بیماری دیابت، پیشگیری و درمان
در بیماری دیابت (مرض قند) عدم‌وجود انسولین کافی یا عملکرد بد این هورمون باعث بالا رفتن قند خون میشود. انسولین هورمونی است که توسط سلول‌های بتای موجود در لوزالمعده یا پانکراس ترشح میشود. مولکول انسولین
وظیفه اصلی این هورمون کاهش قند خون است. بالا رفتن قند خون در درازمدت سبب بروز عوارضی در سیستم‌های حیاتی بدن میشود. گفت‌وگویی با دکتر عادل جاهد، فوق تخصص غدد و متابولیسم، درباره علل پیدایش، پیشگیری و راه‌های درمان دیابت.
دکتر عادل جاهد، بیماری دیابت در اصل چیست؟
بیمــــاری دیابت اختلــال در متابولیسم و سوخت‌وساز بدن است که در نتیجه آن قند خون، یعنی آن چیزی که ما به عنوان قند پلاسما در نظر می‌گیریم و اندازه‌گیری می‌کنیم، افزایش پیدا می‌کند. اهمیت قضیه این است که افزایش قند خون می‌تواند در سایر سیستم‌های اصلی بدن مثل قلب، کلیه، چشم و اندام‌‌های ما تاثیر بگذارد. در واقع آن چیزی که ما به عنوان بیماری دیابت می‌شناسیم، سندرومی است که از اختلال عملکردهای مختلف در سیستم‌های دیگر ایجاد میشود. به نظر می‌آید، با علم امروزه علت اصلی اینها بالا رفتن خود قند خون است؛ اما چرا قند خون افزایش پیدا می‌کند، ما دیابت را به دو زیرمجموعه و دو زیرشاخه اصلی تقسیم می‌کنیم. اگر چه هر دو نامش دیابت هست، اما در واقع آن چیزی که ما به عنوان دیابت نوع یک می‌شناسیم و معمولا در سنین پایین‌تر، در بچه‌ها دیده میشود، یک یا پیک سنی در حدود هفت تا ده سالگی دارد و یک پیک سنی بالاتر یا تین‌ایجری، این در نتیجه این است که سلول‌هایی که باید انسولین درست کنند، از بین می‌روند که یا به دلیل خودایمنی است که در بدن وجود دارد یا ممکن است که حتی بدون وجود خودایمنی سلول‌ها از بین بروند.
در نتیجه می‌توانیم بگوییم که در دیابت نوع یک، ما انسولین را در بدن نداریم. در مقابل دیابت شایع‌تری نیز در جوامع وجود دارد، چیزی که ما به عنوان دیابت نوع دو می‌شناسیم و شایع‌ترین نوع دیابت در همه جوامع مختلف دنیا هست، در آنجا ما انسولین را در بدن داریم؛ اما این انسولین یا عملکردش مشکل دارد یا اینکه گیرنده‌هایی که باید باعث عملکرد انسولین بشوند، اختلالی در آنها وجود دارد.
در مجموع در دیابت نوع یک ما انسولین نداریم، سلول‌های بتا (سلول‌های بتای غده پانکراس یا سلول‌های سازنده انسولین) از بین می‌روند، اما در دیابت نوع دو یا دیابت بالغین، ما انسولین را داریم، ولی عملکرد انسولین در یکی از قسمت‌های مختلفش مختل شده است.
علائم اولیه دیابت چیست؟
وقتی که قند خون بالا می‌رود، باعث میشود که احساس تشنگی ایجاد شود. به این دلیل که این قند خون از کلیه دفع میشود، همراه خودش آب را از بدن بیرون می‌کشد و بدن آبش کم میشود. به دنبال آن مرکز تشنگی بدن فعال میشود و احساس تشنگی ایجاد میشود. چون قند خون که بالا می‌رود، در حقیقت یکی از منابع انرژی بدن بالا می‌رود.
بعد از مدتی سوخت‌وساز مشکل‌‌دار میشود و بدن احساس همیشگی کمبود انرژی، دارد، ضعف، خستگی، نوشیدن زیاد آب و تکرر ادرار از علائم آن هست. البته همان‌طوری که در تقسیم‌بندی دیابت گفتم، دیابت نوع یک خیلی سریع ایجاد میشود، چون سلول کاملا از بین می‌رود. پس معمول قضیه این است که دیابت نوع یک با این علائم کلاسیک، شامل کاهش وزن و افزایش ادرار و آب خوردن تظاهر می‌کند. بر خلاف این در دیابت نوع دو ممکن است که سیر آنقدر آهسته و تدریجی باشد که بیمار خیلی متوجه بروز بیماری نشود، چون علائم آرام آرام در طول زمان ایجاد میشود و ممکن است، بیمار فکر کند، اینها تطابق‌های مختلف بدنش با شرایط مختلف زمانی است. شایع‌ترین علامت دیابت نوع دو از نظر اپیدمیولوژی شاید «بی‌علامتی» باشد و باید در بین حتی پزشکان یا بیمار و جاهایی که لازم است با تست‌های غربال‌گری دنبال بیماری برویم و آن را پیدا کنیم.
چطور میشود، تشخیص قطعی داد که کسی دیابت دارد؟
تشخیص قطعی بیماری با آزمایش قند خون به دست می‌آید؛ اما اینکه این کار در چه مراحلی باید انجام بگیرد. اگر باز من به تقسیم‌بندی برگردم، بیمار دیابت نوع یک با علائم پر سروصدا مراجعه می‌کند، لازم نیست ما دنبالش بگردیم و آن را پیدا کنیم. وقتی با آن علائم کلاسیک آمد، با یک آزمایش قند خون معلوم میشود. از نظر عددی قند خون ناشتا بیشتر از ۱۲۵میلی‌گرم در هر ۱۰۰سی‌سی خون یا دی ال یا قندی که بعد از غذا باشد، حال هر موقعی که باشد، بیشتر از ۲۰۰میلی‌گرم در دی‌ال باشد، این اگر دو بار تکرار شود، مساوی با دیابت است. در دیابت نوع یک مریض با علائمی می‌آید، ما یک تست می‌گیریم و معمولا تشخیص داده میشود؛ اما دیابت نوع دو چون می‌تواند، بدون علامت باشد لازم است که ما در جامعه بیاییم غربال‌گری کنیم. بعد از همه بحث‌هایی که راجع به هزینه‌هایی است که صرف میشود و پولی که با تشخیص زودرس دیابت، پس‌انداز میشود؛ فعلا قرار جوامع پزشکی دنیا بر این است که ما آدم‌های بالای ۴۵ سال را هر سه سال یک بار از نظر قند خون تست کنیم تا اگر در مراحل اولیه دیابت هستند، بتوانیم آنها را زود تشخیص بدهیم.
عوارض بالا رفتن قند خون چیست؟
وقتی قند خون بالا می‌رود، در درازمدت به جدار عروق یا سلول‌های آندوتلیال صدمه می‌زند و مشکلات مختلفی در دو سیستم رخ می‌دهد، یکی در سیستم میکروواسکولار یا عروق کوچک که شامل عوارض چشم یا رتینوپاتی، نفروپاتی (درگیری کلیه) و تا حدودی درگیری سیستم اعصاب یا نوروپاتی میشود. از طرف دیگر در عروق بزرگ ما درگیری را به صورت ماکروواسکولار و مهم‌ترینش، بیماری‌های قلبی ـ عروقی و مغزی شامل بیماری‌های کرونیو آتریو می‌توانیم ببینیم. یعنی مهم‌ترین عاملی که این روزها باعث از بین رفتن و مورتالیتی (مرگ‌ومیر) در بیماران دیابتی میشود، اگر از نظر عددی بگویم، بیماری‌های
قلبی‌ـ عروقی و سکته‌های زودرس هست. یعنی مبتلایان به دیابت نسبت به آدم‌هایی که دیابت ندارند ۱۵ـ۱۰سال زودتر دچار حوادث قلبی ـ عروقی می‌شوند. از عوارض دیگر می‌توان، قطع عضو یا آمپوتاسیون به خاطر زخم‌های دیابتی و همین‌طور کوری را نام برد. شایع‌ترین علت کوری در جوامع غربی دیابت است.
آیا دیابت قابل پیشگیری است؟
به طور کلی، شایع‌ترین نوع دیابت، دیابت نوع دو با بیشتر از ۹۰درصد شیوع است. دیابت نوع دو را می‌توانیم تا حدود زیادی پیشگیری کنیم؛ چون می‌دانیم وقتی تحرک بدنی کم میشود یا وزن بالا می‌رود، احتمال ابتلا به دیابت خیلی بیشتر میشود. پس با تغییر نحوه زندگی شهرنشینی که امروزه در اکثر جوامع وجود دارد به سمت یک زندگی فعال‌تر و استفاده کمتر از غذاهای فوری و گنجاندن هر چه بیشتر غذاهای طبیعی حتما می‌توانیم تا مقدار زیادی از دیابت نوع دو جلوگیری کنیم؛ اما راجع به دیابت نوع یک آنقدر نمی‌توانیم قطعی صحبت کنیم چون هنوز نتوانستیم، کاملا بر سیر بیماری غلبه کنیم. در کل می‌توانیم بگوییم که نمی‌شود جلوی دیابت نوع یک را بگیریم، اگر چه در حوزه تحقیقات کارهای قابل انجام وجود دارد؛ ولی در کلینیک فعلا روش خاصی برای جلوگیری از دیابت نوع یک در اختیار نداریم.
ادامه دارد
ارسال نظر