تواب‌سازی مدرن در اروپا

دنیای اقتصاد: برنامه بازپروری بنیادگرایان در اروپا از سر گرفته شده است. این برنامه که از نزدیک در تمام اروپا رصد می‌شود شامل چند محور است: مشاوره، کمک به پذیرش دوباره آنها در مدرسه، دیدار با والدین‌شان و برنامه‌های دیگر. این برنامه برای اولین‌بار در سال ۲۰۰۷ و برای تعامل با افراط گرایان راست‌گرا که با باشگاه فوتبال «آرهوس» پیوند داشتند، توسعه یافت. اکنون با افول اوباش‌‌گری نونازی‌ها و ظهور پیکارجویان در اروپا این برنامه یکبار دیگر برای صدها بنیادگرایی که به سوریه رفته و بازگشته‌اند از سر گرفته شده است.

محمدحسین باقی- در بسیاری از بخش‌های اروپا، او زندانی می‌شود. اما در دومین شهر بزرگ دانمارک، این مرد ۲۱ ساله ترک تبار که ۱۳ ماه را در سوریه و در کنار داعش گذراند، اکنون روزهای خود را به بازی فوتبال و تمرین در باشگاه اختصاص می‌دهد و بی‌صبرانه انتظار روزی و جایی را می‌کشد که بتواند در یک دانشگاه محلی در رشته مهندسی ادامه تحصیل دهد. این شورشی سابق که می‌خواهد با نام «عثمان» شناخته شود، می‌گوید: «احساس می‌کنم در خانه‌ام هستم. در اینجا اصلا هیچ مشکلی ندارم.» از زمان بازگشت از درگیری‌های سوریه به این شهر بندری آرام، او بخشی از برنامه پیشگامانه‌ای بود که با شورشیان نه به‌عنوان مبارز، مجرم یا تروریست، بلکه به‌عنوان جوانانی متمرد که شایسته فرصتی دیگر هستند رفتار می‌کند.

این برنامه که از نزدیک در تمام اروپا رصد می‌شود شامل چند محور است: مشاوره، کمک به پذیرش دوباره آنها در مدرسه، دیدار با والدین‌شان و برنامه‌های دیگر. این برنامه برای اولین بار در سال ۲۰۰۷ و برای تعامل با افراط‌گرایان راست‌گرا که با باشگاه فوتبال «آرهوس» پیوند داشتند، توسعه یافت. اکنون با افول اوباشی‌گری نئونازی‌ها و ظهور ستیزه‌جویان در اروپا این برنامه یک‌بار دیگر برای تعامل با یکی از پرچالش‌ترین بحث‌ها در اروپا فعال شده است: چگونه با صدها جوان مسلمانی که به سوریه می‌روند و اکنون بازگشته‌اند، تعامل کرد.

در بسیاری از بخش‌های اروپا، پاسخ حبس آنها بوده یا بازجویی‌های گسترده از آنها به دست دادستان‌ها. بلژیک، بریتانیا، فرانسه، آلمان و نروژ بسیاری از نیروهای بازگشته از سوریه را به این ظن بازداشت کرده‌اند که یا به سازمانی تروریستی در خارج ملحق شده‌اند یا از محدودیت‌های وضع شده برای سفر به سوریه تخلف کرده‌اند. هلند برخی پیکارجویان سوری را از بازگشت به این کشور بازداشته و دولتمردان این کشور دستور داده‌اند آنهایی که بازگشته‌اند محاکمه شوند یا پابند داشته باشند. بلژیک- کشوری با بالاترین تعداد ستیزه‌جوی سوری به ازای جمعیت- نه تنها این بازگشته‌ها را هدف گرفته، بلکه کسانی را هم که در خانه نشسته و دیگران را تشویق به رفتن به جنگ در سوریه می‌کنند، تحت پیگرد قرار داده است.

بوریس جانسون، شهردار لندن، پاسخ متداول در میان کشورهای غربی را در مقاله‌ای در دیلی تلگراف چنین خلاصه کرده است: «ما باید کاملا روشن کنیم که اگر بدون دلیلی محکمه پسند به عراق یا سوریه بروید دستگیر خواهید شد.» دانمارک که پس از بلژیک دومین کشوری است که میزبان حجم زیادی از ستیزه‌جویان است از سوی دیگر بام افتاده و تنبیه را کنار گذاشته و به «بازپروری» روی آورده است. «جاکوب‌بوندسگارد»- شهردار سوسیال دموکرات آرهوس، شهری که پیشگام رویکرد ملایم در قبال این افراد است- می‌گوید: «نمی‌توانیم آنها را از جامعه کنار بگذاریم و بگوییم مسیر تندروی آنها دگرگون می‌شود و بعد می‌توانند بخشی فعال از جامعه ما باشند.»

به گفته پلیس، ۳۱ مسلمان ساکن آرهوس که همگی زیر ۳۰ سال بودند از اواخر ۲۰۱۲ به سوریه سفر کرده‌اند تا از شورشیانی که با بشار اسد می‌جنگند حمایت کنند. گفته می‌شود تنها ۱۶ نفر از آنها به خانه بازگشته‌اند. «یورگن ایلوم»، پلیس این شهر، می‌گوید: « به نظر می‌رسد آنچه ما انجام می‌دهیم کارگر باشد.» او این برنامه را «پیشگیری از جرم» نامیده و معتقد است که هدفش «حمایت از جامعه در برابر افراط‌گرایان» است نه کشیدن ناز آنها. رئیس پلیس اذعان کرد که «بازپروری» کامل بازگشتگان بی‌نهایت دشوار است و «هیچ‌یک از آنها کاملا نرمال نیستند» اما افزود که هیچ‌یک از زمان بازگشت به کشور به سوی نظامی‌گری نرفته‌اند. با این حال، این ترس هست که این ستیزه‌جویان همچون «مهدی نموش»- ۲۹ ساله، مسلمان و ساکن فرانسه- باز هم به خشونت روی آورند.

مطالعه ۲۰۱۳ از سوی «توماس هگهامر»- محقق در مرکز تحقیقات دفاعی نروژ- ۹۴۵ ستیزه‌جوی سوری را مورد بررسی قرار داد که از جنگ‌های افغانستان، بوسنی و جاهای دیگر به کشور بازگشته‌اند. او دریافت که از هر ۹ مبارز، یک نفر به قصد توطئه و انجام حمله به غرب به کشورهای خود بازگشتند. در آرهوس، بازگشتگان از سوی پلیس و با کمک سرویس امنیت داخلی غربال می‌شوند؛ اما هیچ‌یک از آن ۱۶ نفری که تاکنون به کشور بازگشته‌اند، دستگیر نشدند. در عوض، به آنها «مربی»‌ای داده می‌شود که وظیفه‌اش قانع کردن آنهاست که تندروی هیچ جایی در اسلام ندارد.

«پربن برتسلن»، استاد روان‌شناسی دانشگاه آرهوس، به نیویورک تایمز می‌گوید: این بازگشتگان «قطب نمای اخلاقی خود را گم کرده‌اند» اما «اگر وقتی به جامعه بازمی‌گردند، آنها را در جامعه جذب نکنیم به بمبی ساعتی تبدیل می‌شوند.» او می‌گوید هدف رویکرد آرهوس همانا ممانعت از اقدامات مجرمانه از سوی شورشیان سابق است نه پالایش باورهایشان. وی می‌افزاید: «ما پلیس سیاسی یا دینی نیستیم.» «ارهان کیلیچ»- حقوقدان آرهوس، ترک تبار و مسلمانی که به‌عنوان مربی در این مکان عمل می‌کند، می‌گوید مهم‌ترین مانع جلب اعتماد است. او می‌گوید اگر این مساله انجام شود می‌توان با نشان دادن ضعف‌های تفسیرشان از باوری که دارند باورهای آنها را به سویی ملایم‌تر حرکت داد. کیلیچ می‌افزاید: «مشکل در پیام اسلام نیست، بلکه مشکل از افرادی است که این مشکلات را سبب می‌شوند.» او خاطرنشان می‌سازد که جوانان دانش ‌اندکی نسبت به باورهای خود دارند و دیدگاه خود را فقط با مشاهده چند فیلم در یوتیوب از سوی واعظانی به ظاهر متواضع که در مورد تحقیر جهان اسلام از سوی غرب سخن می‌گویند، کسب می‌کنند.

محمد ۲۵ ساله که تبعه سومالی است و فقط می‌خواهد با نام کوچکش شناخته شود، توضیح می‌دهد که چگونه مشاوره می‌تواند جوانان را از غلتیدن به سوی افراط‌گرایی بازدارد. او می‌گوید هرگز تصمیم نداشت در سوریه بجنگد؛ اما تمایل داشت تا مطالعاتش را رها کند و به پاکستان برود که در آنجا چند جوان تندرو طرح دوستی با وی را ریختند و شد آنچه شد. او همچنین از مشاهده ویدئوهای «انور العولکی»- شورشی و واعظ آمریکایی که در سال ۲۰۱۱ در یمن کشته شد- می‌گوید که وی را قانع کرده بود که هرگز نمی‌توان در جامعه دانمارک ادغام شد و همیشه خارجی خواهد بود. العولکی گفته بود باید برای کسب احترام به کشوری مسلمان رفت. این سخنان جرقه‌هایی را در وجود او مشتعل کرد که در نهایت از کنار داعش و سوریه سر بر آورد.

محمد می‌گوید وقتی پلیس وارد خانه‌اش شد «مشاوره» را پذیرفت و برای سازگاری با جامعه اعلام آمادگی کرد. در واقع، دولت دانمارک تیم‌های مشاوره‌ای را در قالب مربی آموزش داده که هنگام دستگیری ستیزه‌‌جویان به جای ضرب و شتم و توهین به آنان، سعی در جلب اعتماد آنها دارد تا فرآیند «رادیکال زدایی» را با اقناع وی آغاز کند. عثمان می‌گوید اگرچه از رفتن به سوریه پشیمان نیست، اما در این وضعیت توانسته ازدواج کند و امیدوار است در ماه فوریه کلاس‌هایش شروع شود. او می‌گوید: «رفتن به سوریه بسیار خطرناک است.» تغییر نگرش از نئونازی‌گری به افراطی‌گری اسلامی در آرهوس منجر به بازنگری‌های مناقشه‌آمیز در مورد اصالت این برنامه شده؛ از جمله این بازنگری‌ها طرحی است از جانب پلیس برای آغاز گفت‌وگو با مساجد محلی که منتقدانی دارد. این مساجد آموزه‌های وهابی‌گری را به جوانان ارائه می‌دهند و سیاستمداران راست‌گرا خواستار تعطیلی این مساجد هستند.

برخی دیگر می‌گویند تعطیلی این مساجد درست نیست. شهردار آرهوس می‌گوید: «در یک جامعه باز، نمی‌توان یک دیدگاه را به حاشیه راند و اصول را زیر پا گذاشت.» «اسامه السعادی» رئیس مسجد « Grimhojvej» می‌گوید با نگرش آرهوس موافق است و می‌پذیرد که مقام‌ها برنامه خود را به مسجد منتقل کنند؛ اما تضمین دهند که مقام‌های دولتی در امور دینی مسجد دخالت نمی‌کنند و به وظیفه دینی مسجد احترام می‌گذارند. منتقدان می‌گویند؛ «آزمون واقعی زمانی است که تروریست‌های داعش به کشورهای خود بازگردند» اما مقام‌های دولتی و محلی می‌گویند: «اگر آنها به دانمارک بازگردند، افراط‌گرای واقعی نخواهند بود.»