کلیچدار یا اردوغان؛ کدام یک به‌نفع ماست؟
چه کسی در آناتولی دل ایران را میبرد؟
با وجود تضاد منافع ایران و ترکیه در حوزه منطقهای اما اردوغان در زمره رهبرانی است که در مسائل مربوط به پرونده هسته‌‌‌ای ایران اغلب به طرفداری از ایران برآمده و به واسطه قرار نگرفتن در جبهه غرب، در حوزه‌‌‌هایی که تهران با اروپا و آمریکا دچار بحران می‌‌‌شد، ترکیه جانب ایران را می‌‌‌گرفت. برای نمونه می‌توان به کمک آنکارا با هدف دور زدن تحریم‌‌‌های ایران اشاره کرد. هرچند ایران نیز در بزنگاههای تاریخی به داد اردوغان رسیده که از جمله به حمایت ایران از رئیس‌‌‌جمهور مستقر در جریان کودتای نافرجام ترکیه می‌توان اشاره کرد. با در نظر گرفتن مواضع دو کاندیدای اصلی انتخابات ریاست جمهوری ترکیه، این پرسش مطرح می‌شود که باقی ماندن رجب طیب‌‌‌اردوغان در قدرت برای ایران بهتر است یا پیروزی رقیب وی، کمال کلیچدار اوغلو. روزنامه «دنیای‌اقتصاد» در گفت‌وگو با دو پژوهشگر مسائل ترکیه به تحلیل و بررسی این مساله پرداخت.
فرمول رقابت مدیریت‌شده
رحمن قهرمانپور، پژوهشگر مسائل ترکیه درباره سابقه روابط تهران و آنکارا می‌‌‌گوید: «ترکیه و ایران به دلیل سابقه زیاد دولت‌‌‌مندی و تمدنی به یک فرمول برای همزیستی رسیده‌‌‌اند و با وجود آنکه در دهه‌‌‌ها و سال‌های گذشته اختلافات زیادی داشتند ولی این اختلافات هیچ‌گاه منجر به درگیری مستقیم نظامی یا درگیری طولانی‌مدت نشده است.» وی با بیان اینکه دو طرف حتی یک بحران مستمر نیز نداشته‌‌‌اند، افزود: «روابط شاید افت و خیز و تنش یا سوءادراک را تجربه کرده باشد اما این موضوعات منجر به درگیری جدی نظامی و تنش مستمر مانند روابط ایران و عربستان نشده است.» قهرمانپور با بیان اینکه ایران و ترکیه در طول تاریخ به فرمولی برای یک رقابت مدیریت‌شده دست یافته‌‌‌اند، تاکید کرد: «یعنی در عین رقابت، مراقب هستند که این رقابت منجر به جنگ نشود. این نوع از روابط را می‌توان رقابت مدیریت‌شده تعریف کرد.» این کارشناس ترکیه در ادامه گفت: «در همین چارچوب هر کاندیدایی که پیروز رقابت‌‌‌ها در ترکیه شود، بر اساس فرمول رقابت مدیریت‌شده با ایران رفتار خواهد کرد.» قهرمانپور درخصوص سیاست ایران در قبال ترکیه نیز توضیح داد: «اگر به سیاست تهران در قبال آنکارا در چند دوره مختلف دولت‌‌‌ها در ایران نگاهی بیندازیم، درمی‌‌‌یابیم که با وجود افت و خیز روابط و با وجود تاثیر بحران سوریه بر روابط دوجانبه، اما همواره این قاعده از سوی ایران نیز رعایت شده که با همسایه شمالی‌‌‌اش وارد رقابت و درگیری جدی نشود. حتی در دوران اوج درگیری طرفین در سوریه و با وجود حملات رسانه‌‌‌ای علیه یکدیگر اما قاعده رقابت مدیریت‌شده را مدنظر داشتند.» پژوهشگر مسائل ترکیه تاکید کرد: «با در نظر گرفتن قاعده رقابت مدیریت‌شده، اگر کلیچدار اوغلو یا هر کس دیگری رئیس‌‌‌جمهور ترکیه شود، روابط دچار یک چرخش۱۸۰درجه‌‌‌ای نخواهد شد.»
فرصت‌‌‌ها و تهدیدهای اردوغان برای ایران
قهرمانپور با اشاره به اینکه به هر حال یکسری تفاوت‌‌‌های جزئی بین اردوغان و کلیچدار اوغلو وجود دارد، ادامه داد: «اردوغان در سیاست داخلی ائتلاف ناسیونالیستی محافظه‌‌‌کارانه تشکیل داده که به دنبال نقش‌‌‌آفرینی در خاورمیانه و نوعی استقلال‌‌‌طلبی در برابر غرب است. حال اگر اردوغان در انتخابات شکست بخورد، این ناسیونالیسم محافظه‌‌‌کارانه جای خود را به سوسیال دموکراسی حزب جمهوری‌خواه خلق خواهد داد.»
وی ادامه داد: «استقلال‌‌‌طلبی استراتژیک اردوغان برای ایران از جهاتی تهدید است زیرا در سوریه، عراق و قفقاز حضور دارد و از جهاتی فرصت است زیرا آنکارا در مدار امنیتی غرب نخواهد بود. همچنین غرب در مساله تحریم‌‌‌ها و هسته‌‌‌ای از ایران در مقابل غرب جانبداری کرد.» این پژوهشگر توضیح داد: «حزب جمهوری‌خواه خلق در سیاست خارجی‌‌‌‌اش به دنبال رویکرد یا تز آتاتورک مبنی بر صلح در خانه؛ صلح در بیرون است. در این مدل از سیاست خارجی، ترکیه در مناطق پیرامونی‌‌‌اش دخالت نخواهد کرد و تمرکزش بر بهبود روابط با غرب است.» قهرمانپور در نهایت در پاسخ به اینکه با در نظر گرفتن فرصت‌‌‌ها و تهدیدهای اردوغان و کلیچدار اوغلو، پیروزی کدام یک برای تهران بهتر است، گفت: «برای پاسخ به این پرسش باید به این موضوع پرداخت که برای ایران مهار تحریم‌‌‌ها مهم‌تر است یا نقش‌‌‌آفرینی منطقهای و بر این اساس می‌توان گفت که کدام کاندیدا برای ما بهتر است.» وی تاکید کرد که اگر برای ایران مقابله با تحریم‌‌‌ها مهم است اردوغان بیشتر منافع را تامین می‌کند اما اگر ایران به دنبال رقابت منطقهای است، کلیچدار اوغلو گزینه مناسب‌‌‌تری است. به گفته این کارشناس، به نظر می‌رسد که امروز مقابله با غرب برای ایران اولویت بیشتری دارد و اگر این‌چنین باشد از آنجا که ایران نمی‌‌‌خواهد تهدیدی از جانب غرب متوجه کشور شود، کاندیدایی که در جبهه غرب نباشد برایش مطلوبیت بیشتری دارد. قهرمانپور در نهایت گفت که اردوغان هم فرصت‌‌‌ها و هم تهدیدهایش برای ایران بیشتر است و کلیچدار اوغلو نیز هم فرصت‌‌‌ها و هم تهدیدهایش برای ایران کمتر است.
رقابت‌‌‌های منطقهای تشدید می‌شود؟
رحمت حاجی‌‌‌مینه، استاد دانشگاه آزاد نیز در پاسخ به اینکه اردوغان و کلیچدار اوغلو هر کدام چه فرصت‌‌‌ها و تهدیدهایی برای ایران دارند، گفت: «در صورت پیروزی دوباره اردوغان، ما شاهد همان الگوی سیاست خارجی ترکیه مبنی بر رقابت منطقهای خواهیم بود. الگویی که از زمان به قدرت رسیدن حزب عدالت و توسعه با شیفت به خاورمیانه و بازگشت ترکیه به حوزه پیرامونی دنبال شده است.» وی افزود: «ترکیه در حوزه خاورمیانه به شکل یک رقیب ظاهر شده و ما شاهد این رقابت در حوزه‌‌‌های مختلف و تشدید آن در سوریه بوده‌‌‌ایم.» این کارشناس توضیح داد که نکته مهم در سیاست خارجی ترکیه در صورت پیروزی کلیچدار اوغلو، ترمیم روابط با غرب و تاکید بر غرب‌‌‌محور بودن سیاست خارجی است؛ حال چه در خصوص ناتو و چه در خصوص اتحادیه اروپا. درواقع کلیچدار اوغلو همان الگویی را دنبال می‌کند که پیش از قدرت گرفتن اردوغان دنبال می‌‌‌شد و مبتنی بر غربگرایی بود. حاجی‌‌‌مینه با اشاره به اینکه از دریچه نگاه ناتو به موضوعات منطقه نگریستن معایب خود را دارد، تاکید کرد: «تهدیدهای برآمده از این نگاه بیشتر غربگرایی این الگو است.» این پژوهشگر با بیان اینکه هر الگویی فرصت‌‌‌ها و تهدیدهای خود را خواهد داشت، گفت: «مدل اول که اردوغان آن را رهبری می‌کند تشدید رقابت‌‌‌های منطقهای را در پی دارد و الگوی دوم که همان سناریوی پیروزی اپوزیسیون است، غربگرایی بیشتر، نزدیک شدن ترکیه به غرب و همچنین بازی در زمین غرب را به همراه خواهد داشت.» این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه در صورت پیروزی کلیچدار اوغلو غربگرایی یک محور مشخص در سیاست خارجی ترکیه خواهد بود، افزود: «البته حتی در صورت پیروزی اپوزیسیون، تغییرات در هر حوزه‌‌‌ای با توجه به اینکه اردوغان دو دهه در قدرت بوده دشوار خواهد بود.» پژوهشگر مسائل ترکیه در نهایت گفت: «به‌لحاظ روابط متقابل ما در دوره اردوغان بیشتر شاهد فرصت بودیم اما در حوزه منطقهای اگر اردوغان باز هم رئیس‌‌‌جمهور شود ما شاهد تشدید رقابت‌‌‌ها در این حوزه خواهیم بود اما اگر اپوزیسیون الگوی مبتنی بر غربگرایی را در دستورکار قرار دهد، می‌توان گفت در حوزه منطقه‌‌‌گرایی با حضور کلیچدار اوغلو در قدرت، ایران زمینه‌‌‌های بیشتری برای حضور در منطقه پیدا خواهد کرد.»
کلیچدار اوغلو برای ایران بهتر است
شبنم چادری، پژوهشگر روابط بین‌الملل، نیز در این خصوص گفت:«دولت کمال کلیچدار اوغلو تنش‌زدایی را در راس سیاست خارجی خود دارد.» وی درباره سیاستهای اردوغان در قبال ایران توضیح داد: «تجربه سیاست خارجی ترکیه تایید می‌کند که رجب طیب اردوغان در بزنگاههای سیاسی مواضع متفاوتی اتخاذ می‌کند که لزوما در راستای منافع جمهوری اسلامی نبوده است.»
این کارشناس ادامه داد: «البته نمی‌توان پیش‌بینی کرد که تمام تصمیمات سیاست خارجی کلیچدار اوغلو در راستای اهداف ایران باشد اما در صورتی که وی پیروز انتخابات شود در بلندمدت به نفع ایران خواهد بود.»
