رشد صادرات خودرو از مسیر احیای سایت‌های خارجی
خودروسازی ایران طی سال‌های گذشته با افت شدید صادرات مواجه بوده؛ در‌حالی‌که در دهه ۸۰ صادرات اوضاع نسبتا مناسبی داشت. در آن مقطع، خودروهای ایرانی به بازارهایی مانند روسیه، بلاروس، سوریه، آذربایجان و... صادر می‌شدند، ضمن آنکه خودروسازان در برخی از این کشورها سایت تولیدی احداث کردند و از این مسیر صادرات قطعات را نیز انجام دادند. این روند اما به دلایل مختلف ادامه نیافت و خودروسازان ایرانی قافیه را به رقبا باختند تا صادرات خودرو ضعیف و ضعیف‌تر شود.
حالا طبق آنچه وزارت صمت در طرح تحول خودرو آورده، بناست صادرات خودروسازان از مسیر صدور خودروی کامل و احیای سایت‌های خارجی رونق بگیرد. در طرح تحول، ۱۰ برنامه وزارت صمت برای رونق صادرات خودرو و قطعات در نظر گرفته شده که شامل «فعال‌سازی خط تولید خانواده سمند در کارخانه سنگال»، «فعال‌سازی خط تولید خودروی دنا در عراق»، «فعال‌سازی تولید خودروی دنا پلاس در آذربایجان»، «صادرات خودروی تارا»، «گسترش صادرات ساینا، سایپا ۱۳۱ و تیبا»، «صادرات دناپلاس»، «گسترش صادرات و خدمات پس از فروش در کشورهای عربی و آفریقایی»، «صادرات شاهین»، «گسترش صادرات و خدمات پس از فروش در منطقه اوراسیا» و «گسترش صادرات و خدمات پس از فروش در منطقه آمریکای جنوبی». با توجه به موارد مطرح‌شده، بناست از ظرفیتی که پیش‌تر در خارج از کشور ایجاد شده، برای صادرات به‌خصوص در حوزه قطعات، استفاده شود.
این برنامه‌ریزی وزارت صمت برای صادرات خودرو در حالی است که در یک ماه گذشته صحبت‌هایی مبنی بر صادرات خودروها و قطعات ایرانی به روسیه مطرح شده است. پس از حمله روسیه به اوکراین، بسیاری از خودروسازان خارجی این کشور (روسیه) را ترک کردند. از همین رو روس‌ها از خودروسازان و قطعه‌سازان ایرانی خواستند به بازار روسیه ورود کنند تا بخشی هر چند اندک از خلاء ناشی از خروج شرکت‌های خارجی جبران شود. حتی در نمایشگاهی که چندی پیش در روسیه برگزار شد، خودروسازان ایرانی حضور پررنگی داشتند، تا جایی که اعلام شد آنها بیشترین غرفه‌ها را در اختیار داشته‌اند. بنابراین به نظر می‌رسد در حال حاضر بازار روسیه به اولویت اصلی برای صادرات خودرو و قطعات ایرانی تبدیل شده است. بر این اساس گویا شاهین، تارا و دناپلاس در اولویت صادرات به روسیه قرار دارند؛ چه آنکه در جریان نمایشگاه اخیر، روس‌ها این سه خودرو را پسندیده‌اند. البته خودروهای ایرانی در بازار روسیه با رقبای چینی مواجه خواهند بود که غلبه بر آنها کار راحتی نیست.
وزارت صمت برنامه‌ریزی کرده صادرات خودروهای ایرانی در سال ۱۴۰۴ به یک‌میلیون دستگاه در سال برسد. این در حالی است که به اعتقاد کارشناسان و فعالان صنعت خودرو، صادرات یک‌میلیون‌دستگاهی رویایی دست‌نیافتنی با شرایط فعلی خودروسازی کشور است. وزارت صمت البته اخیرا اعلام کرد از سال آینده روی صادرات خودرو تمرکز خواهد کرد؛ بنابراین با احتساب سال ۱۴۰۴، تنها سه سال برای تحقق رویای صادرات یک‌میلیون‌دستگاهی فرصت وجود دارد. شاید اگر شرایط دهه ۸۰ برقرار بود، خودروسازان می‌توانستند تا حدی به هدف وزارت صمت نزدیک شوند، چه آنکه در آن دوران کشورهای مختلفی میزبان خودروهای ایرانی بودند. طی دهه
۸۰ البته در بازارهای صادراتی منطقه چندان رقابتی وجود نداشت و به دلایل مختلف از جمله ضعف حضور خودروهای خارجی و قدرت خرید پایین و احتمالا مسائل تعرفه‌ای، شهروندان این کشورها دسترسی زیادی به محصولات برندهای معتبر خودرویی جهان نداشتند. از همین رو خودروسازان ایرانی توانستند به این بازارها نفوذ کنند، اما بعدها با افزایش رقابت و حضور دیگر شرکت‌های خودروساز، بازارهای صادراتی یک به یک از بین رفتند. به عنوان مثال، ایران‌خودرو در دهه ۸۰ به‌ویژه در نیمه دوم آن، اوضاع نسبتا خوبی در صادرات داشت؛ به نحوی که علاوه بر صدور محصولات کامل، در سایت‌های خارجی خود نیز به واسطه ارسال قطعات، اقدام به تولید می‌کرد و از این مسیر نیز ارزآوری داشت. طی سال‌های ۸۲ تا ۹۰، ایران‌خودرویی‌ها در مجموع به ۳۰ کشور جهان محصول صادر کردند که بیشترین سهم را سمند در اختیار داشت.
طی هشت سال موردنظر، ایران‌خودرویی‌ها توانستند بالغ بر هزار و ۱۶۰میلیون دلار ارزآوری از ناحیه صادرات داشته باشند، البته نه فقط از مسیر صدور خودروهای کامل. در‌واقع ارسال قطعات به بازارهای خارجی (به خصوص کشورهایی که ایران‌خودرو در آنها سایت تولیدی داشت) نیز در به دست آمدن آمار موردنظر سهم داشت. در آن دوران، کشورهایی از شرق آفریقا، خاورمیانه، اروپا و آمریکای جنوبی میزبان محصولات ایران‌خودرو شدند که البته در برخی از آنها مانند ونزوئلا، بلاروس و سوریه سایت تولیدی این شرکت برقرار بود. آبی‌های جاده‌مخصوص حتی موفق شدند به واسطه سمند به بازار روسیه نیز نفوذ کنند و اتفاقا این خودرو در مقطعی توانست رضایت روس‌ها را به خود جلب کند. حالا ایران‌خودرو می‌خواهد با نسل جدید سمند بار دیگر راهی روسیه شود.
علاوه بر ایران‌خودرو، سایپا نیز در دهه ۸۰ شرایط بسیار بهتری را در صادرات نسبت به حالا داشت. آمارها نشان می‌دهند نارنجی‌های جاده‌مخصوص توانسته‌اند چند بار در دهه ۸۰ و طی سال‌های ۸۱، ۸۳، ۸۸ و ۸۹ عنوان خودروساز نمونه کشور را در حوزه صادرات به خود اختصاص دهند و این عنوان را در دهه ۹۰ نیز در برخی سال‌ها تکرار کنند. سایپا سال‌ها به واسطه پراید که محصولی ارزان به شمار می‌رفت و همواره نیز بحث بر سر ارزان‌فروشی آن در خارج از کشور وجود داشت، توانست در بازارهای منطقه به خصوص عراق و سوریه حضور یابد. دومین خودروساز بزرگ ایران البته در برخی کشورها نیز اقدام به احداث سایت کرد تا از مسیر ارسال قطعات هم ارزآوری کند. حالا سایپایی‌ها قصد دارند با استفاده از شاهین و دیگر محصولاتی که در آینده عرضه خواهند کرد، به برخی از بازارهای از‌دست‌رفته یا ضعیف‌شده خود بازگردند.
