عراق با بزرگ‌ترین تهدید مالی از زمان صدام حسین روبه‌رواست
ما فقیریم و مام میهن قبر ماست
مشکلات او شاخصی مهم از اقتصاد این روزهای عراق است که به گفته اقتصاددانان، بزرگ‌ترین تهدید مالی از زمان صدام حسین است. زمان برای عراق هم برای پرداخت بدهی‌هایش به سرعت می‌گذرد. این بحران مالی احتمال بی‌ثبات کردن دولت را هم دارد؛ کمااینکه سال گذشته اعتراض‌های گسترده‌ای به خاطر فساد و بیکاری شکل گرفت و این بحران در نهایت می‌تواند به قدرتمند شدن رقیب دیرینه و منطقه‌ای این کشور یعنی ایران منجر شود.
عراق حالا با اقتصادش که تحت‌تاثیر پاندمی ویروس کرونا و کاهش قیمت نفت و گاز قرار گرفته است، بیش از پیش تحت فشار است؛ به‌گونه‌ای‌که سال گذشته قادر نبود حقوق کارگران و کارمندان دولتی را پرداخت کند. ماه گذشته دینار عراق برای نخستین‌بار نسبت به دهه‌های گذشته ارزش خود را در برابر دلار از دست داد و این در حالی است که این کشور تقریبا هرچیزی را وارد می‌کند و به شدت متکی به واردات است. هفته گذشته نیز ایران تهدید به قطع صادرات برق و گاز خود کرد و گفت که عراق بدهی‌اش را پرداخت نکرده است و برای ساعاتی این کشور را در تاریکی فرو برد.احمد طبقچالی، یک بانکدار سرمایه‌گذار و یکی از اعضای موسسه مطالعات منطقه‌ای و بین‌المللی مستقر در عراق به نیویورک‌تایمز گفت: «من فکر می‌کنم این وحشتناک است. هزینه‌های عراق بسیار بالاتر از درآمد این کشور هستند.» هرچند که مقامات عراقی می‌گویند دیگر امکان ندارد ارزش پول این کشور کاهش یابد، اما بسیاری از عراقی‌ها نگران کاهش بیشتر ارزش پول این کشور هستند. خلف تاجر است و وی که نتوانسته از طریق رشته تحصیلی‌اش یعنی علوم اجتماعی کسب درآمد کند، به کارهای بازرگانی روی آورده است. او می‌گوید: «همگان از اینکه چیزی بخرند یا بفروشند، ترس دارند.» آقای المزنی، ۵۶ ساله و تاجر ساکن در بازار عمده‌فروشان جمیلا که با دلار از ترکیه آرد وارد می‌کند تا همین چندی پیش هر گونی آرد را ۲۲ دلار می‌خرید، اما با کاهش ارزش پول این کشور حالا هر گونی تا ۳۰ دلار افزایش قیمت پیدا کرده است. کرم محمد، مدیر رستورانی که برای دریافت قیمت آرد به این بازار رجوع کرده بود، می‌گوید: «تقاضای زیادی برای آرد نیست. رستوران‌ها هم عمدتا به خاطر بیماری پاندمی و بحران مالی خالی هستند.» احد خلف که صاحب یک مغازه کوچک در کوچه‌های پیچ در پیچ بازار قدمی شورجه در بغداد است و لوازم لوکس می‌فروشد، می‌گوید: «کار و بارش در فروش لاک ناخن، کلیپس‌های سر و مدادهای چشم کساد است.» حتی تا میانه‌های بیماری کرونا بازار شورجه مملو از آدم و خریدار برای لوازم خانه و مواد غذایی بود؛ اما حالا که به کوچه پس کوچه‌های این بازار نگاه می‌کنی، پرنده پر نمی‌زند. خلف ۳۴ساله می‌گوید: عمده مشتریان ما کارمندان دولتی هستند؛ اما می‌بینید که آنها برای خرید دیگر رجوع نمی‌کنند.»
در حالی که کاهش ارزش پول این کشور موجب تعجب عراقی‌ها شده است، اما این مشکلات اقتصادی و بحران مالی دست‌پخت یک شب و دو شب نیست و سال‌های سال است که مقامات عراقی در حال هم زدن و طبخ این آش هستند. هزینه‌های حقوق کارمندان دولتی و بازنشستگان در حدود ۵ میلیارد دلار در ماه است؛ اما در آمد ماهانه نفت این کشور در حدود ۵/ ۳میلیارد دلار است.
عراق با استفاده از ذخایر ارزی‌اش تا حدودی این کمبود را جبران کرده است؛ اما به گفته اقتصاددانان برای حالا نیز کافی نیست. صندوق بین‌المللی پول در ماه دسامبر نتیجه گرفت که انتظار می‌رود اقتصاد این کشور در سال ۲۰۲۰ در حدود ۱۱ درصد کوچک‌تر شود. این سازمان هشدار داد که عراق حکمرانی‌اش را اصلاح و از فساد کم کند.
برای ۱۶ سال است که درآمد نفت از نظامی پشتیبانی کرده است که در آن دولت وزارتخانه‌ها را آزادانه به جناح‌های سیاسی بخشیده و تقریبا مشاغل بین خودشان تقسیم شده است. بخش خدمات دولتی از سال ۲۰۰۴ به این سو تقریبا ۳ برابر شده است. اقتصاددانان تخمین می‌زنند که نزدیک به ۴۰ درصد از حقوق‌بگیران عراقی با دولت قرارداد دارند. بحران مالی می‌تواند تا حدی ترمز فساد را در این کشور بکشد. طبقچالی می‌گوید: «دولت‌ها تاکنون موفق شده‌اند از طریق واردات، نظر مردم و گروه‌های سیاسی را جلب کنند؛ اما دیگر نمی‌توانند رضایت و وفاداری بیشتری خریداری کنند.» میزان بالای حقوق‌ها و هزینه‌های خدمات عمومی پولی برای زیرساخت‌ها به جا نگذاشته است. در این شرایط اقتصاد عراق تحت‌تاثیر پاندمی ویروس کرونا نیز قرار گرفته است و بسیاری از کارگران و کارمندان که پیش‌تر در بخش خصوصی کار می‌کردند، بیکار شده‌اند. طبقچالی و دیگر اقتصاددانان کاهش ارزش پول این کشور را مشکل اما قدمی برای کمک به کسب و کارها می‌دانند.
با افزایش هزینه واردات، کالاهای عراقی مانند محصولات کشاورزی حالا به راحتی می‌توانند در بازار داخلی این کشور به رقابت بپردازند.
توانایی محدود عراق در پرداخت هزینه برق و گاز وارداتی از ایران جزو مصیبت‌های این کشور است. عراق اجازه ندارد به ایران پول نقد بفرستد؛ اما در برابر دریافت گاز و برق از ایران غذا و دارو به این کشور می‌فرستد. ایران می‌گوید که بدهی عراق به این کشور ۵ میلیارد دلار است. عبدالحسین الانباکی، اقتصاددانی که مشاور الکاظمی، نخست‌وزیر عراق است، می‌گوید: «عراق نمی‌تواند همه بدهی خود را به ایران بپردازد. ایران نیز مشکلات اقتصادی دارد و ما هم نمی‌توانیم گاز بخریم و پولش را ندهیم.»
مقامات عراقی می‌گویند که بخشی از بدهی عراق به‌دلیل ناتوانی در پرداخت آن ایجاد شده است و بخش عمده‌ای از آن‌که حدود ۳ میلیارد دلار است در یک بانک عراقی مسدود شده است؛ درحالی‌که مقامات عراقی در حال رایزنی با آمریکا هستند تا اجازه همکاری بیشتر با ایران را بگیرند. فرهاد علاءالدین، رئیس شورای مشورتی عراق که یک موسسه تحقیقاتی است، می‌گوید: «برای عراقی‌ها کار دشواری است؛ زیرا سازوکار پرداخت تقریبا وجود ندارد، برای اینکه مشخصا آمریکایی‌ها از نزدیک وضعیت را زیر نظر دارند.» علاءالدین و دیگران می‌گویند که بحران مالی مجددا می‌تواند منجر به اعتراضات شود و کمبود اعتبارات می‌تواند خطر درگیری گروه‌های مسلح را افزایش دهد.
اینکه عراقی‌ها به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت در جهان نمی‌توانند به‌طور قابل اتکایی برق شهروندان خود را تامین کنند، از علائم مهم فساد و کژکاری در این کشور است. این فساد اما در سال گذشته منجر به بیرون ریختن مردم از خانه‌هایشان شد.
زیرساخت‌های انرژی عراق از دهه ۱۹۸۰ تاکنون از سه جنگ ویرانگر رنج برده که باید گفت پالایشگاه‌ها و نیروگاه‌های زیادی هم در این راستا تخریب شده است. اما از زمان حمله آمریکایی‌ها به عراق در سال ۲۰۰۳ که صدام حسین را سرنگون کردند، فساد و بی‌کفایتی مانع از تولید کامل برق در این کشور از سوی خود عراقی‌ها شده است.
در مجموع، اگرچه عراق غرق در نفت است اما بیشتر نیروگاه‌های این کشور از طریق گاز کار می‌کنند. عراق ذخایر گسترده گازی دارد؛ اما سرمایه‌گذاری زیادی روی این حوزه انجام نداده است. تا زمانی که ترامپ تحریمی علیه ایران تحمیل نکرده بود، واردات گاز از ایران برای برق کار آسانی بود. برای میلیون‌ها عراقی که توانایی تامین برق از ژنراتورهای خصوصی را ندارند، قطع برق و افزایش قیمت یک ضربه مضاعف بوده است.حیفا جودا، ۵۵ساله که برای خرید دانه کنجد و گردو به بازار شورجه آمده است، می‌گوید او و همسرش که بازنشسته و نابینا است، در بخش‌های زیادی از روز بدون برق کار می‌کنند. او می‌گوید: ما پیش‌تر می‌توانستیم خودمان یک ژنراتور بخریم؛ اما در این چهار ماه نتوانسته‌ایم ژنراتور بخریم، برای اینکه قیمت‌ها افزایش داشته است. وی تصریح کرد: گردویی که پیش‌تر کیلویی ۵/ ۳ دلار می‌خرید، حالا ۵ دلار شده است. دولت تدابیر گسترده‌ای را برای تقویت اقتصاد، از جمله افزایش مالیات پیشنهاد داده است. این طرح هم‌اکنون در پارلمان در حال بررسی است. اما بسیاری از مقامات به جای اینکه دست به اصلاحات اقتصادی لازم بزنند، بر این باورند که قیمت نفت سال جاری میلادی افزایش خواهد داشت.
تازمانی که چنین اتفاقی رخ دهد، احتمال افزیش تعداد بیکاران تا ۷۰۰ هزار نفر نیز وجود دارد. در چنین شرایطی احتمالا به تعداد افراد فقیر و ضعیف این کشور نیز افزوده خواهد شد.
در نزدیکی بازار شورجه، عمار موسی که ماسکی مشکی بر صورت دارد و کتی زیتونی رنگ پوشیده، درختان کریسمس مصنوعی می‌فروشد. او تنها کسی است که این روزها سرش شلوغ بود. خریداران او مسیحیان ارتدوکس این کشور بوده که جشن‌های سال نوی میلادی برپا کرده بودند. موسی، ۴۵ ساله از دانشگاه فنی عراق در رشته مکانیک فارغ‌التحصیل شده است؛ اما او هرگز موفق نشد در این رشته شغلی برای خود دست و پا کند. او که در کنار یک درخت کریسمس و لباس آویزان بابانوئل ایستاده است، می‌گوید: او زمانی که کار خرید و فروش وجود ندارد، روی تاکسی کار می‌کند.
او نیز مانند بسیاری از عراقی‌ها شعر می‌گوید. از او که خواسته می‌شود یکی از شعرهای خود را بخواند، بسته سیگارش را در می‌آورد و نخ سیگارش را نصف می‌کند و به آن پک می‌زند. او شعری این‌چنین می‌سراید: «من مانند سیگارم، می‌سوزم و باقیمانده‌ام را دور می‌ریزم. با من از وطن حرف نزن. ما فقیریم و مام میهن قبر ماست.»
