رئیس جمهور، رئیس سازمان مدیریت بحران کشور باشد

عصرایران : این باور وجود دارد که انجمن ها با همکاری و همفکری می توانند به توسعه و پیشرفت هر کشور کمک کنند. یکی از انجمن هایی که در ایران تاسیس شده و چند سال از تاسیس آن می گذرد انجمن مخاطره شناسی است.

این انجمن مدعی است که در زمینه های علمی، پژوهشی و فنی فعالیت می کند و سعی بر آن دارد که با شناسایی و طبقه بندی مخاطرات در کشور به صورت علمی به مدیریت این رخدادها پرداخته و تلفات و زیان های ناشی از آن را تا حد ممکن کاهش بدهد.

در روزها و هفته های بعد از وقوع زلزله ۷ ریشتری شهرستان ثلاث باباجانی استان کرمانشاه، بحث های گاه غیر علمی در مورد پدیده های به وقوع پیوسته در این زمین لرزه به نوعی به شایعات زیادی دامن زد.

در خصوص تبیین این پدیده ها و رخدادها، انجمن هایی همچون انجمن مخاطره شناسی که هدف خود را شناسایی مخاطره های طبیعی و غیر طبیعی اعلام کرده است شاید می توانست در موقعیت ابهام برانگیزی همچون زمین لرزه کرمانشاه موثرتر عمل کند.

عصر ایران در گفت و گو با دکتر منیژه قهرودی، عملکرد انجمن مخاطره شناسی را ارزیابی کرده است. دکتر قهرودی عضو هیات موسس این انجمن و عضو کنونی هیات مدیره آن است. این گفت و گو را می خوانید.

***

*انجمن مخاطره شناسی ایران در سال ۱۳۹۱ تاسیس شده و الان دوره دوم هیات مدیره انجمن فعالیت می کند. چند سال از تشکیل انجمن مخاطره شناسی می گذرد و یکی از اهداف این انجمن، تحلیل و شناسایی پدیده ها و رویدادها بوده است. چرا این انجمن نتوانسته به طور کامل موثر باشد در شناسایی و توضیح دادن پدیده های که وجود دارد یا اتفاق می افتد؟

-اگر بخواهیم انجمن مخاطره شناسی را ارزیابی کنیم روش های ارزیابی، متفاوت است و با روش استاندارد شده ای باید این انجمن را با انجمن های دیگر مقایسه کنیم. من به طور همزمان در سه انجمن، عضو هیات موسس بودم.

در انجمن مخاطره شناسی، عضو هیات موسس بودم و الان هم عضو هیات مدیره آن هستم. همچنین در انجمن مدیریت بحران و انجمن ایرانی ژئومورفولوژی عضو هیات موسس بودم. با توجه به امکاناتی که انجمن مخاطره شناسی در اختیار داشته و با اعضایی که داشته، به نظر من عملکرد خوبی داشته است.

*بر چه مبنایی می گویید عملکرد انجمن مخاطره شناسی مناسب است؟

-انجمن ها در ایران، نوپا هستند. در یک دوره، ایجاد شده و فعالیت کرده اند. در دوره بعدی، دچار رکود شده اند. بخشی از رکودشان به خاطر مشکلات و مسائل مالی است که انجمن ها داشته اند. از انجمن ها باید حمایت مالی شود ولیکن انجمن مخاطره شناسی، بیش تر با حمایت مالی اعضای خودش اداره شده.

با توجه به نشست های علمی که برگزار کرده ایم و با توجه به شناختی که از پدیده ها داشته و اظهار نظرهایی که انجمن مخاطره شناسی داشته، فعالیت این انجمن بد نبوده است در مقایسه با انجمن های دیگر که در ایران فعال هستند.

*روسای انجمن مخاطره شناسی در دوره اول هیات مدیره، در رشته جغرافیا و برنامه ریزی شهری دکترا دارند. با این مدرک تحصیلی می توان کاملا پدیده ها را توضیح بدهند و برای مردم فرهنگ سازی انجام بدهند؟

-رئیس انجمن مخاطره شناسی در دوره اول، یک جغرافیدان بود. در دوره دوم، رئیس انجمن به طور همزمان رئیس سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح هم هست. مخاطرات در ایران، کاملا وابسته به شرایط جغرافیایی است. خساراتی هم که ایجاد می شود خیلی به این شرایط وابسته است.

 

انجمن مخاطره شناسی، در گستره ایران از نظر شناسایی فعالیت دارد و شرایط جغرافیایی تاثیر زیادی دارد. برای مثال، وقتی دو زلزله بزرگ به طور همزمان در دو منطقه با فرهنگ های متفاوت رخ می دهد دو نوع شرایط مختلف ایجاد می شود، خسارات کاملا متفاوتی دارد و ابعاد جغرافیایی متفاوتی دارد.

البته همه اعضای انجمن مخاطره شناسی، جغرافیدان نیستند. برخی از اعضای این انجمن، عضو هیات علمی پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله هستند و از ارگان های دیگر هم هستند ولی در شرایط ایران، ابعاد جغرافیایی غلبه دارد.

*تجربه کشورهای دیگر چگونه است و اگر مشابه چنین انجمن هایی دارند ترکیب نیروهایی که در انجمن ها مسئولیت دارند چه وضعیتی دارد؟

-در انجمن های کشورهای دیگر، باز جغرافیدان ها حضور دارند. در بعضی از کشورها، رشته جغرافیا جزو علوم زمین است و در بعضی از کشورها جزو علوم اجتماعی است. در کشورهای دیگر ترکیبی از اعضای متخصص هستند ولی در همه جای دنیا و در ایران هم همین طور است که پدیده هایی مثل زلزله را بررسی می کنند.

در کشورهای دیگر، این موضوعات تخصصی تر شده و حتی در بحث زلزله، مراکزی هستند که در زمینه مدیریت بحران آن یا در زمینه مخاطره شناسی آن کار می کنند.

*انجمن مخاطره شناسی ایران، این هدفگذاری را برای خودش داشته است که شناخت مخاطرات را انجام بدهد و کاهش اثرات مخاطرات و حوادث اتفاق بیفتد. ظرف چند سال گذشته که از فعالیت انجمن می گذرد به نظر خودتان، این انجمن چقدر موثر بوده در این که تلفات کاهش پیدا کند؟

-انجمن، بیش تر به دنبال شناخت است. یک مخاطره که اتفاق می افتد اگر بحرانی را ایجاد می کند بیش تر در حوزه مدیریت بحران روی آن کار می کنند. در مخاطره شناسی، عمدتا در حوزه شناسایی مخاطرات فعالیت می شود و این که شناخت از آنها در محافل آکادمیک و غیر آکادمیک ایجاد شود.

انجمن، عمدتا در زمینه شناخت شناسی کار می کند و نه در زمینه مدیریت بحران. در حوزه مدیریت بحران، سازمان های مختلف وجود دارد و یک انجمن علمی در مورد مدیریت بحران داریم و مرز بین این دو تا همین است.

مخاطره شناسی، قبل از این که مخاطره رخ بدهد روی شناسایی آنها کار می کند ولی مدیریت بحران، در زمانی انجام می شود که بر اثر این مخاطرات یا پدیده ها، بحران ایجاد شده باشد. انجمن مخاطره شناسی از نظر ابعاد مدیریتی، کار نکرده و جزو اهدافش هم نبوده است.

*این که انجمن مخاطره شناسی ایران، مدیریت و بررسی مخاطرات طبیعی و غیر طبیعی را برای خودش تعریف کرده است این مدیریت، پس به نظرتان عمدتا شامل شناخت است؟

-بله. انجمن، بیش تر روی شناخت کار می کند. شناخت هم تاثیر می گذارد در کاهش صدمات و تلفات. البته ما در ایران حتی یک قطب علمی «تحلیل فضایی مخاطرات محیطی» هم داریم و آن هم بیش تر روی پراکنش مخاطراتی است که رخ می دهد و این که در کجا رخ می دهد و چه ارتباطی با پدیده های دیگر دارد.

خسارت ها، عمدتا ناشی از پدیده های و مسائل مهندسی است که در شهرها رخ می دهد. یک بخش هم به مدیریت بحران برمی گردد.

این که در هر مخاطره، صدماتی را داریم و هر بار که مخاطره اتفاق می افتد دوباره همان مشکلات تکرار می شود بیش تر به خاطر این است که برنامه ای نداریم برای مدیریت بحران هایی که با وقوع مخاطرات ایجاد می شود.

 

بالاخره ما باید برنامه عملیاتی(Action Plan) داشته باشیم. ساختمان ها و برج ها، چنین برنامه ای را باید برای خودشان تهیه کنند و مشخص باشد وقتی یک پدیده اتفاق می افتد چه کارهایی را باید به ترتیب انجام بدهیم. ما هدر رفتن منابع مالی از جمله مواد غذایی را در زمان وقوع حوادث داریم.

بعد از یک مخاطره، ممکن است مشکلاتی به وجود بیاید ولی وقتی برنامه عملیاتی نداریم اگر همان مخاطره دوباره رخ بدهد، همان وضع تکرار می شود.

* فعالیت انجمن مخاطره شناسی ایران بستگی به این دارد که اعضای انجمن حق عضویت پرداخت کنند و انجمن بتواند فعالیت داشته باشد؟

-مبلغ عضویت در حدی نیست که به انجام کارها کمک کند. چنین بودجه ای باید در بودجه دولت یا سازمان ها در نظر گرفته شود. ما خودمان در انجمن می گوییم عضویت ها آزاد باشد. چون تعدادی از اعضای انجمن را دانشجویان تشکیل می دهند. ما معتقدیم مبلغ حق عضویت انجمن، نباید رقم بالایی باشد.

حق عضویت فقط باید در حدی باشد که آن اعضا علاقه مند باشند و مراجعه کنند به نشست های علمی که انجمن برگزار می کند و مطالبی که انجمن منتشر می کند. انجمن ها روی مبلغ حق عضویت حساب نمی کنند.

*الان شما انتظار دارید دولت به شما کمک کند که انجمن مخاطره شناسی فعال باشد در بحث مخاطره شناسی؟

-بله. باید سازمان ها حمایت کنند. برای مثال یک درصد بودجه و از بودجه پژوهش های خودشان و درآمدهای خودشان به انجمن های علمی اختصاص بدهند. چون انجمن های علمی با بودجه خیلی کم، این نوع فعالیت را ارائه می کنند.

همین فعالیت را اگر یک سازمان و شرکت ارائه کند بسیار گران است و هزینه بسیار بالاتری باید پرداخت شود. با فعالیت هایی که انجمن انجام می دهد و نشست هایی که برگزار می کند و حتی کمک هایی که برخی از اعضای انجمن می کنند، این انجمن اداره می شود.

* انجمن مخاطره شناسی ایران هدف کاهش اثرات مخاطرات را برای خودش در نظر گرفته است که شما می گویید مشکل بودجه دارد ولی پدیده های طبیعی مثل زمین لرزه که اتفاق افتاده مثل زمین لرزه جنوب شهر ازگله کرمانشاه یا زمین لرزه هُجدک کرمان یا زلزله سراوان در سال ۱۳۹۲، در مناطقی رخ داده که جمعیت زیادی در آنجا نبوده یا گسل دقیقا زیر شهر نبوده و تلفات انسانی ما نسبتا کم بوده است.

در حقیقت اقدام خاص و خیلی جدی انجام نشده که تلفات کاهش پیدا کند و فقط چون کانون زمین لرزه با شهرها و روستاها فاصله داشته است تلفات ما زیاد نبوده.

-چنین وضعی وجود داشته است. بخش روستایی کشور ما جمعیت کمی دارد و در شهرها تراکم جمعیت وجود دارد. ما امیدواریم چنین پدیده هایی در شهرها اتفاق نیفتد. ما باید امیدوار باشیم که چنین اتفاقی رخ ندهد و اگر اتفاق بیفتد ما برنامه ای برای مقابله با آن و مدیریت آن را نداریم.

ما باید به برنامه و مدیریت بحران فکر کنیم و باید تلاش کنیم این برنامه را آماده کنیم. تا وقتی برنامه عملیاتی نداشته باشیم هر بار حادثه ای اتفاق بیفتد، دوباره همان مشکلات تکرار می شود.

یک بُعد قضیه به این برمی گردد که چرا یک فرد باید فکر کند برای کمک به مناطق زلزله زده، حتما باید خودش در آنجا حضور پیدا کند و کمک هایی را به آنجا ببرد. همین حضور افراد در مناطق زلزله زده، خیلی مساله ایجاد می کند.

سیستمی وجود ندارد که مورد اعتماد مردم باشد و مردم اگر می خواهند کمک کنند پول خودشان را در اختیار آن بگذارند و از آن طریق اقدام کنند.

افرادی که علاقه مند هستند و می خواهند داوطلب باشند باید جزو هلال احمر باشند و در چنین مواقعی این افراد، فراخوانده شوند. این افراد، باید از قبل آموزش ببینند و وقتی آموزش دیدند می توانند در محل وقوع بحران، حضور پیدا کنند. یکی از مسائل ما هنگام وقوع بحران، همین موضوع است و مساله ساز می شود.

*در کشورهای توسعه یافته که در زمینه مدیریت بحران پیشگام هستند و حتی در آمریکا بعد از وقوع طوفان های بزرگی که رخ داد باز انتقاد می شد نسبت به عملکرد دولت. چرا در همان کشورها هم نسبت به بحوه مدیریت کردن بحران مشکل دارند؟

-اگر همان پدیده در کشورهای آسیایی یا در کشوری مثل ما اتفاق بیفتد وضع بسیار وحشتناکی به وجود می آورد. درباره همین آتش سوزی هایی که اخیرا در ایالت کالیفرنیا اتفاق افتاد به طور مکرر به دانشجویان خودمان در آنجا پیام دادیم که از این آتش سوزی ها برای ما عکس بفرستند.

با این که این دانشجویان در شهری نزدیک به محل آتش سوزی زندگی می کنند ولی فقط تصاویری می توانند بفرستند که مثلا شهر را دارند تخلیه می کنند و به حاشیه شهر می روند. حتی نمی توانند آثاری از دور را بفرستند. این وضع، نشان دهنده وجود همان برنامه ای است که برای مدیریت بحران دارند.

 

برای هر برنامه ای که اجرا شود منتقدانی وجود دارند و انتقاد می کنند که آن برنامه بهتر اجرا شود. بنابراین اگر همان پدیده ها، در کشور ما اتفاق بیفتد یا در کشورهای اطراف ایران یا در قاره آسیا اتفاق بیفتد، حتما صدمات خیلی زیادی به وجود خواهد آورد.

*با وجود این که ما تجربه کمک رسانی در زلزله بم و حوادث دیگر را داشتیم ولی در مورد نحوه کمک رسانی به مردم در مناطق زلزله زده استان کرمانشاه باز انتقاداتی وجود داشت. عدم هماهنگی وجود داشت و گلایه ها زیاد است.

اجناس و کالاهای امدادی به افرادی که آسیب جسمی دیده بودند نمی رسید یا دیرتر می رسید و افرادی که سالم بودند زودتر کمک ها را دریافت کردند. به اعتقاد شما چرا نمی توانیم این مشکلات را حل کنیم؟

-این وضع ناشی از آن فقدان برنامه است. ما باید برنامه ای برای مقابله با بحران داشته باشیم و جزئیات کار مشخص باشد که هر شهر و سازمان چه وظیفه ای دارد. باید مشخص باشد که اگر در شهر ما، زلزله اتفاق بیفتد چه سازمانی قرار است مدیریت و هدایت کند.

گه گاه خبرهایی منتشر می شد که نماینده مجلس با فلان مسئول تماس گرفته است که به آن شهر کمک برسانند. چرا باید چنین اتفاقاتی بیفتد و چرا سازمانی وجود ندارد که کنترل را در دست بگیرد و این فعالیت ها را انجام بدهد که اینهمه انتقاد نباشد.

*سازمان مدیریت بحران چندین سال است که تشکیل شده. در سال ۱۳۸۶ قانون آزمایشی تاسیس این سازمان به تصویب مجلس رسید و این سازمان برای مدت ۵ سال ایجاد شد. لایحه دائمی شدن تشکیل این سازمان توسط دولت به مجلس تقدیم شده. پیشنهادهایی در این لایحه مطرح شده که ساختار سازمان مدیریت بحران کشور اصلاح شود.

این لایحه از سال ۱۳۹۴ در مجلس هست. این تصویب نشدن و ساختار جدید پیدا نکردن این سازمان باعث می شود مشکلات ما با ساختار فعلی سازمان مدیریت بحران ادامه پیدا کند؟

-بله، همین طور است. خیلی نیاز است که تغییر ساختار انجام شود. به نظر من، سازمان مدیریت بحران باید از سازمان هایی باشد که رئیس جمهور، رئیس آن باشد و نه این که زیرمجموعه یک وزارتخانه قرار بگیرد.

تصورم بر این است که اگر یک بحران گسترده اتفاق می افتد رئیس جمهور در مقابل بحران هایی که اتفاق می افتد مسئول است. من امیدوارم که این مسائل را با درایت و پشتکار و با پیشنهادهای مناسب حل کنیم.