کنوانسیون ژنو هنوز کار می‌کند؟
در 12اوت1949، چهار کنوانسیون ژنو که اساس حقوق بین‌الملل بشردوستانه را تشکیل می‌دهند، امضا شد. در هفتادوپنجمین سالگرد امضای کنوانسیون‌ها، جهان شاهد جنگ اوکراین، جنگ اسرائیل علیه حماس در نوار غزه و جنگ قدرت در سودان و بسیاری موارد دیگر است. هدف کنوانسیون ژنو حمایت از غیرنظامیان و قربانیان در شرایط جنگی است. اما تخلفات در این زمینه روزانه هستند. آیا میتوان ذرهای از انسانیت را در زمان جنگ حفظ کرد یا این تلاش شکست خورده است؟ «یوهانس پیپنبرینگ» مورخ و حقوق‌دان از مرکز آموزش سیاسی در بن آلمان اشاره می‌کند که تلاشها شکست نخورده است؛ زیرا پروندههای کیفری بین‌المللی زیادی وجود دارد و بههمین دلیل دولت‌ها در نحوه رفتارهای خود بسیار مراقب هستند.
کنوانسیون‌های ژنو مدیون «هانری دونانت» سوئیسی است. او در سال1859 تحت تاثیر وضعیت اسفبار سربازان مجروح در نبرد در ایتالیا قرار گرفت که پیشنهاد کرد سازمانهای بی‌طرف مراقبت از سربازان مجروح را بر عهده بگیرند. این تلاش بعدا به تاسیس جنبش صلیب سرخ در سال1863 منجر شد. همچنین در سال1864، نمایندگان دولت اولین کنوانسیون ژنو را برای حمایت از مجروحان و بیطرفی پرسنل پزشکی امضا کردند. اولین متن از کنوانسیون‌های چهارگانه ژنو که محافظت از افراد در زمان درگیری‌های مسلحانه را پایه گذاشت و مقرراتی را برای جنگیدن سامان داد که از مهمترین دستاوردهای بشر پس از فجایع جنگ جهانی دوم بود. مجموعه قوانینی که امروزه از آنها با عنوان «حقوق بین‌المللی بشردوستانه» یاد می‌شود.
شالوده حقوق بین‌الملل بشردوستانه در سال1949 با مشارکت نزدیک به 20کشور گذاشته شد. در همین حال 196کشور کنوانسیون ژنو را تصویب کردهاند. در کنوانسیون‌های چهارگانه درمان مجروحان و بیماران در خشکی و دریا، رفتار آبرومندانه با اسیران جنگی و حمایت از غیرنظامیان در زمان جنگ در کشور خود یا در سرزمینهای اشغالی پیش‌بینی شده است.
پروتکل‌های اضافی بعدا، از جمله، درباره اعمال حقوق بین‌الملل بشردوستانه و درگیری‌های داخلی منعقد شد. قواعد کنوانسیون‌های ژنو و پروتکل‌های الحاقی1977 همچنان تا حد زیادی در حقوق بین‌الملل عرفی اعمال می‌شود. در جهان کنونی نقض توافقات روزانه است؛ مثلا وقتی روسیه به مراکز مختلف در اوکراین موشک شلیک می‌کند و متقابلا اوکراین نیز اهدافی را در خاک روسیه مورد هدف قرار می‌دهد، زمانی که رژیم صهیونیستی برای مقابله با یک هسته حماس در نوار غزه همه چیز را خاکستر می‌کند و از 7اکتبر2023 جنگ ویرانگری را علیه نوار غزه آغاز کرده که منجر به شهادت بیش از 4039هزار نفر، زخمی شدن بیش از 91هزار نفر، ناپدید شدن 10هزار نفر و کوچ اجباری نزدیک به 2میلیون نفر از ساکنان این منطقه شده یا 70درصد از منازل و زیرساخت‌های نوار غزه را بهشدت تخریب کرده و محاصره رقت‌بار و بحران انسانی شدید در کنار قحطی و گرسنگی بی‌سابقه، جان ساکنان این منطقه را تهدید می‌کند، عملا کنوانسیون‌ها نقض شده است.
بنابراین آیا کنوانسیون‌ها اهمیت کمتری پیدا می‌کنند؟ اگرچه تحریم‌ها در کنوانسیون‌های ژنو پیش‌بینی نشده‌اند، دولت‌ها و سازمان‌ها اغلب از آنها استفاده می‌کنند تا نشان دهند که نقض وجود دارد. برای مثال اتحادیه اروپا تحریمهایی را علیه روسیه و همچنین دادگاه کیفری برای اقدام علیه ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه اعمال کرده است.
کنوانسیون ژنو در حفاظت از جان انسان‌ها در مناقشه‌ها 75ساله شد. اکنون 120مناقشه فعال در جهان در جریان است. حفاظت از جان انسان‌ها ضعیفتر شده است و خشونتها توجیه می‌شود. رئیس صلیب سرخ جهانی می‌پرسد: «صلح‌دوستان کجا هستند؟» در چارچوب کنوانسیون ژنو، 75سال پیش جهان خود را متعهد به محافظت از جان انسان‌ها در وضعیت مناقشه‌ها و درگیری‌ها کرد؛ اما این وظیفه هر روز بیشتر به فراموشی سپرده می‌شود.
صلیب سرخ جهانی در جایگاه نهادی کاملا بی‌طرف، قرار است بر رعایت کنوانسیون‌ها در سراسر جهان نظارت کند. چهار کنوانسیون ژنو در 12اوت1949 به امضا رسید. این کنوانسیون‌ها اکنون از اعتبار جهانی برخوردارند و رعایت آنها برای ارتش‌ها و گروه‌های مسلح غیردولتی الزامی است و باید از غیرنظامیان و اسیران جنگی محافظت شود. بیمارستان‌ها و مدارس بهطور فزاینده در درگیری‌ها مورد حمله قرار می‌گیرند. علاوه بر این، گاهی اوقات کمک‌های بشردوستانه با این استدلال که ممکن است از این مواد برای مقاصدی غیر از حمایت از غیرنظامیان سوء‌استفاده شود، مسدود می‌شود.
صلیب سرخ جهانی طرف‌های درگیری در سراسر جهان را فراخواند تا نسبت به کنوانسیون ژنو تجدید تعهد کنند. حدود 25سال پیش 29درگیری فعال در سراسر جهان وجود داشت و به گفته این نهاد، امروز جهان درگیر بیش از 120مناقشه فعال است. کمیته بین‌المللی صلیب سرخ با 200طرف درگیری در تماس است و بسیاری را برای ترویج رعایت قوانین بشردوستانه بین‌المللی آموزش می‌دهد.
خانم «اسپولجاریچ» رئیس کمیته بین‌المللی صلیب سرخ اخیرا خواستار مقرراتی برای استفاده از سلاح‌های خودکار شده است. بهگفته او، این نوع سلاح به سیستم‌هایی اطلاق می‌شود که با استفاده از هوش مصنوعی بهطور خودکار اهداف مورد نظر را برای مقابله می‌یابند. در نهایت همیشه باید این انسان‌ها باشند که درباره استفاده از ماشین‌های جنگی تصمیم بگیرند. رئیس کمیته بین‌المللی صلیب سرخ از سیاستمداران در همه کشورها خواست تا برای حل مناقشه‌ها بیشتر تلاش کنند: پس این صلح‌خواهان کجا هستند؟ مردان و زنانی که مذاکرات را هدایت کنند و برای آن فضا ایجاد کنند، کجا هستند؟ هیچ کشوری از حملات مصون نیست. اگر تعارض‌ها حل شوند یا از آنها اجتناب شود، همگان در دهه‌های آینده از نظر اقتصادی و اجتماعی از آن سود خواهند برد.
