دوئل ترکیه- یونان در مدیترانه شرقی

کشتی تحقیقاتی- اکتشافی بارباروس خیرالدین پاشا پیش از آغاز به‌کار کشتی سونداژی فاتح که قرار است در تاریخ ۲۹ اکتبر در منطقه مدیترانه اقدام به تحقیق و اکتشاف منابع هیدروکربن کند، از بندر آنتالیا راهی مدیترانه شده و تحقیقات اولیه را آغاز کرده است. خبرگزاری آناتولی روز پنج‌شنبه گذشته اعلام کرد که در سحرگاه همان روز کشتی مذکور در آب‌های نزدیک منطقه گوزل یورد(مورفو) در شمال قبرس دست به گشت تحقیقاتی زد که مورد اقدام ایذایی ناو جنگی متعلق به یونان قرار گرفت. اما نیروی دریایی ترکیه با تکیه بر حقوق بین‌المللی و تعامل در زمینه فعالیت‌های تحقیقاتی مانع از اقدام تحریک‌آمیز و خطرناک کشتی یونانی شد.

یونان به اتفاق قبرس و سایر کشورهای حاشیه مدیترانه اعم از رژیم اسرائیل و مصر درحال فعالیت‌های اکتشافی و حتی استخراج منابع نفت و گاز در حوزه مدیترانه هستند. به‌رغم اینکه ترکیه و قبرس شمالی دارای مرزهای دریایی و قانونی ازنظر حقوق بین‌الملل با آب‌های عمیق شمال مدیترانه هستند، اما یونان و قبرس در قبال فعالیت اکتشافی ترکیه واکنش نشان می‌دهند. جامعه ترک‌نشین قبرس در کنار یونانی‌های قبرسی به‌عنوان ساکنان اصلی جزیره قبرس و صاحبان مشترک منابع سطحی و عمقی دریای مدیترانه محسوب می‌شوند. از این رو حق برخورداری از منابع برای آنها نیز محفوظ است؛ ولی جمهوری قبرس به بهانه عدم رسمیت بخش شمالی در سطح بین‌المللی از ادای حقوق قانونی بخش شمالی خودداری می‌کند و ترکیه را نیز که حق اکتشاف و فعالیت در بخش شمال مدیترانه را دارد، مورد انتقاد و اعتراض قرار می‌دهد.

مشکل اصلی تنها به این موارد بسنده نشده، دولت‌های یونان و جمهوری قبرس با امضای قرارداد همکاری درخصوص انتقال انرژی با مصر سعی دارند موانع جدی حقوقی و سیاسی برای ترکیه در مدیترانه شرقی ایجاد کنند. به‌طوری‌که کارشناسان و تحلیلگران انرژی در مصر و قبرس بر این باورند که عقد قرارداد همکاری درخصوص ایجاد خطوط انتقال انرژی(گاز) از حوزه نفتی آفرودیت قبرس به مصر از طریق بستر دریا نقطه پایانی را در رقابت‌های انرژی برای اهداف ترکیه گذاشته است. به اعتقاد ناظران اقتصاد سیاسی، امضای قرارداد ذکرشده به‌عنوان محکم‌ترین قرارداد قانونی و حقوقی است که خواهد توانست گاز حاصله را در تاسیسات گازی مصر به حالت مایع در آورده و به قاره اروپا انتقال دهد. همچنین این خط خواهد توانست در آینده‌ای نزدیک و براساس طرح توسعه اقتصادی و تجاری قبرس- یونان- اسرائیل که میان کشورهای یاد شده با دورنمای توسعه منتهی به ۲۰۳۰ امضا شده است، منابع انرژی مدیترانه شرقی را از طریق یونان به قاره اروپا انتقال دهد.

شکی نیست که مصر با این قرارداد موفق شده نقش خود را به‌عنوان گذرگاه اصلی انتقال انرژی به اروپا نشان دهد. اما این اقدام موجب شده است که گوی رقابت اقتصادی- سیاسی را از ترکیه برباید؛ چراکه ترکیه در سال ۲۰۱۶ با عادی‌سازی روابط خود با اسرائیل سعی داشت در نقش رابط ترانزیتی در انتقال انرژی منطقه مدیترانه به قاره اروپا ایفای نقش کند. در صورت تحقق این طرح ترکیه قادر ‌بود از مزایای ترانزیت انرژی و همچنین بازیگر اصلی در ثبات سیاسی و امنیتی استفاده کند و گامی مثبت در پاسخ به تقاضای اروپا به انرژی بردارد و بستر رفع تنش‌های موجود در مدیترانه شرقی را فراهم آورد. با توجه به اینکه خط انتقال انرژی اسرائیل لزوما از منطقه قبرس عبور می‌کرد، حل بحران قبرس نیز برای ترکیه امتیازی ویژه ایجاد می‌کرد. از سوی دیگر قاره اروپا سال‌ها است تلاش می‌کند تا از تاثیرات سیاسی روسیه و نیازمندی به گاز طبیعی وارداتی از آن کشور بکاهد که همین امر موجب برتری ترکیه نزد اتحادیه اروپا می‌شد. طبیعی است که ترکیه به‌دلیل گرفتاری در موضوع پیچیده قبرس فرصت را به مصر واگذار کرد.

با موضع‌گیری ترامپ در مورد انتقال سفارت ایالات‌متحده از تل‌آویو به بیت‌المقدس، آنکارا واکنش قابل ملاحظه‌ای را در برابر اسرائیل نشان داد و این امر موجب شد که اسرائیل به همراه سایر همپیمانان خود در مدیترانه درصدد کاهش قدرت مانور ترکیه در منطقه باشد؛ به‌طوری‌که در زمان عقد قرارداد همکاری میان قبرس و مصر، یورگوس لاکوتریپیس، وزیر انرژی جمهوری قبرس، عقد قرارداد همکاری را تنها محدود به قبرس و اقتصاد آن ندانسته و از نظر تامین امنیت و ثبات سیاسی مدیترانه آن را مهم تلقی کرد. مشابه همین دیدگاه را در اظهارنظر طارق‌الملا، وزیر نفت مصر نیز شاهد بودیم که به اعتقاد وی مصر به دنیای جدید سوق یافت و تامین ثبات برای جلب سرمایه‌گذاری خارجی در مصر در سایه قرارداد مزبور میسر شد. موضوع انرژی تنها بخشی از قضیه است و ایجاد فضای همگرایی اقتصادی لزوم همکاری‌های سیاسی- امنیتی میان اسرائیل- یونان- قبرس را محسوس‌تر ساخته و جرات موضع‌گیری و اقدام تحریک‌آمیز را به یونان و قبرس داده است.

تفاهم‌نامه مربوط به همکاری میان مصر- قبرس- یونان- اسرائیل در ۲۱ نوامبر ۲۰۱۷ امضا شد؛ ولی قرارداد میان مصر- قبرس در دو هفته گذشته شکل عینی به خود گرفت. قرارداد کنونی افق روشنی از قدرت اقتصاد سیاسی برای کشورهای یاد شده و همچنین یونان در رقابت با ترکیه ایجاد کرده است. به‌طوری‌که مصر در سه ماه گذشته موفق به صادرات ۱۸۷ میلیون مترمکعب گاز شده و درآمدی بالغ بر ۲ میلیارد دلار را کسب کرده است. با انتقال گاز قبرس به مصر، این کشور خواهد توانست روزانه ۲۵۰ میلیون دلار درآمد کسب کند.