سال پس از صلح لوزان
اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه به‌مناسبت سالگرد پیمان صلح لوزان پیامی منتشر و در این پیام اعلام کرد: «امروز سالگرد پیمان صلح لوزان است.پیمانی که یکی از اسناد بنیان‌گذار جمهوری ترکیه است.ملت ما با وجود انواع ناممکن‌ها، خیانت‌ها و دشواری‌ها برای دستیابی به استقلال مبارزه کرده و به پیروزی رسیدند.این پیروزی به‌واسطه پیمان صلح لوزان در صحنه بین‌المللی تایید شده است.ترکیه ۹۸ سال است که با شجاعت و الهامی که از تاریخ خود گرفته، در راه ساختن آینده روشن خود با ثبات و استوار پیش می‌رود.ما هر اقدام خیانت آمیزی که وحدت، یکپارچگی، صلح، آرامش و رفاه کشور و ملت ما را نشانه بگیرد، خنثی می‌کنیم.هنگامی که یکصدمین سالگرد جمهوری خود را در سال ۲۰۲۳ جشن می‌گیریم از لحاظ اقتصادی، نظامی، سیاسی و دیپلماتیکی به یک کشور قوی‌تر، مستقل‌تر و مرفه‌تر تبدیل شده‌ایم.موفقیت‌های مهمی‌که در زمینه‌های مختلف از سوریه تا لیبی، از دریای مدیترانه شرقی تا مبارزه با تروریسم به دست آورده‌ایم، صریح‌ترین نشانه اراده ما در حمایت از حقوق و منافع کشورمان است.ترکیه در برابر تهدیدها، ارعاب و باج‌خواهی محافل خاص گردن کج نخواهد کرد و به دفاع از حقوق خود که منطبق با قوانین بین‌المللی است، ادامه خواهد داد.»
ماریا ثئوفیلو نماینده دائمی یونان در سازمان ملل در واکنش به نامه همتای ترک خود به دبیرکل سازمان ملل، طی نامه‌ای به دبیرکل مواضع یونان پیرامون موضوعاتی که از سوی طرف ترک مطرح شده بود، مدعی شد: «استدلال ترکیه پیرامون تحویل جزایر اژه و شرق مدیترانه به یونان با پیمان لوزان مشروط به غیر نظامی بودن این جزایر کاملا بی‌پایه و از نظر حقوق و تاریخی غلط است.درباره پیمان لوزان باید تاکید شود که حاکمیت یونان در جزایر شرق دریای اژه در ماده ۱۲ پیمان به‌طور کامل تایید شده است.حاکمیت یونان مشروط به‌هیچ وظیفه‌ای ازجمله غیر نظامی کردن جزایر نیست و هیچ اشاره‌ای به واژه‌هایی همچون «غیر نظامی شدن»، «غیر نظامی‌سازی» یا «وضعیت غیرنظامی‌سازی» نشده است.درباره جزایر دوازده گانه تاکید داریم که بر اساس پیمان پاریس (۱۹۴۷)، ایتالیا حاکمیت این جزایر را به‌طور کامل و بدون پیش شرط به یونان واگذار کرد.
پیمان لوزان که در ۲۴ ژوئیه ۱۹۲۳ در شهر لوزان سوئیس به امضا رسید، به عنوان سند تاسیس جمهوری ترکیه پذیرفته شد و این توافق‌نامه به رسمیت شناختن ترکیه به عنوان یک کشور مستقل و دارای حاکمیت است که اثرات آن ادامه دارد.توافق‌نامه لوزان نام پیمان صلحی بود که در سال ۱۹۲۳ میان نمایندگان مجلس ترکیه از یکسو و انگلستان، فرانسه، ایتالیا، ژاپن، یونان، رومانی، بلغارستان، پرتغال، بلژیک و یوگسلاوی در شهر لوزان سوئیس به امضا رسید.
کمال آتاترک درباره پیمان صلح لوزان گفته بود: «این توافق‌نامه به‌مثابه دفع سوء قصد علیه ملت ترک است که از قرن‌ها پیش برای نابودی این ملت تدارک دیده شده و با «معاهده سور-۱۹۲۰» کامل شده بود.روند مذاکرات پیمان لوزان در ۲۰ نوامبر ۱۹۲۲ آغاز و از ترکیه خواسته شد تا در زمینه «کاپیتولاسیون» و «حکومت ارمنستان» مصالحه کند.این مذاکرات در تاریخ ۴ فوریه سال ۱۹۲۳ به‌علت مسائل مربوط به تنگه‌ها، کاپیتولاسیون، بدهی‌های دولت عثمانی، وضعیت شهرهای موصل و کرکوک متوقف شد.
مذاکرات در تاریخ ۲۳ آوریل ۱۹۲۳ مجددا آغاز شد.مرز سوریه نیز بر اساس توافق‌نامه آنکارا که در ۲۰ اکتبر ۱۹۲۱ به تصویب رسیده بود، پذیرفته و مشخص شد.تعیین مرز عراق نیز به نتیجه گفت‌وگویی بین مجلس ترکیه و انگلستان در آینده موکول شد.مرز یونان نیز مانند توافق‌نامه مولداوی پذیرفته شد ولی یونان منطقه کارآغاج را به عنوان غرامت جنگی به ترکیه واگذار کرد.تاسیس یک کشور ارمنی در آناتولی شرقی متوقف شد.
پس از جنگ جهانی دوم و با خروج ایتالیا از این جزایر، دوازده جزیره مذکور نیز به یونان واگذار شد.مساله تنگه‌ها، یکی از موضوعات مورد بحث در لوزان بود که با کنوانسیون تنگه مونتره که در تاریخ ۲۰ ژوئیه ۱۹۳۶ به امضا رسید، حل شد.طبق توافق‌نامه لوزان، مدارس خارجی در مرزهای دولت ترکیه مطابق قوانین ترکیه تاسیس شده و مفاد درسی مدارس فوق توسط دولت ترکیه تنظیم می‌شد.بر این اساس ترکیه از پرداخت غرامت جنگ رهایی یافت.مرزهای کشور به جز مرز با عراق مشخص شد و از نظر ترکیه جنگ جهانی اول به پایان رسید.
به غیر از یونانی‌های مقیم استانبول سایر یونانی‌ها از ترکیه به یونان فرستاده شده و به غیر از ترک‌های تراکیه غربی (واقع در خاک یونان) همه ترک‌ها نیز به ترکیه آمده و به این‌ترتیب تبادل جمعیت بین دو کشور صورت می‌گرفت.پس از جنگ جهانی اول و تبادلات جمعیتی که بین دو کشور صورت گرفت، اقلیت ترک همچنان در ترکیه غربی زندگی می‌کنند که طبق معاهده لوزان ۱۹۲۳ به عنوان اقلیت شناخته شد و ترکیه می‌گوید در این منطقه ۱۵۰ هزار نفر «ترک تبار» ساکن هستند، در حالی که یونان اصرار دارد که آنها ۱۲۰ هزار «مسلمان یونانی» هستند.ترکیه اصرار دارد که ساکنان تراکیه غربی را به عنوان یک اقلیت قومی ترک در نظر بگیرند و خواستار اعطای حقوق کامل به آنها هستند و یونان آنها را به عنوان یک اقلیت مسلمان یونانی می‌شناسد و برای اینکه ساکنان تراکیه غربی خود را ترک تبار ندانند، محدودیت‌هایی علیه آنها اعمال می‌کند.از دیدگاه ترکیه، مفتی کل در مناطق ترک تبار یونان باید توسط مسوولان فتوا یا ائمه جماعت آنها تعیین شود، اما یونان این قضیه را نمی‌پذیرد.
یونان مدعی است به عنوان یک دولت حاکم بر قانون، به حقوق بین‌الملل و حمایت از حقوق بشر به‌طور کامل متعهد است و تعهدات خود ناشی از پیمان لوزان که صریحا و به‌طور واضح به اقلیت مسلمان در تراس اشاره دارد، را اجرا می‌کند.تلاش‌های مستمر ترکیه برای تحریف واقعیت و همچنین ادعاهای این کشور مبنی بر عدم حفاظت از حقوق این شهروندان یا تبعیض علیه آنها، بی‌اساس است و به‌طور کامل رد می‌شود.یونان مفاد پیمان لوزان را در رابطه با اقلیت مسلمان این منطقه به‌طور کامل اجرا می‌کند.
