روحانی را باید با خاطراتش شناخت

نویسنده: ری تکیه واشنگتن پست برای آن دسته از مقامات غربی که می‌خواهند بدانند تا یک ماه دیگر با چه رییس‌جمهوری در ایران مواجه می‌شوند، خواندن کتاب خاطرات او که در سال ۲۰۱۱، منتشر شد، توصیه می‌شود. این کتاب که در ایران منتشر شده و تنها به زبان فارسی موجود است، دورانی را به تصویر می‌کشد که در آن حسن روحانی، ریاست مذاکرات هسته‌ای ایران (۲۰۰۵ - ۲۰۰۳) را بر عهده داشت. مردی که در این کتاب از او سخن گفته می‌شود، یک چهره از مجموعه حاکمیت و متعهد به جمهوری اسلامی و تمایلات هسته‌ای ایران است. مورخان اغلب می‌گویند، جمهوری اسلامی پس از حمله عراق به ایران در سال ۱۹۸۰، احیای زیرساخت هسته‌ای که در دوران پهلوی پایه‌گذاری شده بود را آغاز کرد. در این نظریه، بازدارندگی و دفاع از خود به عنوان اصلی‌ترین انگیزه در محاسبه‌های هسته‌ای جمهوری اسلامی، مطرح می‌شود. اما روحانی می‌گوید، توجه انقلابیون به علم هسته‌ای زمانی جلب شد که آنها هنوز در تبعید بودند. در سال ۱۹۷۹، هیاتی از دانشمندان ایرانی به پاریس سفر کرده و در مورد برنامه هسته‌ای با امام خمینی (ره)، مشورت کردند. در آن زمان ایشان واکنش مثبتی به احیای فعالیت‌های هسته‌ای نشان ندادند، اما یک سال قبل از تجاوز عراق به ایران، ایشان تصمیم گرفتند برنامه‌های هسته‌ای ادامه پیدا کند. در نخستین دهه پس از انقلاب اسلامی، حکومت ایران که به تازگی جنگ با عراق را پشت سر گذاشته بود، اولویت‌های دیگری داشت اما روحانی می‌گوید همچنان یک عزم راسخ برای تامین تکنولوژی‌های مورد نیاز برای فعالیت‌های هسته‌ای از خارج از کشور و تکمیل چرخه سوخت؛ وجود داشت. دوران ریاست‌جمهوری علی‌اکبر هاشمی رفسنجانی این تلاش‌ها را تقویت کرد و پس از آن دولت محمد خاتمی نیز از این روند حمایت کرد. در واقع، روحانی اکنون در شرایطی قرار دارد که می‌خواهد سیاست هسته‌ای را از بند سیاست‌های ستیزه‌جویانه رها کند. روحانی در خاطراتش می‌نویسد: من به تمامی افرادی که در روند پیشرفت هسته‌ای گام‌های مهمی برداشتند، احترام می‌گذارم. روحانی در دو سالی که ریاست مذاکرات هسته‌ای ایران را بر عهده داشت، بیشتر وقت خود را به مذاکره با سه کشور اروپایی انگلیس، فرانسه و آلمان اختصاص داد. در همان زمان بود که ایران با تعلیق غنی‌سازی اورانیوم موافقت کرد. آن روزها، روزهای پرتنشی در خاورمیانه بود، زمانی که آمریکا پس از افغانستان به عراق حمله کرد و صدام حسین سرنگون شد. روزهایی که در نحوه محاسبه‌های ایران نیز تاثیرگذار بود. روحانی می‌گوید، هیچ کس انتظار نداشت رژیم صدام حسین در سه هفته سقوط کند. پیش بینی می‌شد ارتش آمریکا دست کم شش ماه بجنگد تا بتواند به قصر صدام برسد. روحانی همواره می‌گوید ایران از دوره تعلیق غنی‌سازی برای فراهم آوردن بنیادی تکنولوژیک استفاده کرد که رشد قابل توجهی در روند فعالیت‌های هسته‌ای ایجاد کرد. او مخالف این دیدگاه است که تعلیق غنی سازی در ایران نتیجه ترس بود. روحانی تاکید دارد در آن دوران پیشرفت‌های منحصر به فردی در زمینه هسته‌ای ایجاد شد. روحانی در کتاب خود از موضع‌گیری‌های تند که در نهایت عقب‌نشینی را دشوار می‌کند، انتقاد کرده است. او می‌گوید پس از رحلت بنیانگذار انقلاب اسلامی، کشور بارها دچار دو دلی و عدم قاطعیت بوده ، چرا که عده کمی به بر عهده گرفتن مسوولیت تصمیم‌گیری‌های ملی دشوار، تمایل نشان می‌دادند. به گفته وی این برای سیاستمداری که به دنبال حل مشکلات در شرایط حساس است، مایه تاسف به شمار می‌رود. البته موضع روحانی نیز خالی از تناقض‌ نیست. روحانی بر ادامه و توسعه برنامه‌های هسته‌ای ایران تاکید دارد و این در حالی است که به دنبال بازستاندن قراردادهای تجاری کشورش در شرایطی است که قطعنامه‌های تحریمی شورای امنیت علیه جمهوری اسلامی اعمال شده‌اند. البته لحن و رفتار سیاستمداران اهمیت دارد، اما آنچه در انتظار روحانی است جامه عمل پوشاندن به تعهد‌ها در زمینه لغو تحریم‌ها است. اکنون این پرسش در مورد روحانی مطرح است که گستره اختیارات و قدرت او چگونه خواهد بود؟ حتی در ساختار سیاسی متراکم ایران نیز دفتر رییس‌جمهور از اهمیت برخوردار است. چیدمان کابینه، بودجه بندی و دست داشتن در امنیت ملی، از کارهایی است که دفتر رییس‌جمهور انجام می‌دهد. محدودیت‌های رییس‌جمهور با این واقعیت نیز ترکیب می‌شود که روحانی در شرایطی به قدرت می‌رسد که ایران در عرصه‌های متعددی درگیر است. در سیاست داخلی، روحانی با چالش‌هایی مواجه است که از سوی محافظه‌کاران ایجاد می‌شود. در سیاست خارجی نیز تنش‌ها با آنچه ایران در سال ۲۰۰۳ با آن مواجه بود، قابل مقایسه نیست. روحانی در آن دوران می‌خواست حقوقی را برای جمهوری اسلامی به دست آورد که هنوز آنها را در اختیار نداشت. او امروز برای حفظ دستاوردهای قابل توجهش تحت فشار قرار دارد. از سوی دیگر جنگ سردی که در خاورمیانه آغاز شده، ایران و متحدان شیعه اش را در مقابل عربستان سعودی و بلوک سنی قرار داده است. درگیری‌ها در عراق، لبنان و سوریه به اوج خود رسیده است. شاید روحانی به دنبال آن باشد، پراگماتیسم را به روابط خارجی ایران تزریق کند اما او با شرایطی خارج از قدرت کنترل خود مواجه خواهد شد. این در حالی است که اجماع پایدار در بین لایه‌های قدرت تا حدودی دشوار است. میانه‌روی و پراگماتیسم از سویی و ایدئولوژی از سوی دیگر، کشور را به جهت‌های مختلفی هدایت می‌کند. در اغلب موارد، تعهد‌های رییس‌جمهور با توجه به برخی محدودیت‌ها عملی نمی‌شود و میانه‌روی وزارت خارجه با برخی تندروی‌ها خنثی می‌شود. در صورتی که روحانی بتواند قدرت خود را در مراکز قدرت چندگانه جمهوری اسلامی مدیریت کند، به واقع یک رییس‌جمهور دگرگون کننده خواهد بود. اما روحانی در این راه تنها خواهد بود و آمریکا نمی‌تواند کمک زیادی به وی ارائه دهد. منبع: دیپلماسی ایرانی