ترکمن‌ها با طالبان آشتی کردند
بازی ظریف ترکمنستان در زمین افغان‌ها
عصر جدیدی از روابط ترکمنستان و افغانستان؟
از آغاز سال۲۰۲۴، تماس‌ها بین ترکمنستان و افغانستان درباره موضوعات کلیدی مانند اجرای «خط لوله ترکمنستان - افغانستان - پاکستان – هند» (TAPI) و ارتقای کریدورهای حمل‌ونقل از جمله «کریدور لاجورد» تشدید شده است که افغانستان را از طریق بنادر ترکمنستان به آذربایجان، اروپا و روسیه متصل می‌کند. وزیر خارجه دولت طالبان دو بار در ۱۴ژانویه (۲۴دی۱۴۰۲) و ۲۶فوریه (۷اسفند۱۴۰۲) از ترکمنستان دیدار کرد و در اوایل ماه مارس (اواسط اسفند۱۴۰۲) یک مجمع تجاری مشترک در ترکمنستان برگزار شد. در ۱۵مارس (۲۵اسفند۱۴۰۲)، کارگران ترکمن قرار بود برای ساخت خط لوله تاپی وارد افغانستان شوند. این در واقع یک نقطه عطف است؛ زیرا ساخت تاپی از سال۲۰۱۵ آغاز شده است. با این حال، وضعیت ناپایدار امنیتی در افغانستان موانع جدی برای تحقق کامل این پروژه ایجاد کرده است. مقامات طالبان گزارش می‌دهند که ترکمنستان متعهد به اعطای وام برای پوشش هزینه‌های مربوط به پروژه خط لوله تاپی شده است. هزینه تخمینی این پروژه در حال حاضر بین ۹ تا ۱۰میلیارد دلار است و شرکت خط لوله تاپی با مسوولیت محدود (TPCL) وظیفه ساخت و نظارت بر آن را بر عهده دارد. این ابتکار نشان‌دهنده یک تلاش مهم برای توسعه منطقه‌ای است.
یکی از مشکلات کلیدی در توسعه روابط بین ترکمنستان و افغانستان از زمان به قدرت رسیدن جنبش طالبان در سال۲۰۲۱، عدم شفافیت درباره توسعه بیشتر وضعیت در داخل افغانستان و همچنین خطراتی است که وضعیت جدید در داخل افغانستان می‌تواند برای آن ایجاد کند. امنیت ملی کشورهای همسایه ساخت «کانال قوش‌تپه» روی رودخانه آمودریا وضعیت را تشدید کرد و انگیزه‌ای برای ترکمنستان به‌منظور تعامل جدی‌تر با طالبان فراهم کرد. برای ترکمنستان، این کانال یک خطر بود. این کشور به‌دلیل بحران اقتصادی در سال۲۰۲۰ رکورد اعتراضات را تجربه کرد. مشکلات موجود در تامین مواد غذایی مشکلات اقتصادی موجود را تشدید کرد. مناطقی که با افغانستان هم‌مرز هستند، بیشترین آسیب را دیدند. در ژوئن۲۰۲۳، کشاورزان در استان لباب نتوانستند مزارع پنبه خود را آبیاری کنند؛ زیرا آب به سادگی به این مناطق نمی‌رسید. بدتر شدن وضعیت آب می‌تواند موج جدیدی از اعتراضات را در کشور ایجاد کند.
طالبان این پروژه را در مارس۲۰۲۲ آغاز کردند و گفته می‌شود که حدود ۱۰۰کیلومتر از ۲۸۵کیلومتر برنامه‌ریزی‌شده را تکمیل کرده‌اند. کانال قوش‌تپه ۵۵۰هزار هکتار زمین را آبیاری می‌کند و ۲۵درصد از جریان رودخانه آمودریا را به ولایات شمالی افغانستان یعنی بلخ، جوزجان و فاریاب که هم‌مرز با ازبکستان و ترکمنستان است، هدایت می‌کند. بر اساس برخی برآوردها -که از سوی قندوز ادیل بیکووا توصیف شده است- طی پنج تا شش سال که این کانال تکمیل می‌شود و به بهره‌برداری می‌رسد، میانگین آب موجود ترکمنستان در قسمت میانی و پایین‌دست رودخانه فرامرزی از ۸۰ به ۶۵درصد کاهش می‌یابد. در این زمینه، برای ترکمنستان مهم بود که به‌طور فعال استراتژی تعامل با مقامات جدید در افغانستان را دنبال کند. از یکسو، ترکمنستان از تهدیدات این کشور از خاک افغانستان آگاه است. از سوی دیگر، فرصت‌های جدیدی برای راه‌اندازی خطوط لوله و کریدورهای حمل‌ونقل وجود دارد. به همین دلایل، ترکمنستان تصمیم گرفته است تا برای توسعه روابط خوب با دولت طالبان سرمایه‌گذاری کند و در نتیجه ارتباطاتی را برای گفت‌وگو درباره موضوعات مورد علاقه ترکمنستان ایجاد کند: امنیت مرزها و استفاده مشترک از منابع آب.
اظهارات رسمی عشق‌آباد در نشست تجاری ترکمنستان-افغان در ۴مارس در این زمینه گویای این موضوع است. در متنی که از سوی وزارت امور خارجه ترکمنستان منتشر شد، آمده است: «ترکمنستان فعالانه ابتکارات خود را برای استفاده سیستماتیک از منابع آبی با در نظر گرفتن منافع همه کشورهای منطقه و حل همه‌جانبه مسائل مدیریت آب ترویج می‌کند.» در واقع، این بیانیه یکی از اولین اظهارات رسمی عشق‌آباد در رابطه با پروژه‌های آبی افغانستان بود. نورالدین عزیزی، سرپرست وزارت صنعت و تجارت افغانستان در یک سخنرانی در این گردهمایی تاکید کرد که کابل در مدیریت منابع آب فرامرزی و ساخت تاسیسات آبی، رضایت متقابل، برابری و احترام را در اولویت قرار خواهد داد. وی دوستی دیرینه ترکمنستان و حسن همجواری را به‌عنوان پایه این تلاش‌ها برجسته کرد.
روابط ترکمنستان با افغانستان بر اساس اهداف عمل‌گرایانه هدایت می‌شود: به حداکثر رساندن مزایای همکاری با دولت طالبان و به حداقل رساندن خطرات. بردی محمداف به علاقه ترکمنستان به انتقال برق و خطوط راه آهن در زمینه پتانسیل حمل‌ونقل ترکمنستان اشاره کرد. افغانستان به‌طور خاص علاقه‌مند به ترویج پروژه کریدور لاجورد است که افغانستان، ترکمنستان، آذربایجان، گرجستان و ترکیه را پوشش می‌دهد و تاریخ آن به سال۲۰۱۲ بازمی‌گردد. این دهلیز در سال۲۰۱۸ به شکل جاده افتتاح شد؛ درحالی‌که بخش راه‌آهن این پروژه شامل اتصال هرات به ایستگاه ترغندی در مرز ترکمنستان است. در دسامبر۲۰۲۳، این موضوع در جریان گفت‌وگوهای وزرای خارجه طالبان و ترکمنستان مورد بحث قرار گرفت.
روسیه نیز به این کریدور علاقه‌مند است. در اول فوریه، نمایندگان لجستیک راه‌آهن روسیه از بندر بین‌المللی ترکمن‌باشی بازدید کردند تا امکان استفاده از آن برای صادرات کالا به افغانستان و ایران را بررسی کنند.
اهداف استراتژیک ترکمنستان در روابط با طالبان
درک اهداف استراتژیک ترکمنستان در روابطش با طالبان برای پیش‌بینی تحولات آینده بسیار مهم است. این اهداف شامل علاقه شدید به تضمین اجرای موفقیت‌آمیز و امنیت پروژه «تاپی» است که برای آینده اقتصادی ترکمنستان حیاتی است. تضمین یک محیط باثبات و امن در امتداد مرزهای ترکمنستان و در نتیجه کاهش خطراتی مانند تروریسم و قاچاق مواد مخدر، هدفش افزایش ارتباطات منطقه‌ای از طریق ابتکارات ترانزیت و حمل‌ونقل است که برای دو طرف سودمند هستند. تمایل ترکمنستان برای کمک به صلح و ثبات در منطقه‌ای گسترده‌تر و عشق‌آباد امیدوار است که پویایی‌های پیچیده منطقه‌ای را با شناساندن خود به‌عنوان یک بازیگر بی‌طرف و در عین حال مشغول گفت‌وگو با طالبان برای دستیابی به اهداف استراتژیک فوق‌الذکر مدیریت کند.
