استانی شدن انتخابات مجلس؛ مزیت یا آسیب؟
در صورت تصویب طرح استانی‌شدن انتخابات مجلس شورای اسلامی، محدوده جغرافیایی هر استان به عنوان حوزه انتخابیه اصلی و حوزه‌های انتخابیه موجود هراستان، به عنوان حوزه‌های انتخابیه فرعی محسوب می‌شوند. طی مواد پنجگانه ارائه شده به هیئت رئیسه مجلس شورای اسلامی، هر یک از داوطلبان نمایندگی مجلس باید منحصراً برای یکی از حوزه‌های انتخابیه فرعی استان ثبت‌نام کند در صورتی که هر یک از رأی‌دهندگان می‌توانند برای کلیه کرسی‌های استانی، نماینده انتخاب کنند.
طی این طرح، انتخابات مجلس شورای اسلامی در حوزه‌های مشمول این قانون یک مرحله‌ای بوده و کاندیدایی که بالاترین رأی را در کل استان در مرحله‌ی دوم به دست بیاورند، نماینده یا نمایندگان استان خواهند بود. همچنین حوزه‌های انتخابیه استان‌های آذربایجان شرقی، سیستان و بلوچستان، بیجار در استان کردستان، تربت‌جام، تایباد، خواف و رشتخوار در استان خراسان رضوی، بندر لنگه در استان هرمزگان و حوزه‌های انتخابیه اقلیت‌های دینی از شمول این قانون مستثنی هستند.
طرح استانی شدن انتخابات صرفاً مربوط به امروز و مجلس شورای اسلامی نمی‌شود. مشابه این طرح قبل از انقلاب، پس از صدور فرمان مشروطیت برای مجلس شورای ملی و انتخابات مجلس سنا و هم چنین پس از انقلاب اسلامی برای مجالس خبرگان قانون اساسی و رهبری و برای تدوین‌کنندگان قانون اساسی نیز اجرا شده است.
مطابق تقسیمات کشوری دوره مشروطیت، انتخابات ادوار اول و دوم مجلس شورای ملی با منطق برگزاری استانی انتخابات (ایالتی و ولایتی) مطابق بوده‌اند. در انتخابات مجلس سنای مشروطیت، قلمرو جغرافیایی کشور به سیزده حوزه انتخابیه متشکل از تهران و سایر استان‌ها با مرکزیت دوازده شهر تقسیم‌بندی شده بود و انتخاب‌کنندگان برای انتخاب یک یا دو سناتور ِسهمیه حوزه انتخابیه (جز تهران با ۱۵ سناتور) در انتخابات شرکت می‌کردند. انتخابات مجلس ِبررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامی نیز با حوزه‌های انتخابیه استانی انجام شد. هم‌اکنون انتخابات مجلس خبرگان رهبری نیز به شیوه استانی است.
موضوع استانی شدن انتخابات بارها نظر نمایندگان مجلس شورای اسلامی را نیز جلب کرده است. طرح استانی شدن انتخابات در مجلس شورای اسلامی در سال ۱۳۷۸ برای اولین بار-در دوره پنجم مجلس شورای اسلامی- تقدیم هیئت رئیسه شد. برای دومین بار در سال ۱۳۸۱ نمایندگان مجلس ششم عیناً همان طرح را بدون هیچ تغییری به هیئت رئیسه مجلس ارائه کردند. نمایندگان مجلس هفتم در سال ۱۳۸۶ نیز مجدداً پس از اعمال تغییراتی در این طرح آن را تقدیم کردند. کلیات این طرح در مجلس پنجم از دستور مجلس خارج و رد شد اما در مجلس ششم و هفتم تا مرحله دریافت نظر شورای نگهبان نیز رفت. شورای نگهبان به دلیل ایراد مغایرت با موازین شرع و قانون اساسی نخستین طرح مصوب مجلس ششم را به مجلس شورای اسلامی برگرداند. ایرادات شورای نگهبان بر چهار محور: تشدید اختلافات محلی، قومی و قبیله‌ای، کاهش مشارکت مردم در انتخابات (مغایرت با بند ۸ اصل ۳ قانون اساسی)، افزایش هزینه‌های عمومی (مغایرت با اصل ۷۵ قانون اساسی) و ایجاد تبعیض ناروا مبتنی بوده است.
تا پیش از این شورای نگهبان معتقد بود که برگزاری استانی انتخابات، موجب بروز ازدیاد اختلاف‌های محلی، قومی، قبیله‌ای و مذهبی می‌شود و این خلاف همبستگی و وحدت ملی است لذا مغایر بند ۱۵ اصل سوم قانون اساسی است.
در همین راستا سید راضی نوری نماینده مردم شوش در مجلس دهم در گفت‌وگو با ایسنا ضمن ابراز مخالفت خود با این طرح، اظهار کرد: استانی شدن انتخابات مجلس با اصل و موجودیت نظام اسلامی سازگاری ندارد. در نظام اسلامی سعی شده است که گسل‌های قومیتی کمتر شده و سر و سامانی پیدا کند. با استانی شدن انتخابات مجلس این گسل‌ها خیز پیدا می‌کند.
پیرو اعلام مغایرت مصوبه مجلس هفتم درباره استانی شدن انتخابات با شرع و قانون اساسی، برخی از نمایندگان مجلس هفتم در تاریخ ۲۹/۰۲/۸۶ با انجام تغییرات در طرح مصوب قبلی، طرح جدیدی را با قید دو فوریت به مجلس تقدیم نمودند. فوریت طرح مذکور در جلسه مورخ ۰۵/۰۴/۸۶ تصویب نشد. حدود یک ماه پس از این جلسه، این طرح در جلسه کمیسیون تخصصی با اکثریت آرا رد شد. زیرا کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی ایرادهای شورای نگهبان را ماهوی تشخیص داد و برطرف کردن آنها را ممکن ندانست. گویا ایرادهای شورای نگهبان مبتنی بر گزارش‌های کارشناسی بود که اثرات احتمالی استانی شدن را بیان می‌کرد.
اما گمانه‌زنی‌ها در مورد این طرح در مجلس دهم، نشان از تکثر آرا و اختلاف نظر نمایندگان و صاحب نظران دارد. عده‌ای صرف استانی شدن انتخابات را موجب تقویت فرهنگ تحزب در کشور می‌دانند و بعضی با کمی اختلاف نظر از گروه فوق اظهار کرده‌اند که می‌توان خروجی بلند مدت این طرح را پا گرفتن احزاب در کشور دانست. بعضی از نمایندگان و صاحب‌نظران نیز معتقدند که در شرایطی که ساختارهای فعالیت احزاب و کار حزبی فراهم نیست، استانی شدن انتخابات بی‌معناست.
در همین راستا محمود میرلوحی فعال سیاسی اصلاح طلب استانی شدن انتخابات را موجب گسترش فرهنگ تحزب دانسته و در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: این طرح انتخابات را از شکل فردی خارج می‌کند و طبیعتاً انتخاب کاندیداها توسط لیست‌های احزاب صورت می‌گیرد. در این صورت اقوام و احزاب با هم به میدان می‌آیند و افرادی به صحنه سیاست پا می‌گذارند که توانسته‌اند در صحنه استانی خود را نشان دهند.
از طرف دیگر عبدالله حاتمیان نماینده مردم درگز در گفت‌وگو با ایسنا خطاب به نمایندگانی که این طرح را به منزله امری برای نزدیک شدن به امور حزبی می‌دانند گفت: در پاسخ به آنها باید بگویم که ما به این زودی‌ها به انتخابات حزبی نخواهیم رسید زیرا ما ساختارهای حزب، پایه‌های ایجاد حزب و موضوعیت قانونی لازم برای احزاب مختلف را نداریم.
ناهید تاج‌الدین عضو کمیسیون اجتماعی این طرح را از این جهت قابل دفاع می‌داند که خروجی بلند مدت این طرح توسعه پایدار سیاسی و پا گرفتن تحزب است. اما احمد حکیمی‌پور، دبیر کل حزب اراده‌ی ملت ایران اعتقاد دارد که صرف استانی‌شدن انتخابات کمکی به بهبود شرایط فعلی نمی‌کند.
برخی از نمایندگان می‌گویند که این طرح، نگاه نمایندگان را استانی و ملی می‌کند. عده‌ای دیگر اما همین طرح را موجب فاصله افتادن بین مردم و حاکمیت تلقی می‌کنند.
گروه اول که موافق این طرح هستند و اعتقاد به ملی و استانی شدن نگاه نمایندگان دارند. نظرات خود را به سخنان مقام معظم رهبری در تاریخ ۰۸/۰۳/۱۳۹۲ ارجاع می‌دهند. مقام معظم رهبری در تاریخ مذکور در دیداری با نمایندگان مجلس فرمودند: «در مجلس نباید نماینده فلان منطقه تصور کند هنر نمایندگی او در این است که برای آن منطقه دائماً پشتیبانی جلب کند. اصلاً مسئله اصلی نماینده مجلس این نیست! نباید فکر کنیم که چون ما نماینده فلان شهر یا فلان استانیم، مرتب باید برای آن شهر یا استان امتیاز بگیریم. این یک میدان رقابت غلط، بی‌برنامه و نادرستی است که تبعات بدی هم دارد. شما درست از فلان نقطه کشور انتخاب شدید، اما فقط نماینده آنجا نیستید؛ شما نماینده همه ملت ایرانید. شأن مجلس هم قانونگذاری است نه گرفتن تسهیلات و کمک‌های عمرانی و غیره برای آن منطقه خود؛ به قانون اساسی هم نگاه کنید شأن شما این است که قانون بگذارید.»
از طرف دیگر جلیل رحیمی جهان‌آبادی، عضو هیئت رئیسه کمیسیون حقوقی و قضائی مجلس می‌گوید که رفتن در لیست احزاب و استان‌ها کار هر کسی نیست. مضاف بر اینکه فعالیت احزاب فعلی قدرتمند و واقعی نیست. در این صورت کسانی که شناخته شده نیستند یا توان هزینه مالی ندارند فرصت بروز و ظهور در مجلس را پیدا نمی‌کنند. در واقع مجلسی که به این صورت تشکیل شود به یک مجلس طبقه خاص تبدیل می‌شود که نمی‌تواند فضای مردمی داشته باشد.
برخی از نمایندگان استانی شدن انتخابات را موجب کاهش هزینه انتخاباتی دانسته و بعضی دیگر برعکس اظهار کرده‌اند که این طرح هزینه‌های انتخاباتی را افزایش داده و موجب خارج شدن رقبای ضعیف و نخبگان تازه کار از عرصه رقابت‌های انتخاباتی می‌شود.
موافقان این طرح معتقدند که استانی شدن انتخابات مجلس باعث کنترل و جلوگیری از تخلفاتی نظیر خرید رأی و اعمال غیرحرفه‌ای همچون دادن شام، سور و مهمانی در شهرهای کوچک و روستاها می‌شود، از طرف دیگر مخالفان این طرح می‌گویند که با تصویب این طرح پای اسپانسرها به عرصه انتخابات باز می‌شود چون هر کسی از پس هزینه‌های تبلیغات گسترده‌ی استانی برنمی‌آید.
بخش سایت‌خوان، صرفا بازتاب‌دهنده اخبار رسانه‌های رسمی کشور است.
ارسال نظر