نفوذ عراق در شام پس از خروج نظامی آمریکا گسترش می‌یابد
احیای جمهوری عربی به علاوه ایران
دمشق تنها تعیین کرده که عراق در این مورد به سوریه اطلاع‌رسانی کند. این نشان می‌دهد که پس از خروج آمریکا از سوریه، عراق نقش بیشتری در تحولات این کشور خواهد یافت. رویترز در گزارش ۳۰ دسامبر در همین رابطه اعلام کرد که نخست‌وزیر عراق روز یکشنبه ۹ دی ماه اعلام کرد که مقام‌های امنیتی ارشد عراقی با رئیس‌جمهوری سوریه در دمشق دیدار کرده و بر نقش پررنگ‌تر عراق در مبارزه با داعش پس از عقب‌نشینی آمریکا از سوریه تاکید کردند.
عادل عبدالمهدی، نخست‌وزیر عراق، اعلام کرد که هیات عراقی که به دمشق رفته بود به طرف سوری گفت که عراق ابتکارعمل‌هایی دارد. وی درباره تصمیم ترامپ درباره خروج نیز گفت: این مساله با ابهامات و پیچیدگی‌های بسیاری همراه است و هرگونه اتفاق منفی در سوریه بر عراق تاثیر می‌گذارد. ما با این کشور ۶۰۰ کیلومتر مرز داریم و داعش همچنان در آنجا حضور دارد. نخست‌وزیر عراق بدون توضیح بیشتر خاطرنشان کرد: بغداد تلاش کرده گام‌های دیگر و گسترده‌تری در چارچوب اقدامات کنونی مشترک با سوریه بردارد و در این راستا حملات هوایی در آنجا صورت می‌دهد. وی درباره امکان حضور نیروهای عراقی در سوریه نیز گفت: «گروه‌هایی در سوریه فعال هستند و عراق بهترین مسیر برای تعامل با این گروه‌هاست.»
عبدالمهدی پیش از این گفته بود که حدود ۲ هزار مبارز داعشی وجود دارند که نزدیک مرز در سوریه فعالیت دارند و گاهی می‌کوشند وارد عراق هم بشوند. گزارش‌ها نشان می‌دهد که عراق و سوریه به‌دنبال بازگشت به جهان عرب هستند. در همین راستا، همکاری مشترک دو کشور نخستین گام برای اعتمادسازی با همقطاران عربی‌شان تلقی می‌شود. یک مقام عالی‌رتبه عراقی که خواست نامش فاش نشود، اعلام کرد که کشورش نقش میانجی‌گر را برای نزدیک کردن دیدگاه‌های میان دمشق و دوحه پس از قطع روابط میان آنها ایفا می‌کند. الجزیره در گزارش یکشنبه ۹ دی ماه خود می‌نویسد چنین تحولی در روابط دو کشور همسایه – که متحد ایران هم هستند- در راستای همکاری برای مبارزه علیه گروه‌های رقیب در زمان خروج آمریکا از سوریه است. «دولت اسلامی در عراق و شام» در سال ۲۰۱۴ و پس از اشغال بخش‌های زیادی از عراق و سوریه خلافت خود را اعلام کرد و پایتخت دوفاکتوی خود را «رقه» در سوریه قرار داد. گزارش الجزیره به نقل از منابع خبری و اطلاعاتی حاکی از این است که در صورت عقب‌نشینی آمریکا از سوریه احتمال احیای گروه‌های مسلح همانند داعش زیاد است؛ چراکه آنها هنوز به‌طور کامل شکست نخورده‌اند. یگان‌های مدافع خلق کرد در سوریه مدعی‌اند که داعش در مرحله «حساسی» قرار گرفته و شکست کامل این گروه مستلزم حمایت بیشتر آمریکا است. با این حال، چنین خروجی می‌تواند معادله قدرت در سوریه را دگرگون کند. الجزیره معتقد است اکنون تلاش‌هایی از سوی برخی کشورهای عربی به رهبری عربستان در جریان است تا سوریه بار دیگر به مدار جهان عرب بازگردانده شود. جریان افتتاح سفارتخانه‌های عربی در سوریه نشان می‌دهد که اعراب دست به‌کار شده‌اند تا در فردای بازسازی سوریه دستی بر آتش داشته باشند و سرشان بی‌کلاه نماند. از آنجا که ترامپ در توییتی اعلام کرد که عربستان تامین هزینه بازسازی سوریه را پذیرفته است، بنابراین اعراب به تقلا افتاده‌اند تا کدورت‌های ۷ سال گذشته را به بوته فراموشی بسپارند. چنین به‌نظر می‌رسد که ترامپ – صرف‌نظر از اما و اگرها- یک استراتژی دوستونی برای سوریه طراحی کرده است. ستون نظامی به رهبری ترکیه و ستون مالی به رهبری عربستان و همقطاران عربش قرار است هموار کردن مسیر سوریه در جهت جبهه عربی- غربی را به عهده گیرد. اما طی ۷ سال جنگ داخلی در سوریه، بی‌اعتمادی میان این کشور و پسرعموهای عربش وجود دارد. به همین دلیل، جبهه ایران- عراق- سوریه هم در طرف دیگر میدان در حال کشاندن یا لااقل نگه داشتن سوریه در این جبهه است. همکاری‌های امنیتی میان سه کشور و صدور فرمان حمله به پایگاه‌های داعش در سوریه مصداقی از این نزدیکی در روابط است. به نوشته الجزیره، عقد قراردادهای استراتژیک و اقتصادی بلندمدت میان تهران- دمشق که به گفته مقام‌های سوری «همکاری کامل در تمام سطوح مالی و بانکی» را شامل می‌شود، نشان می‌دهد که جبهه تهران- بغداد- دمشق با استفاده از خلأ قدرت شکل گرفته در سوریه و بی‌اعتمادی موجود در روابط سوریه و اعراب می‌کوشند روابط خود را استوارتر سازند تا در برابر توفان‌های احتمالی مقاومت بیشتری داشته باشد. دولت سوریه در تخمینی هزینه بازسازی این کشور را ۲۰۰ میلیارد دلار طی ۱۵ سال اعلام کرده است.
خروج آمریکا آغازگر دوره جدیدی از بحران
«مروان کابالان»، مدیر تحلیل سیاسی در مرکز عربی برای مطالعات سیاسی و تحقیقاتی، در تحلیلی برای الجزیره در ۲۳ دسامبر نوشت که خروج شوکه‌کننده ترامپ از سوریه آغازگر دوره‌ای جدید از درگیری در منطقه است. طی چند سال گذشته آمریکا غیر از شکست داعش هیچ هدف سیاسی روشنی را برای خود در سوریه تعریف نکرده است. اوباما به این دلیل انتخاب شد که وعده داده بود نیروهای آمریکایی را از جهان اسلام- پس از مداخلات بوش در منطقه- بیرون خواهد کشید. چنین بود که اوباما در سال ۲۰۱۱ استارت خروج از عراق را زد. در ژوئن ۲۰۱۴ و با سقوط موصل به دست داعش، اوباما بار دیگر مجبور به مداخله شد. ائتلاف بین‌المللی تحت امر آمریکا هم برای شکست داعش در عراق و سوریه تشکیل شد؛ اما اوباما میل نداشت تا نیروهای زمینی زیادی را به منطقه گسیل کند. به همین دلیل برای مبارزه با داعش بیشتر بر «اقمار» خود متکی بود.
مشارکت آمریکای اوباما در عراق و سوریه یک فرق اساسی داشت. در عراق، او با دولت مرکزی، پیشمرگه‌های کرد و شبه‌نظامیان شیعی همکاری نزدیکی داشت؛ اما در سوریه، نیروهای دموکراتیک سوری (SDF) که ستون فقرات نیروهای کرد «یگان‌های مدافع خلق» (YPG) بودند به معتبرترین متحد آمریکا تبدیل شدند. دولت اوباما به تجهیز مالی و تسلیحاتی کردها پرداخت که خشم ترکیه را به‌دنبال داشت. کابالان معتقد است که در نتیجه بی‌عملی دولت اوباما، نبرد سوریه به یک جنگ نیابتی تمام‌عیار تبدیل شد. در نتیجه این بی‌عملی و انفعال آمریکا در ایفای نقش موثر بود که قدرت‌های منطقه‌ای ورود کرده و سعی در اعمال نفوذ بر تحولات سوریه داشتند. روس‌ها در همین راستا در سپتامبر ۲۰۱۵ وارد شدند و سبب استحکام حضور اسد بر اریکه قدرت شدند. وقتی ترامپ در سال ۲۰۱۷ وارد کاخ سفید شد به‌صورت دست و پا شکسته استراتژی اوباما را ادامه داد تا اینکه ناگهان دستور خروج کامل نیروها را صادر کرد.
به نوشته کابالان، با خروج ترامپ، قدرت‌های منطقه‌ای جسورتر شده و به سوریه‌ای بدون آمریکا نظر دارند. آنها می‌کوشند مناطقی را که اکنون در اختیار آمریکاست، پس از خروج این کشور زیر نفوذ خود درآورند. مناطق تحت کنترل کردها تقریبا یک‌سوم خاک سوریه می‌شود که رسانه‌ها این مناطق را «سوریه مفید» می‌خوانند؛ زیرا منابع گازی و نفتی، آب، سدها و نیروگاه‌های برق و زمین‌های حاصلخیز در آن قرار دارد. اکنون دو سناریو در سوریه همزمان به پیش می‌رود: از یکسو، احتمال وقوع جنگ‌های بیشتر با خروج آمریکا در سوریه می‌رود و برخی کارشناسان نسبت به آن هشدار داده‌اند. از سوی دیگر، سفارتخانه‌ها یکی پس از دیگری در دمشق درحال بازگشایی است و بسیاری از کشورها به سوریه پساجنگ چشم دوخته و آن را فرصتی اقتصادی به‌شمار می‌آورند. به نوشته کابالان، روسیه یکی از کشورهایی است که می‌کوشد منطقه «سوریه مفید» را تحت نفوذ بگیرد، چراکه کرملین معتقد است که دمشق به این کشور بدهکار است. حضور اقتصادی گسترده روس‌ها در پساجنگ هدفی است که کرملین نشینان دنبال می‌کنند. کابالان معتقد است با وجود تمام این تفاصیل اما خروج آمریکا مهم‌ترین تحول در این کشور پس از حضور نظامی روس‌ها در سال ۲۰۱۵ است. این نویسنده این احتمال را نادیده نمی‌گیرد که ممکن است دور جدیدی از جنگ میان قدرت‌های متوسط در سوریه درگیرد. با این حال، او می‌افزاید: خروج آمریکا می‌تواند موجب «جنگ همه علیه همه» در خاورمیانه شود.
ارسال نظر