انداختن سلامت آن‌ها نشوند.
برچسب‌های مواد غذایی کمک می‌کنند تا اطلاعاتی در رابطه با مصرف روزانه مقدار مواد مغذی در اختیار مصرف‌کننده قرار گیرد. همچنین رژیم غذایی را به سمت مواد مفید و بدون چربی یا کم‌چربی سوق می‌دهد. این اطلاعات تغذیه‌ای به مصرف‌کننده اجازه می‌دهند تا میزان انرژی، کربوهیدرات و چربی را در محصولات مختلف با هم مقایسه کنند.
با توجه به اهمیت این موضوع پژوهشگران کنترل کیفیت مواد غذایی با انجام یک مطالعه، اطلاعات و ادعاهای روی بسته‌بندی مواد غذایی شامل تازه، طبیعی، محصولات ارگانیک، غذاهای غنی‌شده، مواد غذایی پرتو دیده و همچنین اظهارات اخطاری مانند غذاهای حساس و فاسد شدنی، غذاهای حساسیت‌زا، محصولات عاری از گلوتن، غذاهای تراریخته و محصولات پروبیوتیک، دارنده گواهی سیستم‌های مدیریت ایمنی مواد غذایی، نشان ایمنی و سلامت، ادعای خالص و بدون مواد نگهدارنده و ادعاهای مربوط به کالری، قند، نمک، چربی و ... را بررسی کردند و صحت این ادعاها را مورد ارزیابی قرار دادند.
برای انجام این تحقیق؛ در سال ۱۳۹۷ از هشت فروشگاه زنجیره‌ای واقع در چهار منطقه جغرافیایی شهر تهران ۲۷۲ نمونه از فرآورده‌های شیری (ماست، پنیر، شیر، بستنی، دوغ، کشک، پنیر، پنیر پیتزا، خامه، کره و دسرهای شیری) انتخاب شد و پژوهشگران از برچسب‌های هر محصول عکس‌برداری انجام دادند.
بررسی‌های این مطالعه نشان داد که حدود ۴۵ درصد از نمونه‌ها اظهارات توصیفی دارند و حدود نیمی از آن‌ها غیرمجاز است.
در مورد اظهارات «غنی‌شده»، «پروبیوتیک»، «ادعاهای سلامتی‌بخش» و همچنین «جدول حقایق تغذیه‌ای» به ترتیب ۵۰.۵۵ درصد، ۹۵.۶ درصد، ۵.۴ درصد و ۵۷.۶۸ درصد، عدم تطابق با ضوابط سازمان غذا و دارو مشاهده شد.
اظهارات توصیفی «غنی‌شده» در نمونه‌های مورد بررسی به میزان ۳.۳ درصد بود که حدود نیمی از آن‌ها نیز استانداردهای سازمان غذا و دارو را رعایت نکرده بودند. طبق دستورالعمل برچسب‌گذاری مواد غذایی، تنها در صورتی تولیدکننده می‌تواند ادعای غنی‌شده را لحاظ کند که غنی‌سازی با توجه به مقادیر ذکرشده قبلی صورت گرفته باشد و آنالیز محصول دال بر وجود (۱۰- تا ۱۰+) درصد از مقادیر ادعاشده باشد.
بر اساس ضابطه برچسب‌گذاری موادعذایی، زمانی می‌توان از عبارت «تازه» بر روی برچسب استفاده کرد که بر روی آن محصول هیچ‌گونه فرآوری و یا فرآیند حرارتی و یا هر شکلی از نگهداری ماده غذایی انجام نشده باشد. همچنین به موادی «طبیعی» گفته می‌شود که هیچ‌نوع ماده شیمیایی یا مصنوعی از قبیل ویتامین‌ها، املاح، طعم‌دهنده‌ها و مواد افزودنی به آن اضافه نشده باشد. پس استفاه از عبارت «طبیعی» و «تازه» برای محصولاتی مثل شیر استرلیزه بی معناست و متاسفانه نمونه‌های بررسی‌شده به طور کامل با این ضوابط مطابقت نداشتند.
دراین مطالعه عنوان شد که ۰.۳۶ درصد از اظهارات اخطاری که در محصولات ادعا شده، ذاتا بی‌اعتبار هستند. افراد مبتلا به بیماری سلیاک باید از محصولات «عاری از گلوتن» استفاده کنند و چنانچه محصولی ویژه این افراد تولید شود باید عبارت «عاری از گلوتن» به صورت خوانا، واضح، پررنگ و با فونت مناسب در محل قابل دید مصرف‌کننده، درج شود. با توجه به این‌که محصولاتی مثل شیر و کره به طور طبیعی فاقد هر گونه گلوتن هستند، اظهار این عبارت در فرآورده‌های شیری بی‌معناست.
در مورد اظهارات وجود «پروبیوتیک» در ۹۵.۶ درصد از محصولات عدم تطابق با ضوابط وجود داشت. در ضوابط تعیین‌شده توسط سازمان غذا و دارو، عنوان شده که استفاده از عبارات «بهبود سلامت و کارایی سیستم گوارش، تنظیم و تقویت سیستم ایمنی، کاهش کلسترول، کاهش عوارش عدم تحمل به لاکتوز و افزایش ارزش تغذیه‌ای غذا» بر روی برچسب محصولات پروبیوتیک بلامانع است. اما در بررسی نمونه‌ها عباراتی مثل «زیبایی پوست، عملکرد بهتر قلب و حس نشاط و سرزندگی» عنوان شده که این عبارات مطابق ضوابط نیست و ممنوع است.
در این مطالعه عنوان شد که ۳.۲ درصد از نمونه‌ها دارای ادعای تغذیه‌ای بودند و ۱۴ درصد از نمونه‌ها نشانگرهای رنگی تغذیه‌ای نداشتند. در دهه اخیر برای درک اطلاعات تغذیه‌ای برچسب‌های غذایی که به نام نشانگرهای رنگی یا چراغ راهنما معروف هستند، طراحی شده‌اند. این برچسب یک سیستم نشانه‌گذاری موثر در مواد غذایی است که به کاهش شیوع چاقی کمک می‌کند.
به گفته پژوهشگران این تحقیق؛ بیشتر فرآورده‌های شیری در برچسب‌گذاری با مشکلاتی روبرو هستند و نیاز به نظارت مستمر سازمان‌های بهداشتی و نظارتی برای تضمین برچسب‌گذاری صحیح محصولات، وجود دارد. به همین دلیل پیشنهاد می‌شود تحقیقات بیشتری در این حوزه و قوانین مربوط به برچسب‌گذاری در کشور و مقایسه با سایر کشورها انجام گیرد تا بتوان در آینده از این طریق نقش مهمی در ارتقای کیفیت محصولات و سلامت مصرف‌کننده و پیشگیری از بیماری‌های غیرواگیر ایفا کرد.
در انجام این پژوهش محدثه آصفری و حسن حامدی؛ پژوهشگران گروه بهداشت و ایمنی مواد غذایی، به همراه پیمان مهستی؛ دانشیار گروه کنترل کیفی و بهداشتی مواد غذایی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران؛ مشارکت داشتند.
یافته‌های این مطالعه به صورت مقاله علمی پژوهشی با عنوان «بررسی صحت ادعاهای تغذیه‌ای و سلامت‌بخشی برچسب فرآورده‌های شیری عرضه‌شده در تهران» در فصل‌نامه بهداشت مواد غذایی دانشگاه آزاد اسلامی تبریز، منتشر شده است.
بخش سایت‌خوان، صرفا بازتاب‌دهنده اخبار رسانه‌های رسمی کشور است.
