بازگشت داعش؟

وقایع اخیر الحسکه در شمال شرق سوریه بار دیگر نگاه‌‌‌‌ها را به تهدیدهای داعش جلب کرد. گروه داعش در پی از دست دادن آخرین پایگاه‌‌‌‌های خود در منطقه باغوز واقع در حومه شرقی دیرالزور در مرز‌‌‌‌های سوریه و عراق در مارس ۲۰۱۹ و با توجه به تغییرات به‌‌‌‌وجود آمده از جمله از دست دادن بسیاری از رهبران و مبارزان، محدود شدن توانایی‌‌‌‌های مالی، از دست دادن تجهیزات سنگین و کاهش توانایی جذب عناصر جدید برای جبران خسارت‌‌‌‌های انسانی، استراتژی‌‌‌‌های جنگی خود را تغییر داد. در رسانه‌‌‌‌های بین‌المللی نیز اخباری مبنی بر اینکه داعش از قبل به فعالیت‌‌‌‌های آموزشی خود در مناطق بیابانی دیرالزور یا حمص همچنان ادامه داده است، منتشر شد.

حمله داعش که در منطقه‌ای واقع در شمال‌شرق سوریه رخ داد، می‌‌‌‌تواند به فعالیت‌‌‌‌ها در زمینه راه‌‌‌‌حل سیاسی برای سوریه که اخیرا آغاز شده است، ضربه بزند. حمله اخیر داعش برای آنکارا که مدام مدعی است پ.ی.د/ ی.پ.گ شاخه گروه تروریستی پ.ک.ک در سوریه است، فرصتی فراهم کرد تا دوباره خطرات و زیان‌‌‌‌های تشکل موجود در شرق فرات را در دستور کار قرار دهد. دولت ترکیه با هشدار به دولت واشنگتن که با گروه تروریستی پ.ی.د/ ی.پ.گ در شرق فرات همکاری می‌کند، تاکید دارد که با همکاری با تشکلی که خود نیز از تروریسم تغذیه می‌کنند، در سوریه ثبات برقرار نخواهد شد. ترکیه مدعی است حمله اخیر داعش فرصتی برای عناصر بعضی از گروه‌‌‌‌های کُرد ایجاد کرده تا از آمریکایی‌‌‌‌ها کمک بیشتری بگیرند و اعراب را بیش از پیش کنار بگذارند. اروپایی‌‌‌‌ها از باز پس گرفتن شهروندان داعشی خود که در صفوف ترور می‌‌‌‌جنگند، همچنان خودداری می‌کنند. کشورهای عضو اتحادیه اروپا بر این باورند که نیاز به تشدید تلاش‌‌‌‌های بین‌المللی برای مقابله با قدرت گرفتن داعش وجود دارد؛ زیرا امنیت و ثبات اروپا و سایر کشورهای جهان را تهدید می‌کند. بر اساس گزارش‌‌‌‌های سازمان ملل در فوریه ۲۰۲۱، حدود ۱۰‌هزار نفر از عناصر داعش در سوریه و عراق فعالیت دارند، علاوه بر این نیز تعدادی از عناصر داعشی در آفریقا، افغانستان، لیبی، سومالی و جنوب شرق آسیا پراکنده هستند. حدود ۱۲‌هزار تروریست داعشی هنوز در زندان‌‌‌‌هایی در منطقه تحت کنترل گروه پ.ی.د/ ی.پ.گ نگهداری می‌‌‌‌شوند. زندانیان داعشی که از اتباع حدود ۵۰کشور هستند، عمدتا سوری و عراقی هستند. اکثر آنها هنوز عنوان «بازداشتی» را دارند. ۵۰کشور، به‌‌‌‌ویژه کشورهای اروپایی که داعشی‌‌‌‌ها اتباع آنها هستند، ترجیح می‌دهند به‌‌‌‌جای بازپس‌‌‌‌گیری، محاکمه و نگهداری از این افراد در زندان‌‌‌‌های خود، این وظیفه را بر عهده دیگران بگذارند. این داعشی‌‌‌‌ها که در زندان‌‌‌‌ نگهداری می‌‌‌‌شوند، همان‌طور که در حمله اخیر نیز مشاهده شد، پتانسیل زیادی برای احیای داعش ایجاد می‌کنند. خانواده‌‌‌‌های اعضای داعشی‌‌‌‌های بازداشتی نیز در شرایط بدی در اردوگاه‌‌‌‌های ایجادشده در منطقه زندگی می‌کنند. این اردوگاه‌‌‌‌ها که حدود ۷۰‌هزار نفر را در خود جای داده‌اند، فرصت زیادی برای بقا و احیای ایدئولوژی داعش فراهم می‌کنند.

داعش در سوریه عامل جدایی میان گروه‌‌‌‌های متخاصم و سیاست قدرت‌‌‌‌های خارجی بود. خشونت کورکورانه به بهانه «مدیریت وحشت»، دشمنی بی‌‌‌‌رحمانه علیه اقشار شیعه-علوی، وحدانیت خلافتی که اعلام شده و کافر شمردن کسانی که بیعت با خلیفه را به‌‌‌‌رغم وجه مشترک جهاد سلفی رد می‌کنند، از نکات بارز داعش است. سایر گروه‌‌‌‌های جهادگر که پیرو خط‌مشی القاعده بودند، احساس کردند بهتر است در جایگاه متفاوتی در برابر داعش قرار بگیرند. به‌‌‌‌عنوان مثال به‌رغم اینکه هیات تحریرالشام دنباله النصره در سوریه است، سعی کرد وانمود کند که تغییر یافته، از شبکه جهانی جهاد خارج شده و به مبارزه خود فقط در داخل قلمرو سوریه ادامه می‌دهد. داعش در این روند به درک سایر گروه‌‌‌‌های جهادی، حتی پذیرفته شدن آنها خدمت کرد.

در افغانستان که طالبان که خود با تهدید این گروه داعش مواجه است، در ماه‌‌‌‌های اخیر مجموعه‌‌‌‌ای از حملات مرگبار انجام داده است. اما تصور آنکه آنها از دفاع از منافع خود در خارج دست برمی‌‌‌‌دارند، تصوری ساده‌لوحانه است؛ زیرا آموزه‌‌‌‌های آنها در سرزمین اسلام از یکدیگر پیروی می‌کنند. داعش ولایت خراسان با حملات انتحاری خود نشان داد که هر کسی در افغانستان به حاکمیت برسد، او دشمن سرسخت این حاکمیت خواهد بود. به این ترتیب فعالیت‌‌‌‌های داعش ولایت خراسان به‌‌‌‌عنوان دلیلی برای تسهیل مشروعیت طالبان در عرصه بین‌المللی، در کارنامه دولت جدید افغانستان ثبت شد.

خروج آمریکایی‌‌‌‌ها از افغانستان و روی کار آمدن طالبان یادآور روزهای خروج آمریکا از عراق در سال ۲۰۱۱ است که به‌‌‌‌صورت قدرت‌‌‌‌یابی دولت اسلامی (داعش) و تسلط آنان بر یک‌سوم از خاک کشور در سال ۲۰۱۴ خود را نشان داد. بعد از آن به دعوت نوری المالکی گروه‌‌‌‌هایی در قالب ائتلاف بین‌المللی و مشاوره‌‌‌‌های نظامی‌‌‌‌ به نیروهای نظامی عراقی و امنیت داخلی، در عراق مستقر شدند. نیروهای امنیتی عراق همواره برای اطمینان از عدم‌ظهور دوباره داعش و عناصر فراری آن، به جست‌وجو، پاکسازی و تعقیب بقایای داعش در سراسر کشور ادامه می‌دهند. عراق در دسامبر سال ۲۰۱۷ پس از حدود سه سال و نیم درگیری با داعش که حدود یک‌سوم کشور را اشغال کرده بود، آزادسازی تمام سرزمین‌‌‌‌های خود از چنگال این گروه را اعلام کرد، اما عناصر باقی‌مانده‌‌‌‌ای از داعش هنوز در مناطقی از بغداد، صلاح‌الدین، دیالی، کرکوک، نینوا و الانبار فعالیت دارند. عراقی‌‌‌‌ها تاکید دارند داعشی‌‌‌‌هایی که از زندان فرار کردند توان نفوذ و وارد شدن به داخل این کشور را ندارند و با تواجه به تدابیر و اقدامات امنیتی شدیدی که در زندان‌‌‌‌های عراق انجام شده، داعشی‌‌‌‌ها قدرت انجام عملیات علیه آنها را ندارند.