جاده جدید امپراتور

جاناتان ای. هیلمان محقق ارشد مرکز CSIS ترجمه: محمدحسین باقی سوارشدن بر قطار جدید مانند تماشای تغییر رنگ آفتاب‌پرست است. این قطار خالی از مسافر، کار خود را به‌عنوان قطاری چینی با دیوارهای قهوه‌ای، صندلی‌های سرخ و کف خاکستری مات آغاز کرد. وقتی زمان سوارشدن فرارسید، زنان مسنی که لباس‌های رنگ روشن بر تن کرده و شال بر سر بسته بودند، به حرکت درآمدند. مسافران، چمدان‌ها و کیسه‌های بزرگ پلاستیکی خود را برداشتند و به‌سوی واگن‌های خود رفتند. یک مقام رسمی چینی که یک کت‌وشلوار سه‌تکه مشکی پوشیده و کراواتی قرمز و کلاه مشکی مخصوص راهنمایان را بر تن داشت، دم ورودی قطار ایستاده بود و می‌کوشید تا موج‌ها را وارد رودخانه سازد. وقتی مردم شروع به هل دادن کردند، او بازوی خود را به بیرون دراز و ورودی را مسدود کرد.

 او به انگلیسی می‌گفت: «یکی‌یکی به شما یاد خواهم داد.» سوارشدن بر قطار در چین واقعا کاری طاقت‌فرساست و به‌ندرت نظمی در آن دیده می‌شود. در داخل، کارکنان چینی از همه می‌خواستند تا ساک‌های خود را روی قفسه‌های سقفی قرار دهند. یک ساعت بعد از سوارشدن، مسافران به دنبال کیسه‌های پلاستیکی خود بودند و بسته‌های بزرگ «خات» یا «قات» را بیرون می‌کشیدند که گیاهی است که سروصدای زیادی ایجاد می‌کند. میزهای میان صندلی‌هایی که روبه‌روی هم بودند به خط تولید کوچکی تبدیل شدند که در آن مردم ساقه این گیاه را می‌شکستند و دسته‌ای کوچک از برگ‌های سبز آن را به هم وصل می‌کردند. با هر ضربت ناگهانی به این گیاه، شاخه‌های شکسته‌اش روی زمین می‌ریخت. میزها سبز شدند و کف زمین قهوه‌ای. همهمه‌ای قطار را برداشت؛ زیرا مردم این برگ‌ها را می‌جویدند، صحبت می‌کردند و برخی هم روی دسته‌های این گیاه کار می‌کردند.

اندکی پس از افتتاح، این راه‌آهن جدید دچار مشکل شد. پس‌ازآنکه قطار به بزها، شترها و دیگر دام‌ها برخورد کرد و آسیب‌هایی وارد ساخت، دامداران محلی شکایت‌نامه‌ای را تنظیم کردند. در یک حادثه، ۱۵ شتر له شدند. شرکت راه‌آهن پرداخت غرامت به دامداران متضرر را پیشنهاد داد؛ اما پرداختی سخاوتمندانه داشت و شرایطی را مطرح کرد که دو برابر قیمت بازار بود. این امر به دامداران انگیزه‌ای برای تلفات بیشتر دام‌هایشان داد که تاسف‌بار بود؛ اما غیرمنتظره نبود. یک قرن پیش، فرانسه با همین چالش روبه‌رو شد. این کشور غرامت را پیشنهاد داد تا اینکه دریافت دامداران، دام‌های پیر خود را نزدیک این مسیرها به «چرا» می‌برند تا در صورت بروز اتفاق بتوانند غرامت یا خسارتی قابل‌توجه از فرانسوی‌ها دریافت کنند.

 کشورها باید به جلو بروند یا باید سقوط کنند

راه‌آهن فرانسه با برقراری پیوندهای ارتباطاتی به تقویت پایتخت اتیوپی، آدیس‌آبابا کمک کرد. تکنسین‌های راه‌آهن اولین خط تلفنی اتیوپی میان آدیس‌آبابا و حراره (قطب تجاری در شمال) را در سال ۱۸۹۷ راه‌اندازی کردند. یک دهه بعد، اولین خط تلگراف بین‌المللی‌اش از «دیر داوه» تا جیبوتی ساخته شد. خطوط تلفن بیشتری از آدیس‌آبابا به حومه اتیوپی شروع به کار کرد.در ۱۹۳۰، بیش از ۱۷۰ شهر بخشی از شبکه تلفنی بودند که ۴۳۵۰ مایل امتداد داشت. همچون کابل‌های فیبر نوری که در قرن ۲۱ دنبال می‌شود، این ارتباطات جدید موجب تقویت دولت اتیوپی شد که از بودجه خارجی نفع می‌برد و دسترسی به اطلاعات را متمرکز می‌کرد. اتیوپی در مغازله با قدرت‌های بزرگ موفق‌تر از همسایگانش بوده؛ درحالی‌که از استقلال خود هم محافظت می‌کرد. طی تجزیه و تقسیم آفریقا، اتیوپی تنها کشوری بود که از استعمار اروپا جلوگیری کرد. سرزمین ناهموار این کشور که شامل بسیاری از بلندترین کوه‌های آفریقا می‌شود، مانع تلاش‌های اروپاییان از ساحل برای حرکت به درون این کشور شد. دیپلماسی و ارتش اتیوپی حتی تعیین‌کننده‌تر بودند. پس از تامین محموله‌های تسلیحاتی از روسیه، اتیوپی در «نبرد آدوا» در سال ۱۸۹۶ نیروهای متجاوز ایتالیایی را زمین‌گیر کرد.   این پیروزی حفره‌ای بزرگ در روایات مربوط به اجتناب‌ناپذیری حاکمیت اروپا در آفریقا بود؛ زیرا سپاه اتیوپی، سربازان ایتالیایی را وادار به عقب‌نشینی کرد. اندکی بعد، حاکم اتیوپی به نام «شاه منلیک دوم» معاهداتی را با فرانسه و بریتانیا امضا کرد و استقلال اتیوپی بیش‌ازپیش تضمین شد.

پاشنه آشیل اتیوپی دسترسی به دریاست که طی تجزیه آفریقا این دسترسی را از دست داد و زمانی آن را دوباره بازیافت که فدراسیونی با اریتره در ۱۹۵۲ شکل داد؛ اما آن دسترسی بار دیگر در سال ۱۹۹۳ از دست رفت یعنی زمانی که اریتره مستقل شد و تجارت اتیوپی درنتیجه آن متحمل خسارت شد. هزینه کارگری تولید تی‌شرت در اتیوپی یک‌سوم هزینه چین است؛ اما پس از افزوده شدن هزینه‌های تدارکاتی، آنها با همان قیمت می‌فروشند. با مازاد انرژی و کار ارزان، اتیوپی می‌تواند به یک نیروگاه صادراتی در دهه‌های آینده تبدیل شود. شاه منلیک دوم همچنین برای الهام‌گیری و کمک به فراتر از اروپا می‌نگریست. «رابرت اسکینر» که هدایت اولین ماموریت به اتیوپی را در سال ۱۹۰۳ به دست داشت، گزارش داد: «او درباره ژاپن شنیده است و به شیوه خود می‌کوشد تا آن مدل قابل‌توجه را تقلید کند. راه‌آهن‌های جدید، اتوبان‌های جدید، پل‌ها، تلفن‌ها همه اینها چیزهایی است که او احتمالا خیلی به آن اهمیت نمی‌داد؛ اما می‌فهمد که کشورها باید پیشرفت کنند یا اینکه سقوط کنند.» اسکینر باور داشت که ایالات‌متحده خارج از نبرد قدرت بزرگ بود. او نوشت: «آمریکا اولین کشوری بود که با هدف اعلام‌شده محافظت و گسترش تجارت و بدون هیچ مساله سیاسی برای مشاجره، روابط دیپلماتیک برقرار کرد.» در عوض، برای قدرت‌های اروپایی «موضوع مرزها، توازن قدرت و مسائل قوم‌وخویشی پیش‌زمینه‌ای هستند که غایت بلندپروازی تجاری بطور کامل تحت‌الشعاع آن قرار می‌گیرد.» تا زمانی که ایالات‌متحده طی جنگ سرد در حال رقابت با شوروی بود، کمک‌های اندکی از آمریکا به اتیوپی می‌رسید. نیروهای ایتالیایی تقریبا ۷ هزار کیلومتر جاده احداث کردند که اتیوپی در تلاش بود آن را حفظ کند. ایالات‌متحده بر اساس اصول چهارگانه ترومن مهندسان، جغرافی‌دانان و دیگر متخصصان فنی اتیوپیایی را آموزش داد و وام‌هایی برای تضمین بازسازی جاده‌های این کشور اختصاص داد. در ازای حمایت اقتصادی و سیاسی آمریکا، اتیوپی به آمریکا اجازه داد تا به استفاده از ایستگاه «کاگنو» ادامه دهد؛ یک ایستگاه شنود پنهان که ارتش آمریکا در «اسمره» طی جنگ جهانی دوم برقرار کرد.