بده‌بستان های سیاسی و اقتصادی تهران-مسکو
نشریۀ روسی "ار ب کا" در مقاله ای ضمن برشمردن جزئیات روابط اقتصادی ایران و روسیه، پیامدهای خروج ترامپ از برجام بر روابط تهران -مسکو را مورد بررسی قرار داده است. به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین در این مقاله آمده است:
مجازاتهای شدید به کار گرفته شده علیه ایران طی سال‌های قبل از نیل به برنامه جامع مشترک بر روابط اقتصادی روسیه با ایران هم اثر منفی شدید گذاشته بود. بسیاری از بانک‌ها و شرکت‌های بزرگ روسیه از بیم مجازات‌ها ناچار شدند از پروژه‌های ایرانی خارج شوند. روسیه در این رابطه از معامله بزرگ تسلیحاتی با ایران منصرف شد، فروش اسلحه به ایران غیر ممکن شده بود.
اکثر شرکت‌های نفت و گاز روسیه زیر فشار مجازات‌ها بازار ایران را ترک گفتند. حجم بازرگانی دو کشور به طور محسوس افت داشت و مساعی دو طرف برای بهبود روابط به واسطه ابتکارهایی مانند نفت در برابر کالا اثر چندان نداشت.
محدودیت روابط با ایران برای روسیه به عنوان همسایه و شریک مهم اقتصادی و ژئوپلتیک باعث فعال شدن این کشور در طراحی برجام شد. روسیه در این جهت فعالیت محسوس داشت و ابتکار آن در مورد نحوه حل مسئله در پیشرفت مذاکرات هسته‌ای با ایران نقش بزرگی ایفا کرد.
ولی حتی در آن دوران در روسیه در مورد عواقب امضای برجام دو دیدگاه متفاوت وجود داشت: گروهی از صاحبنظران به این اشاره می‌کرد که ایران رقیب طبیعی روسیه در بازار نفت و گاز است و روسیه با کمک به امضای موافقتنامه در واقع راه برای ورود آن به بازار را فراهم می‌کند. از جمله به این مسئله اشاره می‌شد که ایران از نقطه نظر ذخایر گاز پس از روسیه جای دوم را در جهان احراز می‌کند و اینکه پس از محدود شدن صادرات نفت ایران جای آن در اروپا از طرف روسیه اشغال شده بود و در صورت بازگشت ایران به بازار روسیه ممکن است از این بازارها محروم شود.
گروه دیگر به این اشاره می‌کردند که مجازات‌ها به تجارت روسیه با ایران لطمه زده است. همکاری با ایران مشکل شده و بسیاری از شرکت‌های روسی از بیم مجازات‌ها ناچار شده‌اند از پروژه‌های بامنفعت با ایران منصرف شوند. همکاری روسیه با ایران در ساخت نیروگاه اتمی بوشهر تحت فشار دائمی غرب قرار داشت و روسیه از امکان فروش تسلیحات خود به ایران محروم شده بود. خودداری روسیه از تحویل سامانه‌های ضدهوایی اس۳۰۰ به ایران جنجالی‌ترین نمونه از این دست بود.
در هر حال هرچند روسها بر نقش مهم خود در نیل به توافق اصرار دارند ولی باید درک شود که در وهله اول ایران و آمریکا دو طرف اصلی مذاکره بودند و در صورت عدم تمایل ایران و آمریکا نیل به توافق برغم هر ابتکار روسیه میسر نمی‌شد.
تحول روابط اقتصادی روسیه با ایران بعد از امضای برجام
پس از برجام دو امر اثرگذار بر اقتصاد روسیه رخ داد:
از یک طرف قیمت نفت به پایین‌ترین نقطه طی سال‌های گذشته رسید. امری که امروز برخی صاحبنظران در روسیه به آن اشاره می‌کنند تا بگویند در صورت بهم خوردن برجام دوباره قیمت نفت بالا خواهد رفت و روسیه از این امر منتفع می‌شود. ولی اغلب فراموش می‌شود که سقوط قیمت نفت از سال 2014 آغاز شده بود و علت آن نبرد عربستان سعودی با نفت شیل آمریکا بود. و شرکت‌های روسی هم در آن دوران در حد امکان نفت تولید می‌کردند. آن روزها راهبرد تصرف بازارها مطرح بود و هر کشور سعی داشت مقدار بیشتری نفت تولید کند. و روند سقوط قیمت نفت بعد از توافق روسیه با کشورهای اوپک و به رغم عدم شرکت ایران در این روند متوقف شد.
منحنی درج شده در روزنامه تجاری "ار ب کا" نشان می‌دهد استخراج نفت ایران پس از رفع مجازات‌ها فقط یک میلیون بشکه در روز رشد کرده در حالی که استخراج نفت ایالات متحده در همین مدت بیش از ۳ میلیون بشکه در روز رشد کرده بود:
روند دوم آغاز رفع تدریجی مجازات‌ها و فراهم شدن زمینه برای همکاری تجاری با ایران بود. در روسیه امروز اغلب از این گله می‌شود که مقاصد آن برای بالا بردن محسوس تجارت با ایران تحقق نیافت. البته در نهایت سامانه‌های ضدهوایی اس300 به ایران فروخته شد. ایران و روسیه ساخت فاز دوم نیروگاه اتمی بوشهر را آغاز کردند. ایران و روسیه در مورد شرکت روسیه در پروژه بزرگ برقی کردن راه آهن و ساخت نیروگاه‌های حرارتی به توافق رسیدند. ولی ایران به جای هواپیماهای سوخوی سوپرجت ۱۰۰ روسیه هواپیماهای بویینگ و ایرباس آمریکا و اروپا را خریداری می‌کند.
برخی تجار روسیه از مشکل بودن کنار آمدن با ایران گله می‌کنند. ولی به علتی نادیده گرفته می‌شود که چینی‌ها و کشورهای غربی با ایران مشکل ندارند. برخی صاحبنظران خود روسیه هم اذعان می‌کنند فنآوریهای روسیه امکان رقابت با غرب و چین را ندارند. حتی در داخل روسیه کالاهای تولید روسیه نمی‌توانند با کالاهای چینی و غربی رقابت کنند. و شرکت‌های هواپیمایی خود روسیه ترجیح می‌دهند بویینگ و ایرباس بخرند. مشکل داشتن سرویس هواپیماهای سوخوی سوپرجت ۱۰۰ به کرات در داخل خود روسیه مطرح شده بود. و این واقعیت نشانه قابلیت رقابت پایین صنایع روسیه می‌باشد، نه بدخواهی ایرانیان.
ولی برغم همه این اظهارات روابط اقتصادی روسیه با ایران طی سال‌های بعد از امضای برنامه جامع مشترک رشد محسوس داشت.
خبرگزاری تاس در گزارشی در اواخر سال ۲۰۱۷ دیدگاه صاحبنظران روس در مورد توسعه پویای روابط با ایران را منتشر کرد:
در گزارش گفته می‌شد مقامات مسئول بخش تجاری روسیه رشد پویا و "پلیفونیک" همکاری اقتصادی ایران و روسیه را خاطر نشان می‌کنند. حجم بازرگانی طی سال گذشته (سال ۲۰۱۶ یعنی اولین سال بعد از امضای برنامه جامع مشترک) بیش از ۷۰ درصد رشد کرده و از ۲ میلیارد دلار فراتر رفته است. یک سال قبل از آن حجم روابط ۹۰۳ میلیون دلار بود. صاحبنظرانی که خبرگزاری از آنها پرسش کرده بود حین صحبت از توسعه آینده روابط از امکان پیشرفت در بسیاری حوزه‌ها چون انرژی اتمی، نفت و گاز، هواپیمایی و نفت شیمی و همچنین فنآوریهای پیشرفته سخن می‌گفتند.
گسترش تماس‌های سیاسی که بنوبه خود مشوق بزرگ توسعه روابط اقتصادی می‌باشد هم پس از امضای برنامه جامع مشترک و رفع تدریجی مجازاتهای ایران و از میان برداشته شدن انزوای آن میسر شد.
رشد روابط به سال ۲۰۱۶ محدود نشده و در نیمه اول سال ۲۰۱۷ هم ادامه داشت. در اکتبر ۲۰۱۷ آقای فرهاد پرند وابسته تجاری ایران در روسیه اعلام نمود "طی نیمه اول سال صادرات ایران به روسیه ۳۶ درصد رشد کرده و به ۲۲۸ میلیون دلار بالغ شده است". ولادیمیر فیتین (Vladimir Fitin) رئیس مرکز خاورمیانه در انستیتوی مطالعات راهبردی روسیه می‌گوید "صادرات روسیه به ایران همچنان دو برابر بیش از صادرات ایران به روسیه است ولی طی ۶ ماه اول سال صادرات روسیه به ایران اندکی افت داشته و به ۵۰۹ میلیون دلار بالغ شد". خبرگزاری "رگنوم" سطح افت صادرات روسیه به ایران ۱۶ درصد بود.
ولادیمیر اوبیدننوف (Vladimir Obidennov) رئیس شورای تجاری ایران و روسیه در اتاق صنایع و بازرگانی روسیه در اواخر سال ۲۰۱۷ اعلام نمود حجم صادرات کاغذ و فرآورده‌های آن، چوب، لباس و تریکوتاژ و همچنین فلزات آهنی به ایران بطور محسوس رشد کرده است. صادرات روغن و چربی‌ها از روسیه به ایران ۳ برابر شد. وی بطور اخص به پویایی مثبت در بخش صادرات تجهیزات راه آهن اشاره کرد که از ۳,۴ میلیون دلار در سال ۲۰۱۶ تا ۲۶,۲ میلیون دلار یعنی قریب به ۸ برابر رشد کرده بود .
به گفته اوبیدننوف فقط صادرات گندم روسیه طی ۸ ماه سال ۲۰۱۷ از نمودار مشابه سال قبل ۱۷ میلیون دلار فراتر رفته است. ضمناً امسال فصل برداشت محصول در روسیه اندکی جابجا شده و در نتیجه حجم کل صادرات غلات به ایران می‌تواند از ۲۰۰ میلیون دلار فراتر برود. وی گفت حجم بازرگانی دو کشور در ۸ ماه اول سال ۲۰۱۷ به ۹۸۹,۶۴ میلیون دلار بالغ شده است. اوبیدننوف حین توصیف روابط اقتصادی دو کشور به توسعه پویا و پلیفونیک آنها اشاره کرد. وی گفته بود حجم بازرگانی دو کشور "بطور پیگیر رشد می‌کند ولی هنوز سرعت رشد به اندازه کافی بالا نیست".
اوبیدننوف اعلام نمود: "همکاری در حوزه‌های مختلف اقتصادی پیش می‌رود. متخصصین صنایع هسته‌ای روسیه عملیات ساخت فاز دوم نیروگاه اتمی بوشهر را آغاز کرده‌اند. همچنین دو کشور مساعی متوجه توسعه راهروی بین‌المللی شمال - جنوب را فعال ساخته‌اند که کوتاهترین راه از اروپا به هند و کشورهای آسیای جنوب شرقی می‌باشد. طرفین به اصلاح قوانین کمرکی به منظور عبور بلامانع محموله‌ها در این راهرو هستند.
اوبیدننوف همچنین از اقدام دو کشور برای رفع موانع سر راه بازرگانی و فعالیت تجاری سخن گفت. وی گفت دو طرف برای تأسیس مرکز تجاری بین‌المللی ایران و روسیه اقدام می‌کنند که بر اساس اتاق‌های صنایع و بازرگانی دو کشور و با حمایت فعال دولتین دایر می‌شود. همچنین در نظر است بر اساس این مرکز داوری تجاری بین‌المللی و گروه میانجی برای حل و فصل اختلافات شرکت‌های ایرانی و روس تشکیل شود.
به این ترتیب می‌شود گفت روابط دو کشور که دیدار پوتین از ایران در نوامبر ۲۰۱۷ نقطه اوج آن بود طی مدت گذشته از امضای برجام فعالانه پیش رفته بود. ولی در همان دوران ترامپ فعالیت خود علیه برجام را آغاز کرده و به کنگره توصیه می‌کند تدارک تجدید نظر در آن را شروع کند. همزمان واشنگتن اعمال فشار بر مسکو را هم فراموش نکرده بود. یعنی می‌شود گفت تشدید فشار آمریکا بر روسیه همزمان با اقدام رئیس‌جمهور آن علیه برجام آغاز شد. فشاری که بعدها باعث تلاطم محسوس در بازارهای سهام و ارز روسیه شد.
قبل از دیدار پوتین و طی دیدار وی از ایران محافل تجاری دو کشور هم تماس‌هایی داشتند. این تماس‌ها اساساً با حوزه‌های انرژی اتمی و استخراج نفت و گاز ارتباط داشت. عملیات ساختمان فاز دوم نیروگاه اتمی بوشهر در ۳۱ اکتبر ۲۰۱۷ آغاز شد .
شرکت ملی نفت ایران و شرکت روس‌نفت (RosNeft) روسیه اول نوامبر موافقتنامه کلانی امضا کردند که اجرای پروژه‌های کلان در بخش نفت و گاز در ایران به مبلغ ۳۰ میلیارد دلار را منظور می‌کرد.
به گزارش "ار ب کا" این تنها شرکت نفتی روسیه نبود که به فعالیت در ایران علاقه‌مند می‌باشد. شرکت‌های گازپروم، لوکاویل، گازپروم نفت، تات نفت و زاروبژنفت هم با ایران موافقتنامه‌های مربوط به مقاصد همکاری را امضا کرده بودند. از جمله گازپروم در ماه ژوئن با شرکت ملی نفت ایران در مورد بهره‌برداری مشترک از میدان بزرگ "فرزاد ب" با حجم کل ذخایر آن در حدود۲۱ تریلیون متر مکعب به توافق رسید (حجم ذخایر این میدان در ویکیپدیا ۲۱,۷ تریلیون فوت مکعب درج شده است).
سایت روسی EaDaily.com می‌گوید ایران نسبت به توسعه روابط اقتصادی با روسیه رویکرد گزینشی پیشه کرده و ترجیح می‌دهد حتی برغم ریسک‌های بالای مجازات‌ها در برخی حوزه‌ها با شرکای غربی همکاری کند. نشریه در این رابطه به نبود هر حرکت در بخش فروش هواپیماهای سوخوی سوپرجت ۱۰۰ روسیه به ایران اشاره می‌کند. هرچند این نشریه اذعان می‌کند که از نقطه نظر مجازات‌ها سوخوی سوپرجت ۱۰۰ هم آسیب پذیر می‌باشد زیرا برخی قطعات آن غربی بوده و درصورت بکار گرفتن مجازات‌ها روسیه نخواهد توانست آنها را به ایران بفروشد .
نشریه همچنین از این گله می‌کرد که ایران در امضای موافقتنامه‌های مقدماتی مربوط به خرید اسلحه از روسیه عجله به خرج نمی‌دهد. اطلاعات جسته گریخته در مورد معامله‌های بالقوه طرفین از طرف منابع جدی تأیید نمی‌شود. این ابهام باعث گرم شدن بازار شایعات می‌شود. در ماه اوت (۲۰۱۷) شایعه شد روسیه از فروش جنگنده‌های چندمنظوره "سوخوی ۳۵" و "سوخوی ۳۰ ام" به ایران خودداری کرده و پیشنهاد می‌کند تهران بجای آنها "سوخوی ۲۷ اس ام ۳" بخرد ولی ایران به خرید آنها علاقه‌مند نیست. بین دلایل خودداری روسیه از فروش "سوخوی ۳۵" به ایران از وجود فنآوریهای حساس در این جنگنده‌ها و ناتوانی ایران از پرداخت ارز معتبر برای خرید این تجهیزات یاد شد.
می‌شود گفت سیر نزولی در روابط ایران و روسیه در سال ۲۰۱۷ آغاز شد. روشن است که افت روابط اقتصادی هم جنبه اقتصادی و هم جنبه سیاسی داشته است. در روسیه نیروهایی وجود دارند که از کمک آن به خروج ایران از مجازات‌ها ناراضی هستند. لابی نفتی کشور پیوسته به این اشاره کرده که ایران رقیب روسیه در بخش نفت و گاز می‌باشد. نمایندگان صنایع هواپیمایی هم از میسر نشدن فروش هواپیماهای روسی به ایران ناراضی هستند. موانع اقتصادی سر راه همکاری هم ماهیت دوجانبه و هم ماهیت بین‌المللی دارد.
سطح حقوقی روابط ایران و روسیه بطور باید و شاید تنظیم نشده بود. برای مثال نمایندگان شرکت‌های نفتی روسیه می‌گفتند امضای موافقتنامه‌های شرکت‌های نفت و گاز روسیه با ایران مدت طولانی بخاطر آماده نشدن موافقتنامه نمونه از طرف ایران نمی‌توانست پیشرفت کند. همچنین باید به ادامه مشکلات حوزه بانکی ایران اشاره شود که برغم توافقات برجام مجازاتهای آن اینطور هم بطور کامل رفع نشد.
در نتیجه به گزارش سایت "بازرگانی خارجی روسیه" حجم بازرگانی ایران و روسیه در سال ۲۰۱۷ در مقایسه با سال ۲۰۱۶ به مبلغ ۴۷۷ میلیون دلار افت داشته و به ۱,۷۰۶ میلیارد دلار محدود شد. کاهش حجم بازرگانی نسبت به سال قبل به ۴۷۷ میلیون دلار یا ۲۱,۸۵ درصد بالغ شد .
حجم صادرات روسیه به ایران در سال 2017 به 1،314 میلیون دلار بالغ شد که 30,13 درصد (567 میلیون دلار) کمتر از سال 2016 بود.
واردات روسیه از ایران در سال 2017 اندکی بیش از 392 میلیون دلار بود یعنی 89,6 میلیون دلار یا 29,62 درصد رشد داشت.
تراز بازرگانی روسیه با ایران مثبت و در حدود 922 میلیون دلار بود. این تراز مثبت هم نسبت به سال 2016 628 میلیون دلار (41,58%) کاهش داشت.
سهم ایران در بازرگانی خارجی روسیه در سال 2017 حدود 0,2923% بود. یک سال قبل این رقم 0,4670% بود. ایران بین شرکای تجاری ایران در سال 2017 در جای 48 قرار گرفت (سال قبل ایران در جای 42 بود).
آمارها نشان می‌دهد کاهش صادرات روسیه به ایران در سال ۲۰۱۷ آغاز شده بود. این کاهش می‌توانست تا حدودی نتیجه روند از سر گرفتن مجازات‌ها باشد که رئیس‌جمهور آمریکا در آستانه اقدام در جهت خروج از برجام به بکار گرفتن تدریجی آنها پرداخته بود.
صاحبنظران روسیه بر این باورند احیای مجازات‌ها می‌تواند به نفع تقویت نفوذ اقتصادی روسیه بر ایران منجر شود.
مسئله مجازات‌ها و اثر آنها بر روابط ایران و روسیه در سال ۲۰۱۸ توسط صاحبنظران روسیه بررسی می‌شود. از جمله در گزارش "ایران - روسیه: همکاری بخاطر مجازات‌ها ؟" در سایت شورای روابط بین‌الملل روسیه گفته شده بود:
روابط ایران و روسیه باید نه تنها بر اساس ملاحظات مربوط به منفعت متقابل (اعم از سیاسی یا اقتصادی) بلکه همچنین واقف بودن بر منافع یکدیگر و درک آنها و بطور اخص احترام گذاشتن به یکدیگر اتکا داشته باشد.
مشکل کلیدی همکاری با ایران ناتوانی آن از تأمین مالی مستقل پروژه‌های زیرساختی می‌باشد. این امر با قیمت نه چندان بالای نفت و همچنین مجازات‌هایی ارتباط دارد که باعث شده بود دارایی ایران در کشورهای غربی منجمد شود. به این ترتیب اجرای پروژه‌ها به کسب وام یا از روسیه یا کشورهای ثالث نیاز دارد.
مجازات‌هایی که کشورهای غربی هم نسبت به روسیه و هم نسبت به ایران بکار می‌گیرند می‌توانند به تقویت روابط دو کشور (ضمناً نه تنها در بخش سیاسی بلکه دیگر حوزه‌ها) هم مساعدت کند.
در مقاله خاطر نشان می‌شود در شرایط شدت یافتن مجازات‌ها روسیه باید به توسعه روابط با کشورهای غیر غربی توجه کند که ایران یکی از آنها است. ایران یکی از کشورهای کلیدی فضای اورآسیا تلقی می‌شود که همزمان با آسیای مرکزی، افغانستان، پاکستان مرز دارد.
ایران جمعیت ۸۰ میلیونی و فرهنگ باستانی و از جمله سنت‌های دیرینه حکومت مرکزی نیرومند را دارد. و ایران می‌تواند بر کشورهای دارای جمعیت بزرگ شیعه مانند عراق و سوریه، لبنان، یمن، افغانستان و بحرین اثر محسوس بگذارد.
امکان اثر گذاشتن مجازات‌ها بر روابط ایران و روسیه به بحث و بررسی‌های بسیار در روسیه منجر شد. کافی است گفته شود در روزهای خروج آمریکا از برجام طی یک روز سه برنامه تحلیلی شبکه خبری "روسیه ۲۴" با شرکت صاحبنظران برجسته در این خصوص برگزار شد.
ضمناً دیدگاه مربوط به منتفع شدن روسیه از اقدام رئیس‌جمهور آمریکا تنها در محافل روس بیان نمی‌شود.
به گزارش روزنامه نووایا گازتا ، خبرنگار نشریه آمریکایی "The Huffington Post" در صفحات آن نوشت: "خروج ترامپ از موافقتنامه به معنی پیروزی روسیه است. این اقدام روابط آمریکا با دیگر کشورها در سراسر جهان را تضعیف کرده و مشکلات بلندمدت برای سیاست خارجی ایالات متحده ایجاد می‌کند اما این امور به نفع رقیب آمریکا یعنی روسیه است".
جنبه اقتصادی خروج آمریکا از برجام به اندازه جوانب سیاسی و نظامی آن شایان اهمیت تلقی می‌شود. در روسیه و آمریکا این باور هست که روسیه و اقتصاد آن می‌توانند از اوضاع جاری منتفع شوند. در رابطه با مجازاتهای جدیدی که آمریکا اعلام می‌کند قصد دارد علیه ایران اعمال کند مسئله توانایی شرکت‌های خارجی برای مقابله با این مجازات‌ها و عواقب همکاری با ایران برای آنها مطرح می‌شود. همچنین اثر این مجازات‌ها بر صادرات نفت خام ایران و متعاقباً قیمت نفت در بازار جهانی به عنوان یکی از آثار مثبت احتمالی اقدام آمریکا برای روسیه تلقی می‌شود. مقامات و صاحبنظران روسیه ادعا می‌کنند مسکو در برابر مجازاتهای آمریکا مقاومت می‌کند و این مجازات‌ها باعث قطع رابطه با ایران نشده و حتی خروج شرکت‌های غربی از ایران به روسیه اجازه می‌دهد خودش معامله‌های بزرگی با ایران برای مثال در بخش هواپیمایی امضا کند.
به قلم ویکتور کوریلوف (Victor Kurilov) صاحبنظر ارشد انستیتوی مالی و انرژی در مقاله "واکنش اقتصاد جهانی به بهم خوردن معامله هسته‌ای چگونه است" در بخش مربوط به اثر خروج آمریکا از برجام بر اقتصاد روسیه خاطر نشان می‌کند:
در بازار نفت میتوان انتظار رشد قیمت را داشت. به احتمال قوی اعضای معامله اوپک، که از سود حاصله راضی هستند سیاست محدودیت استخراج نفت را ادامه می‌دهند. آمریکا هم در رابطه با محدودیت‌های مختلف نخواهد توانست استخراج نفت شیل را افزایش دهد. رشد قیمت نفت می‌تواند برای روسیه اثر مثبت داشته باشد که هزینه‌های دولتی آن (مخصوصاً با توجه به هزینه‌های کلان منظور شده در فرمان ماه می رئیس جمهور پوتین) رشد می‌کند. از طرف دیگر اقدام آمریکا روی برخی پروژه‌های ایران و روسیه خط بطلان خواهد کشید. یکی از آنها کشیدن خط لوله گاز از ایران به هند می‌باشد که کمپانی گازپروم روسیه قصد شرکت در آن را داشت.
روزنامه کمرسانت در مقاله "مجازات‌ها، آب را قطع کرد" از مورد مشخص اثر گذاشتن مجازات‌ها بر روابط اقتصادی ایران و روسیه گزارش داده و نوشته است مرکز صادرات روسی-خاورمیانه‌ای متعلق به ایگور چایکا (Igor Chaika - فرزند دادستان کل روسیه) از ساخت کارخانه شیرین کردن آب در ایران که ارزش آن تا ۱۸۰ میلیون دلار ارزیابی می‌شد منصرف شد. مجازاتهای ایران باعث شد خرید تجهیزات ضروری از طرف شرکت روسی با مشکل مواجه شود. در نتیجه اجرای پروژه غیر ممکن می‌شود. اولگ میتوول (Oleg Mitvol) که سابقاً ۵۰ درصد سهام این شرکت را کنترل می‌کرد از خروج شرکت از پروژه به روزنامه کمرسانت اطلاع داد. میتوول از جمله به موفق نشدن شرکت در مذاکره با کره جنوبی در مورد خرید فنآوریهای ضروری اشاره می‌کند.
نمونه مذکور نقاط ضعف شرکت‌های تجاری روسیه در فعالیت با ایران را نشان می‌دهد. امر شماره یک عدم دسترسی روسیه به فنآوریهای ضروری می‌باشد. شرکت مذکور روسی در واقع به فنآوریهای لازم برای شیرین کردن آب دسترسی ندارد و نمی‌تواند بطور مستقل اقدام کند. همین مانع در بخش مقاصد روسیه برای فروش هواپیما به ایران مطرح است. صاحبنظران روس اعتراف می‌کنند هواپیمای "سوخوی سوپرجت ۱۰۰" که روسیه قصد فروش آن به ایران را دارد با استفاده محسوس از فنآوریهای آمریکایی ساخته شده و درصورت مخالفت آمریکا، مسکو نمی‌تواند آنها را به ایران بفروشد.
در بخش اقتصادی عامل محدود کننده سومی هم هست: دومای دولتی روسیه قانونی در خصوص مجازات اشخاص حقیقی و حقوقی بخاطر رعایت مجازاتهای آمریکا و دیگر کشورها علیه روسیه تصویب کرده است. این واقعیت نشان می‌دهد شرکت‌های تجاری حتی در داخل خود روسیه و حتی در مواردی که به همکاری با شرکت‌های تجاری داخلی ارتباط دارد از مجازات‌ها بیم داشته و از همکاری با یکدیگر طفره می‌روند. رسانه‌ها نیز خاطر نشان می‌کردند اگر این سند تصویب شود حتی وزارت دارایی روسیه و بسیاری از بانک‌ها و شرکت‌های دولتی کشور مجازات می‌شوند.
روزنامه نزاویسیمایا گازتا به محدودیت‌های دیگر سر راه ورود هواپیماهای روسی به ایران هم اشاره می‌کند:
بنظر می‌رسد خودداری آمریکا از فروش هواپیما به ایران و جلوگیری آن از اقدام مشابه اروپا می‌تواند به عنوان شانسی برای صنایع هواپیما سازی روسیه ارزیابی شود. هرچند صاحبنظران می‌گویند ایران به خرید هواپیماهای مدرن با گنجایش ۱۵۰-۲۰۰ مسافر علاقه‌مند است در حالی که گنجایش "سوخوی سوپرجت ۱۰۰" روسیه خیلی کمتر از این است. فرضاً روسیه می‌توانست هواپیمای "ام اس ۲۱" را به ایران بفروشد ولی این هواپیما تازه وارد مرحله آزمایش شده و مضاف بر این روی آن موتورهای آمریکایی نصب شده است. در شرایط کنونی ممکن است ایران چاره ای به غیر از کشیدن انتظار تا آغاز مرحله تولید انبوه این هواپیما نداشته باشد. مخصوصاً با توجه به اینکه اخیراً طرح مدل جدید این هواپیما بدون قطعات وارد شده از خارج معرفی شد.
اولگ پانته لئیف (Oleg Panteleyev) رئیس سازمان تحلیلی "آویا پورت" (AviaPort) می‌گوید حتی درصورت تحویل هواپیماهایی که قطعات آمریکایی در آنها بکار گرفته نشده خطر مجازات روسیه بخاطر صادرات فرآورده‌های تکنولوژیک پیشرفته به ایران خیلی بالاست. وی خاطر نشان می‌کند آن شرکت‌های روسی که هم اکنون تحت مجازاتهای آمریکایی هستند می‌توانند محدودیت همکاری با ایران را نادیده گیرند ولی کارخانجات هواپیما سازی روسیه با احتیاط فوق العاده اقدام می‌کنند. قطع گسترده روابط با غرب می‌تواند مشکلات زیاده از حدی برای صنایع هواپیما سازی روسیه ببار آورد.
همین نشریه تجاری در مقاله دیگری تحت عنوان "بهره دارای اثر کوتاه مدت" به تحلیل آثار خروج آمریکا از برجام بر روابط ایران و روسیه پرداخته است. نشریه به نقل از آلکساندر کنوبل (Alexandr Knobel) مدیر مرکز آکادمی اقتصاد و خدمت دولتی روسیه می‌گوید از سر گرفتن مجازاتهای آمریکا بر روابط ایران و روسیه اثر محسوس نخواهد گذاشت. وی بین عواملی که باعث می‌شود مجازات‌ها بر روابط اثر نگذارد به امور زیر اشاره می‌کند:
حجم بازرگانی ایران و روسیه چندان نیست.
ایران و شرکای آن طی دوران طولانی مجازات‌ها راه دور زدن آنها را یاد گرفته‌اند.
اثر مجازاتهای یکجانبه آمریکا بدون پیوستن اتحادیه اروپا به آن قابل پیشبینی نیست.
ممنوعیت معاملات دلاری بر بازرگانی ایران اثر چندان نخواهد گذاشت زیرا ایران معاملات خود را متنوع ساخته و از جمله بجای دلار از یورو استفاده می‌کند.
روسیه پیوسته بین ۱۰ شریک تجاری طراز اول ایران قرار دارد ولی رقم کل آن بزرگ نبوده و طبق داده‌های سرویس فدرال گمرک روسیه بین ۱,۲ تا ۲,۳ میلیارد دلار قرار داشته است. حجم روابط در سال ۲۰۱۱ به اوج خود رسیده و به ۳,۷ میلیارد دلار بالغ شده بود. از آن به بعد حجم بازرگانی سیر نزولی داشته است.
آندری باکلیتسکی (Andrei Baklitski) صاحبنظر مرکز "پیر سنتر" در مقاله خود در صفحات همین نشریه می‌گوید اثر اقدام آمریکا بر روابط روسیه و چین با ایران کمتر خواهد بود:
آنها به سامانه مالی آمریکا وابستگی کمتر داشته، سامانه گسترده شرکت‌های دولتی را دارند که می‌توانند از اقتصاد آمریکا منزوی شوند. دو کشور همچنین تجربه مقابله با مجازاتهای آمریکا را دارند. یکی از عملیاتی که روسیه در دوران مجازات‌ها انجام داد ساخت مرحله اول نیروگاه اتمی بوشهر بود. امروز روسیه ساخت مرحله دوم نیروگاه را آغاز می‌کند. فعالیت هسته‌ای مسالمت آمیز در ایران از محدوده مجازات‌ها بیرون برده شده بود. درصورت تغییر این قاعده مجتمع دولتی روس‌اتم که در ایالات متحده شرکت فرعی داشته و منافع تجاری آن ماهیت جهانی دارد می‌تواند هدف آسیب پذیری برای مجازاتهای آمریکا باشد.
روزنامه وال استریت جورنال از امکان اشغال بازار ایران توسط شرکت‌های روس و چینی سخن گفته است.
در مقاله روزنامه تجاری برجسته ایالات متحده گفته می‌شود روسیه نسبت به ایران به عنوان شریک تجاری با احتیاط بیشتر برخورد می‌کند ولی شرکت‌های آن مشغول برقراری تماس در ایران هستند.
کمپانی زاروبژنفت (Zarubezhneft) روسیه تنها شرکت خارجی است که نوع جدید قرارداد پیشنهادی ایران به سرمایه گذاران برای استخراج نفت در کشور را امضا کرده است. زاروبژنفت در ماه مارس قرارداد ۷۰۰ میلیون دلاری توسعه دو میدان خرد در ایران را امضا کرد.
نشریه اعلام می‌کند ابتکارات روسیه و چین حاکی از ریسک‌های قصد ترامپ برای اعمال فشار بر ایران تلقی می‌شود. بسیاری از شرکت‌های روسی و چینی با سامانه مالی آمریکا روابط گسترده‌ای چون شرکت‌های اروپایی ندارند. این امر به بسیاری از آنها اجازه می‌دهد از مجازاتهای مربوط به فعالیت در ایران بیم کمتری داشته باشند. ایران قبلاً گردش اقتصادی و سیاسی به سوی روسیه و چین را آغاز کرده بود. هرچند بنظر یک مقام آمریکایی اثر مجازاتهای آمریکا به اندازه‌ای محسوس است که شرکت‌های روسیه و چین نمی‌توانند آنها را نادیده بگیرند و اگر آنها ناچار شوند بین ایران و آمریکا یکی را انتخاب کنند به آمریکا ارجحیت می‌دهند. ولی امکان فعالیت در بازار ایران در شرایط غیابت رقبای اروپایی وسوسه کننده تلقی می‌شود.
بنظر روزنامه وال استریت جورنال همکاری اقتصادی با ایران برای روسیه دو چندان ارزش دارد زیرا مسکو ایران را به عنوان محلی برای توسعه طلبی صنایع نفتی خود در خاورمیانه و همچنین متحد هرچند گاهی ناهنجار ولی متحد طبیعی علیه غرب تلقی می‌کند.
شرکت‌های اروپایی پس از معامله هسته‌ای سعی داشتند در ایران جای پا باز کنند ولی حالا می‌ترسند مسکو و پکن در این بازار رو به توسعه به برتری انکار ناپذیر نایل شوند.
نینا مامدووا (Nina Mamedova) رئیس بخش ایران در انستیتوی شرق شناسی فرهنگستان علوم روسیه به روزنامه نزاویسیمایا گازتا گفت "پس از خروج شرکت توتال فرانسه از میدان پارس سطح رقابت پایین می‌رود. شرکت‌های حوزه انرژی چین به احتمال قوی باقی می‌مانند. همچنین شرکت‌های چینی فعال در بخش تولید کامیون از ایران خارج نمی‌شوند. ایران به حدی به این علاقه‌مند است که با شرایط و قیمت درخواستی چین موافقت می‌کند.
ماندن شرکت‌های روسیه به شرایط پیشنهادی ایران بستگی دارد. مامدووا می‌گوید "اگر کمپانی لوکاویل با خطر مجازات روبرو شود به احتمال قوی وارد بازار ایران نمی‌شود. اما دیگر شرکت‌های ما که با آمریکا ارتباط کمتر دارند می‌توانند وارد شوند. مخصوصاً با توجه به اینکه ایرانی‌ها هم از نقطه نظر قیمت و هم شرایط فعالیت در کشور سختگیری کمتری می‌کنند".
اندکی بعد از خروج آمریکا از برجام رخ داد. ایران در ۱۸ ماه می موافقتنامه موقت تشکیل حوزه بازرگانی آزاد با اتحاد اقتصادی اورآسیا را امضا کرد.
به نظر مفسر روزنامه روسیسکایا گازتا این سند برای صادرات غیر مواد اولیه روسیه شایان اهمیت تلقی می‌شود. توافق با ایران برای مدت ۳ سال در کار خواهد بود. طی این مدت طرفین باید در مورد تشکیل حوزه بازرگانی آزاد "کلاسیک" به توافق برسند.
این موافقتنامه دسترسی کالاهای صادراتی اتحاد اقتصادی اورآسیا (چون گوشت، کره، آب معدنی، گندم، لوازم آرایشی، فولاد، الوار، تراکتور، اتوبوس و دیگر فرآورده‌ها) به بازار ایران را میسر می‌کند. در نتیجه کشورهای عضو اتحاد می‌توانند صادرات خود به ایران را بطور محسوس افزایش دهند. علاوه بر کاهش تعرفه‌ها، موافقتنامه رعایت موازین سازمان تجارت جهانی در روابط با کشورهای اتحاد اقتصادی اورآسیا را منظور می‌دارد. این توافق باعث می‌شود محیط بازرگانی متقابل قابل پیشبینی‌تر شود. ایران بازار بزرگی (۸۱ میلیون جمعیت و سرانه بالای تولید ناخالص داخلی ) دارد. روسیه در حال حاضر بین شرکای ایران جای سیزدهم را احراز می‌کند. در شرایط حل و فصل مشکلات توان مشهودی برای توسعه روابط تجاری فراهم می‌شود.
بجا است در پایان به بیان چند واقعیت اکتفا شود:
روسیه به توسعه روابط با ایران علاقه‌مند و امیدوار است مجازات‌ها به تقویت جایگاه آن در بازار ایران کمک کند. امضای قرارداد ۳۰ میلیارد دلاری شرکت ملی نفت ایران و کمپانی روس‌نفت بهترین نشانه علاقه‌مندی دولت روسیه به توسعه روابط می‌باشد.
توسعه روابط اقتصادی ایران و روسیه روندی ضدونقیض داشته ولی اثر برجام بر رشد تقریباً دو برابر آنها واقعیت ثبت شده در آمار می‌باشد.
علاقه‌مندی روسیه به توسعه روابط اقتصادی با ایران ماهیت سیاسی هم دارد. دو کشور طی چند سال گذشته به عنوان متحد یکدیگر در سوریه اقدام می‌کنند و اهداف سیاست خارجی آنها در بسیاری جهات یکسان است.
شرکت‌های روسی و بطور اخص شرکت‌های تکنولوژیک آن در برابر مجازات‌ها آسیب پذیر هستند. تجربه گذشته نشان می‌دهد شرکت‌های بزرگ نفتی روسیه هم برای پرهیز از مجازاتهای آمریکا از فعالیت در ایران می‌توانند منصرف شوند.
تضاد بین خواسته‌های حکومت و امکانات تجارت امری است که نه تنها در مورد اروپا بلکه روسیه هم صحت دارد. و اقدام حکومت برای بهبود اوضاع در روابط با ایران می‌تواند به مشوقی برای شرکت‌های تجاری تبدیل شود. امضای موافقتنامه مربوط به حوزه بازرگانی آزاد ایران با اتحاد اقتصادی اورآسیا یکی از این مشوقها است که فعالیت شرکت‌های تجاری دو کشور در خاک یکدیگر را باید بطور محسوس تسهیل کند.
در روسیه در مورد اثر احیای مجازاتهای آمریکا نسبت به ایران بر روابط اقتصادی دو کشور دیدگاه یکسانی موجود نیست.
ولی احساس می‌شود که امروز آمریکا دیگر توان سابق را ندارد و آمریکا امروز همراه با اروپا علیه ایران اقدام نمی‌کند. این واقعیت می‌تواند فضای بزرگی برای آزادی عمل اقتصادی روسیه در ایران فراهم کند. البته منوط به بهره برداری ایران از این فضا و فرصت.
بخش سایت‌خوان، صرفا بازتاب‌دهنده اخبار رسانه‌های رسمی کشور است.
ارسال نظر