سکوت مطلق در خلیج‌‌فارس

محمود فاضلی پژوهشگر مسائل بین‌الملل کشورهای عربی خلیج‌‌فارس درباره تهاجم روسیه به اوکراین سکوت کرده‌‌اند. آنها این روزها دوستان خوب روسیه هستند. جای تعجب نیست اگر سوریه اسد به محکومیت‌‌های بین‌‌المللی حمله روسیه به اوکراین نپیوندد. اسد به کمک‌‌های روسیه محتاج است. نفتالی بنت، نخست‌وزیر اسرائیل نتوانست کلمه‌‌ای علیه روسیه را بر زبان بیاورد؛ درحالی‌که اسرائیل از یکسو روابط خود را با ناتو تقویت کرده است، همچنان به همکاری روسیه در سوریه برای دور نگه‌‌داشتن ایران و متحدانش از خاک و اراضی اشغالی جولان نیاز دارد و رهبران اسرائیل آن را بسیار مهم می‌‌دانند. پس از اینکه اسرائیل بر تعهد خود به تمامیت ارضی اوکراین تاکید کرد، سفیر روسیه در سازمان ملل از برنامه‌های اسرائیل برای گسترش شهرک‌‌های خود در جولان اشغالی ابراز نگرانی کرد.

موضع کشورهای عربی خلیج‌‌فارس نیز باید برای دولت آمریکا دردناک باشد. آنتونی بلینکن، وزیر خارجه و وندی شرمن، معاون وزیر خارجه، با همکاران خود در امارات و عربستان درباره «یک پاسخ بین‌‌المللی قوی برای حمایت از حاکمیت اوکراین از طریق شورای امنیت سازمان ملل متحد» تماس گرفتند. در نتیجه امارات از رای دادن در شورا که به‎منزله حمایت از روسیه است، خودداری کرد. اما به درخواست آمریکا برای پمپاژ بیشتر نفت برای حداقل تثبیت قیمت پاسخ نداد. سعودی‌‌ها قطعا نمی‌‌خواهند تولیدکننده بزرگ نفت، روسیه را آزار دهند.

وزیر خارجه امارات یک روز قبل از تهاجم با همتای روس خود تماس گرفت؛ اما نه درباره بحران اوکراین، بلکه برای برافروختن «اشتیاق» امارات به افزایش چشم‌‌انداز همکاری امارات و روسیه در زمینه‌های مختلف. برای امنیت امارات، ولیعهد ابوظبی، مرد قدرتمند امارات، از زمانی که روسای جمهور آمریکا کمتر به‌‌منطقه علاقه‌‌مند شدند و بیشتر بر چین تمرکز کردند دوستانی در همه جا جمع می‌‌کند. ترامپ و انفعال او پس از حملات به نفتکش‌‌های خلیج‌‌فارس و تاسیسات نفتی عربستان در سال ۲۰۱۹ قابل درک است؛ اما بایدن هم تفاوتی با او ندارد. امارات اگرچه با اسرائیل دوست است، اما با ایران و چین و روسیه نیز دوست است. ولیعهد ابوظبی در سفری به مسکو در سال۲۰۱۸، یک «مشارکت استراتژیک» را امضا کرد که شامل همکاری تقریبا در هر زمینه، از امنیت گرفته تا فرهنگ است. یک هیات بلندمرتبه امارات آگوست گذشته برای خرید به نمایشگاه تسلیحات به مسکو سفر کرده بود.

مداخله نظامی روسیه در اوکراین باعث تاثیرگذاری‌‌هایی بر کشورهای خاورمیانه و آفریقا خواهد شد؛ زیرا بسیاری از این کشورها وارد کننده گندم از روسیه هستند و از سوی دیگر برخی از آنان می‌‌توانند از پیامدهای افزایش قیمت نفت وگاز بهره‌‌مند شوند. بنابراین پیامدهای جنگ اوکراین، فقط برای اروپا نبوده و نه فقط کشورهای وارد کننده گندم از روسیه، بلکه وارد کنندگان تسلیحات از روسیه نیز تاثیر خواهند پذیرفت. کشورهایی که روسیه در آنها پایگاه نظامی دارد نیز گروگان تنش‌‌ها میان روسیه و غرب خواهند بود. کشورهای خلیج‌‌فارس نیز می‌‌توانند از افزایش قیمت نفت و گاز بهره ببرند.

سوریه و لیبی دو کشوری هستند که بر اثر جنگ ویران شدند و از جنگ اوکراین اولین تاثیرها را خواهند پذیرفت. بشار اسد که متحد پوتین است از همان اولین ساعات اولیه حمایت پوتین از استقلال طلبان «دونتسک» و «لوهانسک» در شرق اوکراین، به‌‌نفع حمایت از روسیه وارد عمل شد. پایگاه دریایی طرطوس و پایگاه هوایی «حمیمیم» می‌‌توانند در جنگ اوکراین مورد استفاده قرار گیرند. در لیبی نیز روس‌‌ها در «الجوفرا» و «سیرت» دو پایگاه نظامی دارند و جنگ اوکراین می‌‌تواند «ژنرال حفتر» را که روابطی سرد با آمریکایی‌‌ها و اروپایی‌‌ها داشته است، دوباره به صحنه بیاورد. محروم کردن روسیه از شبکه نقل و انتقالات بین‌‌المللی بانکی (سوئیفت) بسیاری از کشورهای عربی را که با روسیه مراودات تجاری دارند و گندم و تسلیحات می‌‌خرند هم تحت تاثیر خود قرار می‌دهد. ساخت نیروگاه هسته‌‌ای «الدعب» در مصر از سوی روسیه انجام می‌‌شود و از سوی دیگر باعث کاهش تعداد توریست‌‌های روسی که به مصر و سواحل تونس می‌‌روند، می‌‌شود. روسیه و اوکراین یک‌چهارم صادرات جهانی گندم را در دست دارند و اخلال در این صادرات باعث افزایش قیمت گندم می‌‌شود؛ چه بسا که از همین الان هم این افزایش شروع شده و به بالاترین میزان خود در ۱۰سال گذشته رسیده است. اوکراین ۹۵ درصد گندم خود را از طریق دریای سیاه صادر می‌‌کند و در سال۲۰۲۰ نیمی از صادرات گندم اوکراین به‌‌سوی خاورمیانه و شمال آفریقا بوده است. در کشورهایی مانند لبنان و لیبی، ۴۰درصد واردات گندم از روسیه و اوکراین انجام می‌‌شود و این واردات در یمن به ۲۰درصد و در مصر به ۸۰درصد می‌‌رسد. آنچه قابل پیش‌‌بینی است پیامدهای شدید بر امنیت غذایی در کشورهای واردکننده گندم از روسیه و اوکراین است.

با بالارفتن قیمت سوخت و عبور نفت از بشکه‌‌ای ۱۰۰ دلار، کشورهای صادرکننده نفت می‌‌توانند بهره ببرند. برای مثال مصر تحویل گاز به اروپا را افزایش داده و الجزایر نیز از یک افزایش ظرفیت تولید، بالغ بر ۷میلیارد متر مکعب به‌‌سوی اروپا برخوردار است. البته بیشترین سود از این مسیر متوجه کشورهای خلیج‌‌فارس و به‌‌خصوص قطر است که دومین تولیدکننده بزرگ گاز بعد از آمریکاست. این تامین گازی می‌‌تواند به‌‌بهبود تصویر قطر در نزد کشورهای اروپایی و حتی به قراردادهای طولانی‌مدت منجر شود. جنگ روسیه و اوکراین برای کشورهای خلیج‌‌فارس یک معما نیز هست و آنها مجبور خواهند بود بازی متعادلی بین غرب و روسیه اتخاذ کنند. کشورهای خلیج‌‌فارس اخیرا روابط خود را با روسیه بهبود بخشیده‌اند و برخی از آنها به‌‌سوی خریدهای تسلیحاتی از روسیه رفته‌‌اند. بنابراین این سوال برای آنها مطرح است که چگونه می‌‌توانند خود را موافق روسیه نشان دهند و به غرب پشت کنند؟ این موضوع از آن جهت برای آنان دشوار است که کشورهای عربی، برای تامین امنیت خود نیز به حمایت‌‌های غربی‌‌ها نیاز خواهند داشت.

اطمینانی وجود ندارد که کشورهای عربی خلیج‌‌فارس واقعیت را در نظر بگیرند و با روسیه مخالفت کنند؛ زیرا آنها ذهنیتی دارند که قبلا هم در دوره ریاست‌جمهوری باراک اوباما، تحت تاثیر «بحران بی‌‌اعتمادی به واشنگتن» قرار گرفته بودند. اوپک که بسیاری از این کشورهای عربی را در کنار روسیه گرد هم آورده است، در برابر محروم کردن روسیه از سامانه سوئیفت، مقاومت نخواهد کرد؛ حتی اگر چین هم مقداری از کاهش صادرات روسیه را جبران کند.