چرا بزرگ‌ترین تحریم‌ها علیه روسیه چندان کارساز نبوده است؟

«کیش» پوتین به غرب

دنیای‌اقتصاد : در مدت زمان کوتاهی، صدها زن، کودک و سالخورده روی سکوهای ایستگاه قطار کراماتورسک جمع شدند و به درخواست‌‌های مقامات اوکراینی که از آنها می‌‌خواستند پیش از حمله ترسناک روسیه فرار کنند، توجه کردند. اما لحظاتی بعد، مرگ از آسمان بر آنها بارید. به نوشته روزنامه نیویورک‌‌تایمز، در حمله موشکی صبح جمعه که اجساد و چمدان‌‌ها روی زمین پراکنده شد و ایستگاه کراماتورسک را به محل قتل‌‌عام دیگری در جنگ شش هفته‌‌ای تبدیل کرد، حداقل ۵۲ نفر کشته و تعداد زیادی زخمی شدند. یک زن که در ویدئویی گریه می‌‌کرد: «آنها فقط کودک بودند.»

این موشک در حالی اصابت کرد که مقامات در کراماتورسک و دیگر شهرهای شرق اوکراین به غیرنظامیان هشدار داده بودند تا قبل از اینکه نیروهای روسیه وارد منطقه شوند، آنجا را ترک کنند. پیش‌‌بینی می‌‌شد که فشارها پس از ترک منطقه اطراف کی‌‌یف از سوی نیروهای روسی، در شرق اوکراین افزایش یابد و برای همین مقامات اوکراینی هشدار تخلیه سریع داده بودند. ولادیمیر زلنسکی، رئیس‌‌جمهوری اوکراین گفت که روسیه با موشک بالستیک کوتاه‌‌برد «توچکا-یو» به این ایستگاه حمله کرده است؛ زیرا هزاران اوکراینی صلح‌‌جو در انتظار تخلیه بودند.» زلنسکی گفت: «آنها فاقد قدرت و شجاعت ایستادن در مقابل ما در میدان نبرد بودند و بدبینانه مردم غیرنظامی را نابود می‌‌کنند.»

زلنسکی در حالی خواستار مجازات روسیه شده است که بر سر تنبیه این کشور بین کشورهای اتحادیه اروپا از یکسو و بریتانیا و آمریکا از سوی دیگر اختلاف نظر وجود دارد. نیویورک‌‌تایمز در گزارشی نسبت به رویکرد بریتانیا نوشت: هنگامی که بوریس جانسون، نخست‌‌وزیر بریتانیا روز جمعه از اولاف شولتز صدراعظم آلمان در خیابان داونینگ ۱۰ استقبال کرد، این دو مرد سخت تلاش کردند تا از توصیه معروف مارگارت تاچر به جورج اچ.بوش در سه دهه پیش، استفاده کنند: «اکنون زمانی برای تردید و دودلی نیست.» تاچر از بوش می‌‌خواست که پس از حمله عراق به کویت، از فشار بر عراق دست نکشد. جانسون هم از آلمان می‌‌خواهد که پس از حمله روسیه به اوکراین، فشار بر روسیه را متوقف نکند. اما نخست‌‌وزیر بریتانیا همچنان مصمم به طرح وحدت است و اینکه آیا او در خلوت با شولتز به همان اندازه متقاعدکننده بوده است یا نه هنوز جای سوال است و سوال دیگر این است که آیا مانند سلف جنگ‌‌طلبش در سال ۱۹۹۰، توانسته است شولتز را همراه خود کند یا نه؟ جانسون در سخنانی پس از دیدارشان گفت آلمان متعهد شده است که از انرژی روسیه صرف نظر کند؛ حتی اگر اتحادیه اروپا درخواست بریتانیا برای تعیین جدول زمانی مشخص برای حذف واردات گاز روسیه را رد کرده باشد. او گفت که ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری امیدوار است که می‌تواند متحدان اروپایی را در این مورد دچار اختلاف کند؛ اما شکست خورده است. جانسون گفت: «این برای هیچ‌یک از ما آسان نیست و من تصمیمات دولت اولاف برای دور کردن آلمان از هیدروکربن‌‌های روسیه را تحسین می‌‌کنم. ما نمی‌‌توانیم سیستم‌‌های انرژی مربوط به خود را یک‌‌شبه تغییر دهیم؛ اما همچنین می‌‌دانیم که جنگ پوتین یک‌‌شبه پایان نخواهد یافت.»

بریتانیا، تحت رهبری بوریس جانسون تهاجمی‌‌ترین نقش را در میان هر قدرت بزرگ اروپایی در حمایت از اوکراین و محکومیت روسیه ایفا کرده است. با این حال، با توجه به اینکه بریتانیا پس از خروج از اتحادیه اروپا، دیگر صندلی بر سر میز بروکسل ندارد، تاثیر آنها بر آلمان و فرانسه متزلزل است. شولتز هم درباره تلاش‌‌های آلمان برای کاهش وابستگی خود به روسیه گفت: «ما تمام تلاش خود را انجام می‌‌دهیم و کارهای زیادی انجام می‌‌دهیم؛ اما او هشدار داد که برای نصب زیرساخت‌‌ها برای واردات گاز از کشورهای دیگر، نیاز به سرمایه‌‌گذاری گسترده است.» برای شولتز، هزینه‌های اقتصادی و سیاسی قطع گاز روسیه بیشتر از هر چیزی است که جانسون می‌‌تواند تصور کند. ناظران می‌گویند شولتز پس از تعهد برجسته برای افزایش هزینه‌های نظامی آلمان بلافاصله پس از روی کار آمدن خود، وزن نقش ژئوپلیتیک کشورش در اروپا را احساس کرده است. البته این نگرانی وجود دارد که او می‌‌تواند با ادامه تجارت با روسیه به پوتین کمک کند؛ همان‌طور که منتقدان اکنون می‌‌گویند سلف او، آنگلا مرکل، این کار را کرد. نوربرت روتگن، یک دموکرات مسیحی که تا سال۲۰۲۱ ریاست کمیته روابط خارجی پارلمان آلمان را برعهده داشت، گفت: «خلأ رهبری در اروپا وجود دارد و آلمان باید کشوری باشد که این خلأ را پر کند. اما به جای رهبری، ما نیز بسیار کند هستیم و ما برای اعمال فشار حداکثری بر روسیه بسیار کم کار بوده‌‌ایم.» به‌‌نظر می‌‌رسد علاوه بر اختلافات بین آمریکا و اروپا، در داخل دولت بایدن اختلافاتی نیز وجود دارد. آمریکا تاکنون شدیدترین تحریم‌‌ها را علیه روسیه اعمال کرده است و تیر آخر را کنگره در آخر هفته گذشته زد که به قطع روابط تجاری با روسیه رای دادند. روس‌‌ها نیز به تلافی این اقدامات، برخی مقامات آمریکا را مورد تحریم قرار دادند. با این حال، حرکت روسیه، درحالی‌که کاملا نمادین بود، بر نقش مرکزی وزارت خزانه‌‌داری در طراحی و اجرای گسترده‌‌ترین محدودیت‌‌های مالی که ایالات متحده تا به حال بر یک قدرت اقتصادی بزرگ اعمال کرده است، دلالت می‌‌کند. این محدودیت‌‌ها به منزله یک جنگ اقتصادی علیه روسیه است که با ادامه تشدید تلفات جنگ در اوکراین و تلاش دولت روسیه برای یافتن راه‌هایی برای دور زدن یا کاهش پیامدهای تحریم‌‌های غرب، وارد مرحله حساسی می‌‌شود.

در تلاش برای جلوگیری از دور زدن روسیه از مجازات‌‌ها، آدیمو، یک مقام ۴۰ ساله سابق دولت اوباما، هفته گذشته به اروپا رفت تا هماهنگی‌‌ها را برای جلوگیری از فرار روسیه از تحریم‌‌ها افزایش دهد و طرح تحریم‌‌های آینده نیز ریخته شود. در دیدار با همتایان خود، آدیمو درباره برنامه‌های دولت‌های اروپایی برای هدف قرار دادن زنجیره تامین شرکت‌های دفاعی روسیه که ایالات متحده برخی از آنها را هفته گذشته تحت تحریم قرار داد، بحث کرد و او درباره راه‌هایی صحبت کرد که ایالات متحده می‌‌تواند به تامین انرژی بیشتر به اروپا کمک کند. یک مقام وزارت خزانه‌‌داری گفت که کشورهای اروپایی می‌توانند خرید نفت و گاز روس‌ه را کاهش دهند. روز چهارشنبه، پنج روز پس از بازگشت آدیمو، دولت بایدن تحریم‌‌های بیشتری را علیه بانک های روسیه، شرکت‌های دولتی و دختران پوتین اعلام کرد. با این حال، باید دید که آیا مجازات‌‌های گسترده با هدف خنثی کردن قدرت اقتصادی روسیه کارساز هستند یا خیر. طی شش هفته گذشته، ایالات متحده و متحدانش در اروپا و آسیا تحریم‌‌هایی را علیه موسسات مالی بزرگ در روسیه، بانک مرکزی آن، زنجیره تامین نظامی-صنعتی آن و متحدان پوتین اعمال کرده و کشتی های تفریحی و هواپیماهای آنها را توقیف کرده‌‌اند. واردات نفت روسیه به ایالات متحده ممنوع شده است و اروپا در حال توسعه برنامه‌هایی است تا خود را از گاز و زغال سنگ روسیه دور کند؛ هرچند به کندی. این هفته، وزارت خزانه‌‌داری روسیه را از پرداخت بدهی‌‌های دولتی با دلارهای موجود در بانک‌‌های آمریکایی منع کرد که احتمالا روسیه را به سمت اولین قصور در پرداخت بدهی ارز خارجی خود در یک قرن سوق خواهد داد. اما روسیه تاکنون به پرداخت بدهی‌‌های خود ادامه داده است. کنترل‌‌های ارزی اعمال‌شده توسط بانک مرکزی پوتین که روس‌‌ها را از استفاده از روبل برای خرید دلار یا سایر ارزهای معتبر محدود می‌‌کند، همراه با ادامه صادرات انرژی به اروپا و جاهای دیگر، به روبل اجازه تثبیت را داده و خزانه روسیه را با دلار و یورو بیشتر پر کرده و خواهد کرد. این سوالاتی را درباره اینکه آیا اقدامات موثر بوده، ایجاد کرده است. خوان سی.زاراته، دستیار سابق وزیر خزانه‌‌داری می‌‌گوید: «من فکر می‌‌کنم که ما با پس لرزه‌های شوک و هیبت تحریم‌‌هایی که اعمال شد و درک این موضوع که تحریم‌‌ها زمان‌بر است تا بر اقتصاد تاثیر بگذارد، دست و پنجه نرم می‌‌کنیم. این تحریم‌‌ها برای بازگرداندن تانک‌‌ها از اوکراین صورت گفته است و باید منتظر بود، به‌‌ویژه زمانی که تحریم‌‌ها پس از حمله به اجرا درآمده است.» در سخنرانی هفته گذشته در لندن، آدیمو توانایی تحریم‌‌ها را برای تغییر رفتار کشورها جار زد و این اقدامات را بخشی از معادله‌ای توصیف کرد که دشمنانی مانند روسیه باید در هنگام نقض هنجارهای بین‌‌المللی در نظر بگیرند. آدیمو در اتاق فکر چتم‌‌هاوس گفت: «این ایده که شما می‌‌توانید حاکمیت کشور دیگری را نقض کنید و از امتیازات ادغام در اقتصاد جهانی برخوردار شوید، ایده‌‌ای است که متحدان و شرکای ما آن را تحمل نمی‌‌کنند.» با این حال، حتی ایالات متحده که به انرژی روسیه متکی نیست، با مشکلات خود دست و پنجه نرم کرده است. در داخل وزارت خزانه‌‌داری، مقامات درباره اینکه تا چه حد می‌‌توانند تحریم‌ها را بدون ایجاد پیامدهای ناخواسته‌ای که سیستم مالی را متزلزل می‌‌کند و تورم را که در بیشتر نقاط جهان در حال افزایش است، متزلزل کند، بحث کرده‌‌اند. تاثیر بر اقتصاد ایالات متحده اولویت اصلی بوده است و جنت یلن، وزیر خزانه‌‌داری، نسبت به اقداماتی که تورم را تقویت می‌‌کند، ابراز نگرانی کرده است.

تحریم‌‌های روسیه قبلا منجر به افزایش قیمت بنزین شده است و مقامات نگران هستند که با اختلال در صادرات گندم و مواد معدنی روسیه، قیمت‌‌های مواد غذایی و خودرو افزایش پیدا کند. یلن روز چهارشنبه به قانون‌گذاران گفت: «هدف ما از ابتدا تحمیل حداکثر درد به روسیه بوده است؛ درحالی‌که تا حد امکان از ایالات متحده و شرکای خود در برابر آسیب‌‌های اقتصادی ناروا محافظت می‌‌کنیم.» درحالی‌که مقامات در حال بررسی چگونگی هدف قرار دادن روبل بودند، یلن، رئیس سابق فدرال رزرو مخالف اعمال ممنوعیت معاملات ارزی بود که روسیه را از خرید دلار بازمی‌داشت. او در عوض پیشنهاد کرد که تثبیت ذخایر خارجی روسیه مد نظر قرار گیرد و در عین حال ایجاد معافیت‌‌هایی برای روسیه برای پذیرش پرداخت برای برخی معاملات انرژی در نظر گرفته شود تا درد کمتری به اقتصاد آمریکا و متحدانش وارد شود. در جلسه استماع کنگره در این هفته، جمهوری‌‌خواهان از این حفره‌های بزرگ که به روسیه اجازه می‌‌دهد صدها میلیون دلار در روز از طریق فروش نفت و گاز درآمد کسب کند، انتقاد کردند.

 مقامات وزارت خزانه‌‌داری اقداماتی را که روسیه برای تقویت اقتصاد خود به‌کار می‌‌برد، مانند خرید سهام و اوراق قرضه و تقویت مجدد روبل را ردیابی کرده‌‌اند. دولت بایدن با نگرانی شاهد بازگشت ارزش روبل در هفته‌های اخیر بوده و اظهارات بایدن را مبنی بر اینکه تحریم‌‌ها باعث کاهش ارزش پول روسیه به «آوار» شده، کاهش داده است. دانیل فرید، سفیر سابق ایالات متحده در لهستان گفت: «البته گفته می‌‌شود ببینید که روبل دوباره تقویت شده است و همین نشان می‌‌دهد که ما شکست خورده‌‌ایم.» یکی از مقامات وزارت خزانه‌‌داری می‌‌گوید که ایالات متحده همچنین فهرستی خصوصی از الیگارش‌‌هایی دارد که تراکنش‌‌های مالی آنها تحت نظارت است تا از این طریق بتوانند درک بهتری از شبکه‌های افرادی که کمک می‌‌کنند تا پول‌های خود را پنهان کنند، به‌دست آورند. برای مثال ایالات متحده هنوز تحریمی علیه رومن آبراموویچ، میلیاردر روسی که از قبل تحت تحریم اتحادیه اروپا قرار دارد، اعمال نکرده است. اقتصاددانان موسسه مالی بین المللی در یادداشتی تحقیقاتی این هفته نوشتند که به نظر می‌‌رسد بازارهای داخلی روسیه در نتیجه سیاست‌‌های پولی سختگیرانه، کنترل‌‌های شدید سرمایه و مازاد حساب جاری در حال تثبیت هستند. ناظران می‌‌گویند: «تحریم‌‌ها به یک هدف تبدیل شده‌‌اند؛ اما به مرور زمان نیاز به تعدیل دارد تا موثر بماند.» نظارت بر تحریم‌‌های روسیه و اطمینان از هماهنگی تلاش‌‌های دور زدن تحریم‌‌ها تا حد زیادی به عهده آدیمو بوده است. آدیمو در دوران دولت اوباما در وزارت خزانه‌‌داری کار می‌‌کرد و زمانی که ایالات متحده در حال اعمال تحریم‌‌ها علیه روسیه پس از الحاق کریمه در سال ۲۰۱۴ بود، معاون مشاور امنیت ملی در امور اقتصاد بین‌‌الملل بود. سال گذشته او را به‌عنوان معاون وزیر و رهبری بررسی برنامه تحریم‌های این وزارتخانه انتخاب کردند. در‌حالی‌که در دوران دونالد ترامپ، تحریم‌‌ها عمدتا بر پایه یک‌جانبه‌گرایی بود و بدون هماهنگی با متحدان این کشور پی‌‌ریزی می‌‌شد، تحریم‌‌های جدید در دولت بایدن نیاز به هماهنگی و بررسی با شرکای اروپایی واشنگتن دارد. آدیمو همچنین از نزدیک با مقامات وزارت امور خارجه و دیلیپ سینگ که در دوران دولت اوباما معاون دستیار امور بین‌‌الملل وزیر خزانه‌‌داری بود و اکنون معاون مشاور امنیت ملی در امور اقتصاد بین‌‌الملل است، هماهنگ بوده است. جولیا فریدلندر، مشاور ارشد سابق سیاست اروپا در دفتر اطلاعات مالی و تروریسم وزارت خزانه‌داری می‌‌گوید که دولت بایدن نسبت به تحریم‌‌های روسیه در سال۲۰۱۴ تهاجمی‌‌تر بوده است و این ممکن است اقتصاد روسیه را بی‌‌ثبات کند. او گفت که افزایش تدریجی نیروهای روسیه در اطراف اوکراین، همچنین به دولت بایدن زمان بیشتری برای هماهنگی با متحدان و آماده شدن برای اعمال سریع تحریم‌‌ها پس از شروع حمله داد. اما برخی از کارشناسان تحریم معتقدند که دولت بایدن به اندازه کافی پیش نرفته است. بسیاری از سخت‌‌ترین اقداماتی که ایالات متحده علیه ایران برای جلوگیری از سود بردن ایران از صادرات انرژی به‌کار برد، هنوز علیه روسیه استفاده نشده است. ارتباط چندین بانک بزرگ روسی هنوز از سوئیفت، سرویس پیام‌‌رسانی مالی بین‌‌المللی، محدود یا قطع نشده و ایالات متحده درباره فشار آوردن به اروپا برای توقف خرید انرژی از روسیه محتاط شده است. مارشال اس.بیلینگزلی که دستیار وزیر خزانه‌‌داری در امور تامین مالی تروریسم در دولت ترامپ بود، گفت: «زمان به نفع اوکراین نیست. هرچند دولت این اقدامات را انجام می‌‌دهد، اما اگر گامی برای فلج کردن واقعی اقتصاد روسیه برداشته نشود، حمله روسیه طولانی‌‌تر می‌شود و قتل‌‌عام و ویرانی بیشتر ادامه می‌یابد.»