۲۰۱۸؛ سال ناکامی سریالی سعودی ها؛ از محاطره قطر تا دستگیری شاهزادگان/قتل خاشقجی کار را یکسره کرد

ایرنا : سال ۲۰۱۸ به گواه ناظران سیاسی سالی آکنده از ناکامی برای سعودی ها درسیاست های داخلی و خارجی بود. رسوایی در پرونده خاشقچی، کسری شدید بودجه، گرفتاری در باتلاق یمن و شکست در سوریه تنها بخشی از شکست های ریاض در منطقه بود که نتیجه مداخله جویی سران عربستان در سطح منطقه و جهان بوده است.

روز چهارشنبه ۲۱ ژوئن ۲۰۱۷ (۳۱ خرداد ۱۳۹۶) سلمان بن عبدالعزیز پادشاه عربستان سعودی، محمد بن سلمان فرزندش را با حفظ سمت به عنوان وزیر دفاع به عنوان ولیعهد جدید این کشور معرفی کرد.

آغاز ولیعهدی بن سلمان در عربستان سریال شکست های پی در پی ریاض را در داخل و خارج این کشور کلید زد. 

**قتل خاشقچی

مهمترین ناکامی که سعودی ها سال ۲۰۱۸ میلادی با آن دست به گریبان شدند، پرونده قتل جمال خاشقچی روزنامه نگار و تحلیلگر منتقد ریاض بود که در کنسولگری عربستان در ترکیه به دستور مقامات ارشد ریاض به قتل رسید.

انتشار خبر ربایش وسپس قتل خاشقچی، ضربه سنگینی به حیثیت دیپلماتیک عربستان وارد کرد، به نحوی که بسیاری از سیاستمداران و نهادهای حقوق بشری خواستار تجدید نظر در روابط با ریاض شدند.

در همین راستا فعالان ضد جنگ، طرفداران حقوق بشر و شماری از حقوقدانان انگلیسی در اعتراض به قتل روزنامه ‌نگار منتقد عرب، خواستار قطع رابطه لندن با ریاض شدند.

«کریس مورفی» سناتور دموکرات آمریکا نیز پیشتر تاکید کرده بود که در صورت صحت خبر قتل خاشقچی توسط ریاض، باید روابط آمریکا با عربستان قطع شود. 

این جنایت، واکنش و خشم شدید جهانی را علیه سران سعودی و به ویژه شخص بن سلمان ایجاد کرد و بسیاری از سناتورهای آمریکایی را که روزی دوست و همپیمان قوی وی بودند، امروز و پس از قتل خاشقچی به مخالف سرسخت وی تبدیل کرد.

روزنامه واشنگتن پست گزارش داد: «لیندسی گراهام» سناتور جمهوری خواه آمریکا که پیشتر از طرح های اصلاحاتی بن سلمان حمایت کرده بود، با دیوانه و همدست خواندن بن سلمان در قتل خاشقچی، وی را خوار کرد.

&#۳۹;داین فاینستاین&#۳۹; سناتور دموکرات و &#۳۹;مارکو روبیو&#۳۹; سناتور جمهوری خواه آمریکا نیز با اعلام موضع علیه عربستان، خواستار جریمه این کشور شدند. این افراد از اعضای موثر کمیته ‌های روابط خارجه و امور قضایی سنای آمریکا هستند.

مصطفی تورکش تحلیلگر ترک مسائل خاورمیانه نیز چندی پیش در مصاحبه با ایرنا گفت: افشای اسناد قتل منتقد سعودی، ضربه مهلکی به حیثیت آل سعود در افکار عمومی جهان وارد کرد.

**وخامت اوضاع اقتصادی ریاض

عربستان در حالی سال ۲۰۱۸ را پشت سر می گذارد که با مشکلات اقتصادی فراوانی در این سال دست و پنجه نرم کرد و بنابر اذعان دولت ریاض، این کشور در سال آتی نیز با کسری بودجه به میزان ۳۵ میلیارد دلار روبه رو خواهد بود.

عربستان که به شدت به صادرات طلای سیاه وابسته است و طی ماه های اخیر تلاش خود را برای تنوع بخشی به اقتصادش افزایش داده، از سال ۲۰۱۴ به دلیل سقوط شدید بهای نفت با کسری بودجه رو به رو است.

شاه عربستان ۲۸ آذرماه با صدور بیانیه ای اعلام کرد که در لایحه بودجه عربستان، میزان درآمدها در سال ۲۰۱۹، ۲۶۰ میلیارد دلار پیش بینی شده است که بخش عمده آن به درآمدهای نفتی مربوط می شود.

در همین راستا، بن سلمان ولیعهد سعودی برای بهبود وضعیت اقتصادی کشورش برنامه ای را موسوم به چشم‌انداز ۲۰۳۰ در سال ۲۰۱۶ مطرح کرد. یکی از بندهای آن، فروش برخی شرکت‌ ها و ایجاد یک صندوق سرمایه ‌گذاری بزرگ است تا وابستگی به درآمدهای نفتی را کاهش دهد.

بسیاری از کارشناسان اقتصادی، چشم انداز ۲۰۳۰ را که با هدف تنوع بخشی به منابع اقتصادی عربستان مطرح کرده است، جاه طلبانه می دانند و گفتند که این چشم انداز قابلیت عملیاتی ندارد. روزنامه انگلیسی &#۳۹;ایندیپندنت&#۳۹; در این باره نوشت: عربستان سعودی از حدود ۳۰ سال پیش ادعاهای مشابهی را درباره انجام اصلاحات مختلف مطرح کرده که هرگز عملی نشده است.

«پاتریک کاکبرن» تحلیلگر برجسته امور خاورمیانه نیز در این باره گفت: گفته‌ های عربستان برای ترمیم اقتصاد خود و کاهش اتکا به نفت، صرفاً حرف‌ هایی تو خالی است که قابلیت و عزم عملیاتی شدن آن وجود ندارد.

**ناکامی در فروش سهام آرامکو

فروش بخشی از سهام شرکت نفتی آرامکو یکی دیگر از بندهای درج شده در چشم انداز ۲۰۳۰ و از راههای تنوع بخشیدن به اقتصاد عربستان و به دنبال آن جذب سرمایه گذاری خارجی بود که تاکنون سرنوشتی جز شکست نداشته است.

برخی پیچیدگی ها در امر فروش سهام و نیز نگرانی از اینکه شرکت آرامکو مجبور شود تا با عرضه سهام در بازارهای مالی، درهای خود را به روی نظارت خارجی بر این شرکت باز کند، سبب شد تا دولت سعودی پیشنهاد تعویق اجرای آن را تا سال ۲۰۱۹ میلادی ارائه دهد و بعد از آن هم خبر رسید که اساسا ملک سلمان با اجرای آن مخالفت و این ایده را هم متوقف کرده است .

**کاهش سرمایه گذاری های خارجی

مشکلات داخلی از جمله موج بازداشت شاهزاده ها و بازرگانان سعودی و مخدوش شدن چهره عربستان در سطح منطقه و جهان در پی قتل خاشقچی عرصه را برای سرمایه گذاران داخلی و خارجی در این کشور تنگ کرد.

به دنبال مبارزه ادعایی بن سلمان با فساد در عربستان در نوامبر سال ۲۰۱۷ و بازداشت ده ها تن از شاهزادگان و تجار و بازرگانان سعودی ، شمار زیادی از ثروتمندان در عربستان تلاش کردند سرمایه خود را از کشور خارج کنند یا برای ترک این کشور نقشه کشیدند.

نشریه آمریکایی وال استریت ژورنال نیز در این باره گزارش داد در پی قتل خاشقجی، سرمایه‌ گذاران خارجی از بازار‌های بورس عربستان روی برگردانده‌اند؛ در نتیجه دربار سعودی دستور داد شرکت‌های دولتی سهام خود را از بازار‌های بورس خریداری کنند تا صنایع محلی فرونپاشند.

**دستگیری شاهزاده ها و سرمایه گذاران سعودی

بازداشت ده ها شاهزاده و تاجر سعودی با ادعای مبارزه با فساد از سوی پادشاه و ولیعهد عربستان در حالی انجام شد که بسیاری از ناظران و رسانه های جهان تاکید کرده مبارزه با فساد بهانه است و بن سلمان به دنبال حذف رقیبان و مخالفان است.

به عقیده کارشناسان بن سلمان برای دستیابی به ثروت شاهزادگان و سرکوب هرگونه انتقاد و اعتراض، تمام طیف های مختلف این کشور از موافق و مخالف خود را هدف قرار داد.

تا جایی که روزنامه «گاردین» چاپ انگلیس نیز در این باره نوشت:‌ هدف مبارزه نیست زیرا کسی که خود فاسد است نمی تواند با فساد مقابله کند، هدف کودتای نرم است.

**باتلاقی به نام یمن

ناکامی های سعودی تنها به مسائل داخلی محدود نشده و سال ۲۰۱۸ یکی از بدترین سال ها برای ریاض در عرصه سیاست خارجی نیز بوده است.

تجاوز عربستان به یمن در قالب یک ائتلاف عربی از چهار سال و نیم گذشته آغاز شد و با وجود اینکه این جنگ تاکنون بی نتیجه بوده و جز خسارت های سنگین مالی و جانی برای عربستان ثمره ای نداشته، سران سعودی همچنان به ادامه آن اصرار دارند.

پیروزی‌ های میدانی و سیاسی ارتش و کمیته‌های مردمی یمن در برابر عربستان سبب شد که ریاض و همراهان آن در این جنگ هیچ دستاوردی را نداشته باشند. 

البته مقامات آمریکایی که با نشان دادن &#۳۹;چراغ سبز&#۳۹; به ائتلاف نظامی تحت رهبری عربستان، مجوز حمله به یمن را صادر کردند، اکنون پس از سال ها کشتار و ویرانی در ژستی فریبکارانه خواستار توقف آن شده اند.

بسیاری از کشورهای غربی از جمله آلمان، دانمارک و نروژ نیز فروش سلاح به عربستان را به تعلیق درآوردند.

این در حالی است که ائتلاف عربی پس از ناکامی های پی در پی در یمن، با ریزش اعضا روبه رو شد و خروج نیروهای سودانی و مالزیایی از این ائتلاف، بازندگی سعودی ها در یمن را پیش از پیش نمایان تر کرد و اکنون این ائتلاف در مسیر فروپاشی قرار گرفته است.

پس از آنکه رییس جمهوری سودان به دولت سعودی اعلام کرد که به دلیل بی نتیجه بودن جنگ یمن دیگر حاضر به ادامه مشارکت در ائتلاف خود خوانده غربی – عربی متجاوز به این کشور نیست ، اختلاف بین خارطوم و ریاض بالا گرفت.

العربی الجدید به نقل از منابع سودانی افزود: خارطوم به سعودی های اطلاع داد که از سوی گروههای مخالف سودانی برای پایان دادن به جنگ، تحت فشار شدیدی قرار دارد به همین دلیل ریاض باید برای حل سیاسی بحران تلاش کند یا تاریخی برای پایان دادن عملیات نظامی در یمن اعلام کند.

«محمد سابو» وزیر دفاع مالزی نیز هشتم تیرماه سال جاری رسما از ائتلاف عربی در یمن جدا شد و نیروهایش را از عربستان خارج کرد. 

**شکست در الحدیده

ناکامی سعودی ها در یمن به اینجا محدود نمی شود، بلکه ناتوانی در اشغال بندر راهبردی الحدیده واقع در غرب یمن نیز از دیگر شکست های ریاض و ائتلاف خودساخته اش در یمن محسوب می شود.

ائتلاف سعودی طی ماه های گذشته حملات شدیدی را برای تصرف بندر الحدیده انجام داد اما هر بار با مقاومت نیروهای ارتش یمن سرشکسته از حملات بیرون آمد. 

آغاز دور چهارم مذاکرات صلح یمن در استکهلم سوئد و نشستن طرف های یمنی بر سر میز مذاکره خود از دیگر دستاوردهای سیاسی برای انصار الله یمن و شکستی مفتضحانه برای سعودی ها بود.

طرف های یمنی در این مذاکرات درباره برقراری آتش‌ بس در الحدیده و تبادل اسیران بین دو طرف، به توافق رسیدند.

البته با دست یابی به توافق آتش بس در الحدیده، ائتلاف عربی نیز حملاتش را به این بندر شدت بخشید و در عمل ثابت کرد که به وعده های خود برای توقف حملات جهت تسریع روند صلح پایبند نیست.

**محاصره قطر بی نتیجه ماند

ایجاد بحران با کشور همسایه نیز از دیگر سیاست های تنش زای ریاض در منطقه است. 

عربستان، امارات، بحرین و مصر ۵ ژوئن ۲۰۱۷ (۱۵ خرداد ۹۶) با متهم کردن قطر به حمایت از تروریسم، روابط خود با این کشور را قطع کردند و مرزهای زمینی، دریایی و هوایی با قطر را هم بستند.

اما سال گذشته که عربستان با همراهی این کشورها اقدام به محاصره قطر کرد، کمتر کسی گمان می برد که دوحه بتواند زیر فشارهای سعودی و متحدانش دوام بیاورد.

اعمال تحریم ها علیه قطر، کشوری که تقریبا تمامی واردات خود را از مرزهای دو کشور امارات و عربستان انجام می داد، باعث بروز مشکلات شدیدی در این کشور شد.

اما قطر پس از چند ماه دشواری، با نزدیکی به کشورهای همسایه خود به ویژه ایران و ترکیه توانست تحریم سعودی ها را دور بزند و ریاض را در تحقق اهدافش ناکام بگذارد.

تا جایی که حتی روزنامه صهیونیستی «هاآرتص» در این باره اذعان کرد: یک سال پس از محاصره کامل قطر، تمام گزارش‌ های سازمان‌ های بین المللی نشان می دهد نه تنها این کشور کوچک با هیچ مشکل اقتصادی و مالی مواجه نشده، بلکه موقعیت ژئوپلیتیک آن نیز بهبود یافته است.

** اختلافات نفتی ریاض و کویت

بن سلمان مهرماه سال جاری عازم کویت شد تا با مقامات این کشور درباره مسائل مربوط به نفت و برخی موضوعات دیگر از جمله بحران کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس با قطر و حل بحران میان دو طرف درباره تولید نفت از میدان‌های نفتی مشترک «الخفجی» و «الوفره» گفت و گو کند. قرار بود این سفر دو روز طول بکشد اما بن سلمان پس از دو ساعت، کویت را به مقصد ریاض ترک کرد.

ولیعهد عربستان که برای راضی کردن کویت به منظور افزایش تولید روزانه نفت از چاه های مشترک دو کشور در راستای فشارهای ترامپ برای پایین نگه داشتن قیمت نفت به این کشور سفر کرده بود، با شکستی مفتضحانه به ریاض بازگشت.

یک منبع کویتی که نامش فاش نشده است به سایت &#۳۹;المسله&#۳۹; گفت: شکست سفر بن سلمان در سفر به کویت به علت دستورات عربستان به این کشور و شروطی بود که تعیین کرده بود. 

منبع دیگری در دفتر امیر کویت نیز فضای دیدار بن سلمان با مقامات کشورش را پر تنش خواند و گفت در این دیدار هیچ ‌گونه توافقنامه اقتصادی یا سیاسی‌ میان دو طرف به امضا نرسید.

از این رو زیاده خواهی و تکبر بن سلمان در دیکته کردن شروطی به کویت، باعث شد که دولت این کشور در مقابل گستاخی های وی ، عذر او را خواسته و محترمانه از کشور بیرون کند .

منابع کویتی عالی ‌رتبه درباره سفر ولیعهد سعودی به روزنامه رای ‌الیوم گفتند: آثار خشم و حمله بر صورت محمد بن سلمان و هیات همراه وی دیده می ‌شد و وی تنها به گفتن یک سری حرف‌ های محدود که جنبه کلی داشت با امیر کویت اکتفا کرد و به همراه همراهانش فورا پس از اتمام مراسم شام جهت ترک کویت به مقصد ریاض به سمت هواپیمای شخصی‌ اش رفت.

**شکست در سوریه و عراق

سوریه و عراق عرصه دیگری از ناکامی سعودی ها در منطقه طی سال های گذشته بوده است. ریاض طی سال های اخیر حامی سرسخت مالی و سیاسی و رسانه ای تروریست های فعال در سوریه و عراق بود.

گروه های تروریستی به ویژه داعش که ابتدا در سوریه شکل گرفت و سپس به عراق و دیگر کشورهای منطقه گسترش یافت، هزینه های هنگفتی روی دست عربستان گذاشتند.

البته حمایت های مالی و سیاسی عربستان از گروه های تروریستی در سوریه فقط منوط به داعش نشد، بلکه تور حمایتی سعودی ها شامل سایر گروه های تروریستی در سوریه نیز شد. 

به عقیده کارشناسان، عربستان در جنگ نیابتی خود در سوریه نتوانست به اهداف خود برسد و خروج ۱۲ هزار تن از عناصر تروریستی «جیش الاسلام» از غوطه شرقی یک فاجعه برای آنان به بار آورد.

گروه تروریستی جیش الاسلام مهره اصلی ریاض در حومه شرقی دمشق برای تشدید فشار علیه نظام بشار اسد به شمار می آمد اما میلیاردها دلار کمک نظامی نتوانست از شکست ریاض جلوگیری کند.

روزنامه آمریکایی «بوستون‌ گلوب» نیز در مطلبی اذعان کرد: هیچ کشوری به اندازه عربستان از تروریسم حمایت نکرده است.

**شکست در انتخابات لبنان

لبنان یکی دیگر از مهمترین صحنه های تکرار ناکامی رهبران ریاض در منطقه در یک سال گذشته بوده است.

عربستان که نتوانست به اهداف خود در عراق، سوریه و یمن دست یابد، تلاش کرد شانس خود را در لبنان امتحان کرد که در آن نیز چیزی جز ناکامی عایدش نشد.

حساسیت های عربستان نسبت به حزب الله لبنان و ارتباط آن با ایران، اسباب دخالت مستقیم ریاض در لبنان را از میانه آبان ماه گذشته فراهم کرد. عربستان برای تاثیرگذاری بر انتخابات آتی این کشور (اردیبهشت ماه ۹۷) درصدد آسیب رساندن به محبوبیت مردمی این گروه برآمد. 

گروگان گیری «سعد حریری» نخست وزیر لبنان و خانواده اش و اعلام استعفای غیرمنتظره او در ابتدا انگشت اتهام را به سوی حزب الله و ایران نشانه گرفت. 

عدم قبول استعفا از سوی رییس جمهوری لبنان و شبهه های آشکار در علت استعفا از سوی افکار عمومی سرانجام به وساطت فرانسه و پایان یافتن قائله ختم شد؛ غائله ای که حاصل آن برای عربستان جز شکست و بی آبرویی نبود.

گروگانگیری نخست وزیر لبنان و اتهام زنی به حزب الله و ایران، نه تنها به نتیجه مطلوب عربستان یعنی شکاف میان گروه های سیاسی لبنان منجر نشد، بلکه به احساسات ضد سعودی در این کشور و در کل منطقه دامن زد و باعث شد که عربستان از کمترین امکان تاثیرگذاری در انتخابات پارلمانی لبنان برخورد شود و این شکست سنگین دیگری برای رهبران سعودی بود.

سیاست های مداخله جویانه و به شدت خصمانه ضد ایرانی عربستان در خاورمیانه در سال های گذشته به ویژه سال ۲۰۱۸ حاصلی جز ناکامی برای ریاض نداشته است.

از این رو سریال این ناکامی ها برای عربستان در منطقه پایانی ندارد و تا زمانی که رهبران سعودی دست از ماجراجویی و مداخله جویی در کشورهای منطقه برندارند، باید در سال ۲۰۱۹ نیز شاهد تداوم شکست های سعودی ها در خاورمیانه بود.